Ucuz neft dövrünün iqtisadi strategiyası

Prezident İlham Əliyevin sədrliyi ilə keçirilən Nazirlər Kabinetinin iclasının ən mühüm cəhəti neft gəlirlərinin azalması, dünyada ucuz neft dövründə iqtisadi strategiyanın, taktiki hədəflərin, bütövlükdə isə “ucuz neft dövründə iqtisadi proqram”ın açıqlanması oldu.

Proqram 3 hissədən - ötən dövrdə başlanmış layihələrin davamı, yeni vəziyyətə uyğun düzəlişlər və gözləntilər bölümündən ibarətdir. Proqramın konkret detallarına gəldikdə isə onlar aşağıdakılardır:

- Makroiqtisadi sabitliyin qorunmasının zəruriliyi;

- Manatın məzənnəsinin sabit qalmasının təmin edilməsi;

- Qeyri-neft sektorunun inkişafı prioritetliyini saxlayır;

- İnfrastruktur layihələrinin icrası;

- Ərzaq istehsalının gücləndirilməsi;

- Kənd təsərrüfatı sahəsində məhsuldarlığın artırılması;

- İxrac potensialının artırılması;

- Yeni suvarma sistemlərinin yaradılması və yeni əkin sahələrinin dövriyyəyə buraxılmasını sürətləndirmək;

- Güzəştli kreditlər siyasətinin davam etdirilməsi;

- Real sektora investisiya yatırımlarının artmasının zəruriliyi;

- Texnoparklar və aqroparklar vasitəsilə xarici investorların qeyri-neft sektoruna cəlb edilməsi;

- Azərbaycandakı investisiya mühiti haqda xarici investorlara daha çox informasiya verilməsinin təmin edilməsi;

- Bankların daha çox real sektora kredit verməsinin təmin olunması;

- İdxalı əvəzləyən məhsul istehsalının genişləndirilməsi;

- Sosial layihələrin əvvəlki illərdə olduğu kimi davam etdirilməsi;

- Prioritet olmayan, yəni gələn ilə saxlanması mümkün olan layihələrin gələn ilə saxlanması;

- Dövlət investisiyalarının dayanıqlı inkişafa yönəldilməsi;

- Dövlət investisiyalarının strateji istehsal sahələrinə yönəldilməsi;

- İsrafçılığın qarşısının alınması;

- İdarəetmə prinsiplərinin təkmilləşdirilməsi.

Bütün bu 20 bənd Azərbaycanın “ucuz neft dövrü üçün iqtisadi strategiyası”nın Prezident İlham Əliyev tərəfindən elan olunmuş əsas prinsipləridir və demək olar ki, “ucuz neft dövrü üçün iqtisadi proqram”dır. Göründüyü kimi, nə prioritet layihələrin həyata keçirilməsində, nə güzəştli kreditlər siyasətində, nə də sosial layihələrdə təxirə salma yoxdur və əvvəlki illərdə aparılmış siyasət davam etdiriləcək. Dəyişən yalnız ikinci dərəcəli layihələrin təxirə salınmasıdır.

Prezident İlham Əliyev 2015-ci ilin ağır olacağını və müşahidə olunan iqtisadi proseslərin hələ bir müddət də davam edəcəyini dedi. Ancaq uğurlu məqam odur ki, Azərbaycanda əvvəlki illərdə aparılmış siyasət hamı üçün ağır olan bu ili nəinki ciddi fəsadlar olmadan, hətta inkişaf tempini təmin etməklə yaşamağa imkan verir. Əvvəlki illərdə yaradılmış baza isə yenə bütün dünyada ağır il olmuş 2014-cü ili yaxşı göstəricilərlə başa vurmağa imkan verib.

Prezident ötən ilə yekun vurarkən Azərbaycanla dünyada baş verənləri müqayisə etdi və bu müqayisə bir tərəfdən hazırkı vəziyyəti qiymətləndirmək, o biri tərəfdən də müsbət gözləntilərin əsaslandırılması üçün əsas verir. Gözləntilər isə həm siyasi, həm də iqtisadi proseslərdə ən mühüm psixoloji faktordur.

Məsələn, Azərbaycanda ÜDM 3 faiz artıb, amma dünyada bir çox ölkələrdə, ümumiyyətlə, artım yoxdur, hətta tənəzzül var, ən yaxşı halda 1 faiz artım müşahidə olunur. Qeyri-neft sektorundakı 7 faiz artım isə başqa ölkələri xeyli üstələyir.

Dünyada gərginliyin artdığı bir dövrdə Azərbaycanda təhlükəsizlik və daxili sabitlik tam təmin edilib.

Dünyanın böyük hissəsində, ümumiyyətlə, böyük investisiyalar yatırılmır. Azərbaycanda isə 2014-cü ildə Ələt Beynəlxalq Dəniz Ticarəti Limanının tikintisi davam etdi və birinci hissəsi istismara verildi, Şəmkirçay su anbarı və Norm sement zavodu istifadəyə verildi. İkinci peyk orbitə buraxıldı.

Makroiqtisadi sabitlik qorunacaq

Prezident makroiqtisadi sabitliyin qorunması ağır olacağı gözlənilən 2015-ci ilin iqtisadi siyasətinin prioriteti elan etdi. Bu makroiqtisadi sabitliyin və onun əsas amili olan milli valyutanın sabitliyinin qorunmasıdır. 2008-2009-cu illərdəki dünya iqtisadi böhranında da Azərbaycan manatın sabitliyini qoruya bilmişdi. İndi də makroiqtisadi sabitliyin baza elementi kimi manatın kursunun sabitliyi əsas hədəf kimi qoyuldu. Prezident manatın güclü valyuta kimi mövqelərini qoruyacağını bəyan etdi: “Bu gün manat dünya miqyasında ən sabit valyutalardan biridir. Hesab edirəm ki, xarici vətəndaşlar və xarici şirkətlər öz vəsaitini manat hesablarında saxlasalar uduzmazlar. Həm pullar yerində qalacaq, eyni zamanda, o pullar onlara əlavə gəlirlər gətirəcəkdir. Çünki indi dünyada bir çox maliyyə institutlarında depozitlərə artıq faiz vermirlər. Sadəcə olaraq, depozitləri bir əmanət kimi saxlayırlar”.

Prezidentin bu bəyanatı Azərbaycan iqtisadiyyatı üçün birinci baza əhəmiyyətli müsbət gözləntini təmin edir.

Qeyri-neft sektoru dövlətin dəstəyi ilə güclənəcək

Ucuz neft dövrü proqramının ikinci prioriteti kimi Prezident qeyri-neft sektoruna dəstəyin gücləndirilməsinin vacibliyini bildirdi. Prezident qeyri-neft sektorunu hərəkətverici amil adlandıraraq bəyan etdi ki, qeyri-neft sektorunda prioritetlər məntiqi növbəlilik əsasında dəyişir. Bu nədir? Bu suala indiyə qədər prioritetlərin növbəliliyini müşahidə etməklə cavab tapmaq mümkündür.

- Əvvəl, yəni birinci mərhələdə infrastruktur layihələri yaradılmağa başlandı;

- İkinci mərhələdə güzəştli kreditlər və dövlət investisiyaları vasitəsilə istehsal sahələri yaradıldı;

- Üçüncü mərhələdə, bu ikinci mərhələ ilə paralel aparılıb - daxili bazarın təminatı əsas hədəf oldu;

- Dördüncü mərhələdə idxalı tam əvəzləyən məhsul istehsalı əsas götürüldü;

- Nəhayət, beşinci mərhələdə artıq ixrac məhsulları istehsalı prioritetə çevrildi;

- Paralel olaraq ərzaq təhlükəsizliyinin təminatından sonra sənayeləşmə əsas prioritetlər sırasına çıxdı.

Prezidentin məhz qeyri-neft sektorunu və sənayeləşməni prioritet elan etməsi, bu sahəyə dövlətin xüsusi önəm verəcəyi haqda bəyanat verməsi investorlar üçün 2-ci müsbət gözləntini təmin edir.

Güzəştli kreditlər sosial-iqtisadi prosesləri stimullaşdıracaq

Sahibkarlara güzəştli kreditlərin verilməsi ən mühüm anti böhran alətlərindəndir. 2008-2009-cu illərdə də Prezident İlham Əliyev bu mexanizmin böhrana qarşı müqavimət göstərilməsində mühüm rol oynadığını, kiçik və orta sahibkarlığın dəstəklənməsi ilə, daha çox iş yeri açılmasında əhəmiyyətli olduğunu vurğulamışdı. 2015-ci ilin ağırlığına, neft gəlirlərinin azalmasına baxmayaraq, bu il də güzəştli kreditlərin verilməsi davam etdiriləcək. Bu da ucuz neft dövrü iqtisadi strategiyasının mühüm tərkib hissəsidir. Güzəştli kreditlərdə də əsas hədəf real sektordur: “Bu il də sahibkarlara güzəştli şərtlərlə kreditlərin verilməsi təmin ediləcəkdir. Bu təşəbbüsün çox gözəl nəticələri vardır. Biz bunu əyani şəkildə görürük. Bölgələrdə açılan yeni müəssisələr və iş yerləri bunu göstərir. Eyni zamanda, dövlət tərəfindən sahibkarlara böyük mənəvi dəstək göstərilir. Yerlərdə də bu işlər düzgün təşkil edilməlidir və sahibkarlara bu il o cümlədən öz vəsaitlərindən istifadə etməklə ölkəmizin real sektoruna vəsaiti qoymağı tövsiyə edirəm. Çünki dövlət sahibkarlara uzun illərdir ki, böyük dəstək verir. Güzəştli şərtlərlə verilən bu kreditlərin həcmi yüz milyonlarla ölçülür, bəlkə də milyardı ötüb. Sahibkarlar da həm o imkanlardan istifadə etməlidirlər, eyni zamanda, - artıq uzun illərdir ki, onlar da öz kapitallarını əldə ediblər, - ölkənin inkişafına, real sektorun inkişafına daha da çox sərmayə qoymalıdırlar”.

Real sektora yönəldilən sərmayələr digər sahələrə də müsbət təsir edəcək

Prezident qeyri-neft sektorunu bütün iqtisadi siyasətin əsas prioriteti elan etməklə yanaşı, real sektoru qeyri-neft sektorunun əsas prioriteti elan etdi. Yəni iqtisadi siyasətdə birinci yer qeyri-neft sektoruna, qeyri-neft sektorunda isə birinci yer real sektora verilir. Dövlət də bu sahəyə dəstək verəcək. Artıq qeyd edildi ki, dövlət bu sahəyə daha çox güzəştli kredit vermək niyyətindədir. Amma Prezident bəyan etdi ki, dövlət bütün real sektora investisiya yatıra bilməz və bu sahədə özəl sektorun daha çox iş görə biləcəyini vurğulayaraq , xüsusilə də bankların real sektora daha çox kredit verməsini tövsiyə etdi: “2015-ci il dünya üçün asan il olmayacaq. 2015-ci ildə bank resurslarının iqtisadiyyatın real sektoruna yönəldilməsi, əlbəttə ki, bizim üçün prioritet olacaq. Əminəm ki, banklar da bu istiqamətdə öz sözünü bundan sonra da deyəcək”.

İdarəçilik daha çevik, maliyyə prosesləri daha şəffaf və qənaətcil olacaq

“Ucuz neft dövrü strategiyası”nın daha bir mühüm müddəası israfçılığa yol verilməməsi, idarəçilik prinsiplərinin təkmilləşdirilməsidir. Dövlət İnvestisiya Proqramında azalma istiqamətində dəyişiklik edilib. Belə ki, artıq Taxtakörpü və Şəmkirçay kimi iri investisiya tutumlu layihələr artıq başa çatıb, kənd yolları və su ilə bağlı layihələrin çoxu icra edilib. Odur ki, Prezident dövlət investisiyalarını dayanıqlı inkişafa yönəltməyin vacibliyini vurğuladı.

Dayanıqlı inkişafa dövlət investisiyası

Dayanıqlı inkişafı təmin edən strateji istiqamətlərdən biri də metallurgiya kompleksinin tikintisidir. Prezident bunun çox strateji məsələ olduğunu və bu məsələdə qənaət etməyə ehtiyac olmadığını dedi: “Baxmayaraq ki, indi bizim gəlirlərimiz azalacaq, hesab edirəm, bu layihə sənayemizin inkişafı üçün prioritetdir, minlərlə yeni iş yerinin yaradılmasına gətirib çıxaracaq. Beləliklə, Azərbaycanda yeni ixrac məhsulu yaranacaq və bu, ölkə iqtisadiyyatının şaxələndirilməsinə, qeyri-neft sektorunun inkişafına əlavə təkan verəcəkdir. Ona görə bu layihənin icrası ilə bağlı heç bir yubanma ola bilməz”.

Metallurgiya kompleksi kimi iri investisiya tutumlu bir layihəyə dövlət dəstəyi təbii ki, özəl investisiyalar üçün də əlverişli iqtisadi zəmini formalaşdırır və milli iqtisadiyyatın cəlbediciliyini artırır.

Sosial layihələr icra ediləcək

Bu istiqamətdə Prezident İlham Əliyevin böhrana və “ucuz neft” və yaxud “gəlirlərin azalması” dövründə apardığı sosial siyasət Avropadakı sərt qənaət siyasətindən fərqlənir. Yəni Avropada sərt qənaət siyasəti yürüdülərək sosial layihələr ixtisar edilir, Azərbaycanda isə bütün sosial layihələr həyata keçirilir. Mahiyyətdəki fərq nədən ibarətdir: Avropa siyasətçiləri sərt qənaət siyasəti ilə iri sahibkarların maraqlarından çıxış edərək əhalinin zəif təbəqələrinin sosial müdafiəsini ixtisar edirlər. Yəni zəiflərin hesabına güclüləri qoruyurlar. Azərbaycanda isə əhalinin zəif təbəqələri də qorunur. Məsələn, Prezident ünvanlı sosial yardım, məcburi köçkünlərin həyat şəraitinin yaxşılaşdırılması kimi mühüm layihələrin 2015-ci ildə də davam etdiriləcəyini dedi. Sosial layihələrin ixtisara salınmaması bir tərəfdən investisiyalar üçün əlverişli sosial-siyasi şərait yaradır, o biri tərəfdən də əhalinin alıcılıq qabiliyyətinə müsbət təsir etməklə bütövlükdə bazarın alıcılıq qabiliyyətini yüksəldir.

Kənd təsərrüfatına investisiyalar yatırılacaq

Qeyri-neft sektorunda ərzaq istehsalı ilə bağlı məsələlər prioritetliyini qoruyub saxlayır. Prezident Taxtakörpü və Şəmkirçay su anbarlarının istifadəyə verilməsinin məntiqi davamı kimi yeni su kanallarının çəkilməsi, yeni əkin sahələrinin dövriyyəyə buraxılması haqda tapşırıq verdi. İri fermer təsərrüfatlarının yaradılması, onlara subsidiyalar və güzəştli kreditlərin verilməsi prosesi davam etdiriləcək. Bu da aqrar sahədə investisiyaların səmərəliliyi üçün zəmanət verən siyasətdir.

Qlobal layihələr Azərbaycan bazarının dünyaya çıxışını təmin edir

Nəqliyyat sahəsində isə Prezident Ələt dəniz limanı, BTQ dəmir yolunun tikintisinin başa çatmasını, MDB dövlətləri arasında ilk dəfə Azərbaycana “Boinq 787-8” tipli təyyarələrin gətirilməsini qeyd etdi. Yeri gəlmişkən bu təyyarələr və Bakıdan Nyu Yorka birbaşa reysin açılması Azərbaycanın hava yolları şirkətini başqa şirkətlərlə rəqabətdə daha güclü edir. Daha bir mühüm istiqamət isə Azərbaycanın Xəzər donanmasının gücləndirilməsidir.

Bakı-Tbilisi-Qars dəmiryolu isə yüklərin asan yolla idxal və ixracını təmin edəcək. Ələt dəniz limanı vasitəsilə Mərkəzi Asiyanın Avropaya, Avropanın da Mərkəzi Asiyaya çıxışı, xammal və hazır məhsulun bazarlara daşınması imkanı Azərbaycan iqtisadiyyatının nəqliyyat imkanlarını gücləndirəcək. Bu amillər investisiya cəlbediciliyini artırır.

Beynəlxalq təhlükəsizlik təmin olunub. Heç bir gərginlik gözlənilmir

Nəhayət, Prezident İlham Əliyev beynəlxalq səviyyədə də Azərbaycanın istər iqtisadi, istərsə də siyasi maraqlarının 2015-ci ildə də təmin ediləcəyini dedi. Prezidentin bu sözlərində dünyanın Azərbaycandakı sabitlikdə maraqlı olduğu və bu marağın real səbəbləri sadalanır: “Ölkəmizin siyasi, iqtisadi maraqları təmin ediləcəkdir. Azərbaycan Avropa istehlakçıları üçün əvəzedilməz ölkəyə çevrilir. Bu nə deməkdir? Bunu çox izah etməyə də ehtiyac yoxdur. Biz Avropanın enerji təhlükəsizliyinin təmin edilməsində öz rolumuzu oynayırıq və getdikcə bu rol artacaq. Çünki Avropa üçün yeganə yeni qaz mənbəyi Azərbaycandır. Bütün başqa mənbələr - onlar artıq var. O mənbələrin ehtiyatlarını müxtəlif yollarla, yəni, yeni yollarla Avropaya nəql etmək mümkündür. Belə layihələr var, lakin yeni mənbə ancaq Xəzər hövzəsidir və Azərbaycandır. Biz bu məsuliyyəti öz üzərimizə götürmüşük. Əminəm ki, bu layihəni də uğurla icra edəcəyik. Çünki bugünə qədər bir dənə də layihə olmamışdır ki, biz onu başlayaq və icra etməyək. Həm Bakı-Tbilisi-Ceyhan, Bakı-Tbilisi-Ərzurum, həm də Bakı-Tbilisi-Qars, yəni, beynəlxalq layihələrdən söhbət gedir. Əminəm ki, “Cənub” qaz dəhlizi də tam şəkildə icra ediləcəkdir. Bakıda birinci Avropa Oyunları keçiriləcəkdir. Oyunların keçirilməsinə beş ay qalıbdır. Təşkilat Komitəsi çox fəal işləyir, bütün vəzifələri icra edir. Bütün dövlət qurumları bu işdə fəal iştirak edirlər. İndi hazırlıq son mərhələdədir. Biz Avropa Oyunlarını Yay Olimpiya Oyunlarının səviyyəsində keçirmək əzmindəyik”.

Beləliklə, dünya üçün ağır olacağı gözlənilən 2015-ci ildə Azərbaycanın müsbət gözləntiləri də çoxdur.

İbrahim MƏMMƏDOV,

“Azteleradio” Verilişləri QSC-nin sədr

müavini, əməkdar journalist

Azərbaycan.-2015.- 15 yanvar.- S.5.