Elm fədailəri sevir

Xaricdə taninan alimlərimiz

Hər bir insanın arxada qoyduğu həyat və əməl tarixçəsini ömrün yollarına salınan mənəvi izlərdə görmək və oxumaq mümkündür. Tarix boyu hər yerdə və hər zaman alimlərin, elm adamlarının şəxsiyyəti, intellekti, istedadı, həyata baxışı, münasibəti, yaradıcılıq xarakterləri, prinsipləri, elmə gətirdiyi töhfələr müzakirə edilir. Əsl alim ucada dayanır və bütün həqiqətlərə ayıq və oyaq münasibət ifadə edə bilir. Axtarış vüsəti, ideyalar yarışı, düşüncə və fikir cəsarəti, sərbəst polemik meydan onlar üçün ən yaxşı təminata çevrilir.

Elm fədailəri sevir. Bu sahə ilə o insanlar sona qədər məşğul ola bilirlər ki, qarşılarına çıxan hər cür çətinliklərə sinə gərməyi bacarırlar. Alimin hər axtarışı yuxusuz gecələr, narahat gündüzlər, hər tapıntısı alın təri, gərgin zəhmət deməkdir. Kim ki elmi ideyalar sahəsində başqalarını qabaqlamır, o, hər sahədə geridə qalmaq riskini yaşayır. Ona görə də yaradıcı insanlar həyatda yalnız irəliyə doğru addımlayır, yaxşı izlər qoymaq niyyətində olurlar. Mənəvi saflığı, nəcib davranışı, yüksək mədəniyyəti, ləyaqəti, ədalət hissi ilə hamının hörmət və ehtiramını qazanırlar. Məhz Şahnaz Nadir qızı Şahbazova belə seçilmiş alimlərdəndir: işıqlı, təmiz, aydın!

O, Azərbaycan Texniki Universitetinin professorudur. Bakı Dövlət Universitetinin Mexanika-riyaziyyat fakültəsini bitirib. 1989-cu ildə aspiranturanı müvəffəqiyyətlə başa vurub. Həmin dövrlərdən də ekspert sistemləri, süni intellekt sistemləri nəzəriyyəsi ilə məşğul olmağa, öz şəxsi ekspert sistemini yaratmağa başlayıb. 1995-ci ildə namizədlik, daha sonra doktorluq dissertasiyasını müdafiə edib. Əmək fəaliyyəti və elmi işləri ilk vaxtlardan indiyədək Azərbaycan Texniki Universiteti ilə bağlı olub.

Az müddətdə azərbaycanlı alimin uğurları xarici ölkələrdə də diqqəti cəlb edib. Belə ki, Şahnaz Şahbazova çox keçmədən Hindistanın Yeni Dehli şəhərində “Proqram təminatı” kursu qrantını qazanaraq həmin ölkəyə dəvət olunub. 1999-cu ildə isə Almaniyanın Zigen Universitetindən təklif alıb. Burada o, DAAD fondunun təqaüdünə layiq görülüb.

Sonrakı illərin hər birində də Şahnaz xanım müxtəlif qrantlar, diplomlar və mükafatlarla təltif olunub. Bunlar təkcə alimin özünə deyil, vətəni Azərbaycana gətirdiyi uğurlar, nailiyyətlərdir. Bu, həm də ölkəmizin alimlərinin xaricdə tanınması, üstəlik, əldə olunan yeniliklərin ölkənin ali təhsil müəssisələrində tədrisi, tətbiqi deməkdir.

2002-ci ildən Şahnaz xanım elmi fəaliyyətinin yeni bir mərhələsinə qədəm qoyur. Belə ki, həmin il o, Azərbaycan Respublikası Lütfi Zadə adına Beynəlxalq Müasir Elmlər Akademiyasının həqiqi üzvü - akademiki seçilir.

Bu gün alimin elmi fəaliyyəti ABŞ-ın Kaliforniya ştatının Berkli Universiteti ilə sıx bağlıdır. 2007-ci ildə Amerika Birləşmiş Ştatlarının Fullbright proqramını qazanması, bu universitetdə Lütfi Zadənin rəhbərliyi ilə apardığı elmi-tədqiqat işləri oradakı fəaliyyətinin uğurlu nəticələrinin təsdiqidir.

Professor Şahnaz Şahbazova 10 ildən çoxdur qeyri-səlis məntiqi nəzəriyyənin banisi Lütfi Zadə ilə çalışır. O, hər il məşhur alimin elmi irsinə həsr edilmiş Ümumdünya konfransının baş katibi kimi çıxış edir. Başqa sözlə, alim bu gün Lütfi Zadənin irsini yaxından öyrənən, araşdıran və həmin irs haqqında əsərlər nəşr etdirən müəlliflərdən biridir. Təsadüfi deyil ki, 2014-cü ildə Şahnaz Şahbazova Lütfi Zadə adına Elmlər Akademiyasının vitse-prezidenti seçilib.

Professor Ş.Şahbazova qazandığı nailiyyətlərlə arxayınlaşmayan alimdir. Məşğul olduğu elm sahəsini daha dərindən öyrəndikcə adı-sanı, hörməti də artır. Azərbaycan Respublikasının Prezidenti Yanında Elmin İnkişafı Fondunun, Rabitə və Yüksək Texnologiyalar Nazirliyinin İKT-nin inkişafına yönəldilmiş əhəmiyyətli layihələrinin dəstəklənməsi məqsədi ilə keçirilən müsabiqənin qalibi olması da alim yorulmazlığının, zəhmətkeşliyinin bəhrəsidir. Bütün bunlar professor Ş.Şahbazovaya Azərbaycanı Amerikada, Almaniyada, Türkiyədə, Hindistanda, Macarıstanda, Texasda, Kanadada layiqincə təmsil etməyə imkan verib. O, 2012-ci ildə NAFİPS (Şimali Amerika Fuzzy İnformasiya Prosesləri Cəmiyyəti) Konfranslar Şurasına direktor təyin edilib.

Tanınmış alim bu illərdə elmi məqalələrini, monoqrafiyalarını kitab şəklində də nəşr etdirib. Soft Computing üzrə I Ümumdünya konfransı ilə bağlı “Soft Computing: Yaradıcı nəzəriyyələrin vəziyyəti və yeni əlavələr” (Soft Computing: State of the Art Theory and Novel Applications) adlı birinci kitabda ali elmi məclisə dəvət olunan alimlərin plenar məruzələri və onların seçilən əhəmiyyətli məqalələrinin genişləndirilmiş versiyalarının məcmuəsi dərc olunub. Kitabın müəllifləri ABŞ-ın Nyu York ştatının İONA kollecinin direktoru, professor Ronald R.Yager, professor Əli Abbasov, Kanadanın Edmonton Universitetinin professoru Marek Z.Reformat və Lütfi Zadə adına Beynəlxalq Elmlər Akademiyasının vitse-prezidenti Şahnaz Şahbazovadır. Kitab Springer-Verlag Berlin Heidelberg nəşriyyatında 2013-cü ildə nəşr edilib.

“Soft Computing üzrə yeni istiqamətlər və son nəticələr” (Recent Development and New Directions in Soft Computing) adlı ikinci kitab Soft Computing üzrə keçirilən II Ümumdünya konfransına həsr edilib. Bu nəşr Springer Beynəlxalq İsveçrə nəşriyyatında 2014-cü ildə buraxılıb.

Kitablarda intellektual və multiagent sistemlər, informasiyanın emalı və axtarışı, verilənlərin intellektual tədqiqatı, verilənlərin əldə edilməsi, maşınla təlim, internet semantik web, sosial şəbəkə və etibarlılıq, multimedia, idarəetmə və robot texnikası, təsvirlərin emalı, maliyyə, sənaye mühəndisliyi, elektron ticarət, təhlükəsizlik əlavələri və alətləri üzrə seçilmiş məqalələr yer alıb. Hər iki kitabda dərc olunmuş məqalələr Soft Computing sahəsində yeni işləmələr, əlavələr və nəticələr olmaqla bu istiqamətdə çalışan alimlər, mütəxəssislər, yaradıcı insanlar, aspirantlar və elmə yenicə qədəm qoyan gənc alimlər üçün çox dəyərli bir vasitədir.

Dünya şöhrətli alim, böyük şəxsiyyət, adı ilə hər bir azərbaycanlının fəxr edə biləcəyi həmvətənimiz, professor Lütfi Zadə Şahnaz xanım haqqında yazır: “Mənim doktor Şahnaz Şahbazova ilə tanışlığım 15 il bundan öncəki zamana təsadüf edir. Mənim onunla əlaqələrim peşəkar səviyyədədir. Dr. Şahnaz Şahbazova UC-Berkli, Azərbaycan Texniki Universiteti və Rabitə və Yüksək Texnologiyalar Nazirliyi arasında olan ümumi proqramın yaradılmasında böyük rol oynayıb. Dr. Şahbazova bacarıqlı tədqiqatçı və istedadlı araşdırıcıdır. Mən əminəm ki, o, Azərbaycana döndüyündə, gələcəkdə də həm tədrisdə, həm də tədqiqatda çox güclü və aktiv olacaq və elmin, texnologiyanın inkişafına gözəl töhfələr verəcək. Dr. Şahnaz Şahbazovanın Berklidə olan müddətdə və Azərbaycanda fəaliyyəti zamanı qüsursuz işi, ədalətli proqram rəhbəri olmağına məmnunam. Berklidə çalışması gələcəkdə onun informasiya texnologiyaları və intellektual sistemlər sahəsində ixtisasını daha da gücləndirəcək. Lütfi Zadə”.

Şahnaz xanımın “Sosial şəbəkə modelində qeyri-səlis çoxluqlar əsasında çoxmənbəli informasiyaların intellektual birləşməsi problemi” adlı layihəsi də böyük şöhrət qazanıb. Alimin sahə mütəxəssisləri üçün çox gərəkli olan bu layihəsi üzərində bir qədər ətraflı dayanaq. Qeyd edək ki, sosial şəbəkə modellərindən istifadə müasir texnoloji mühitin bir sıra müxtəlif istiqamətlərinin mühüm hissəsinə çevrilib. Onlar insan interaktivliyi, informasiyanın mübadiləsi və dəyişdirilməsi ilə bağlı məsələlərin təsvirində vacib vasitələrdəndir. Bu modellərdən istifadə, eləcə də terrorist və digər cinayət şəbəkələrinin müəyyənləşdirilməsi və öyrənilməsində əsas rol oynayır. Təşkilatlar və fiziki şəxslər bundan əsasən insanlar və ardıcılları ilə ünsiyyət vasitəsi kimi istifadə edirlər. Sosial şəbəkə modelləri yeni istiqamətlərin və işləmələrin sürətlə aşkar olunmasında çox faydalıdır.

Layihədə sosial şəbəkə modeli əsasında yaradılan qeyri-səlis çoxluqlar bazasında çoxmənbəli informasiyaların intellektual birləşməsi modelinin qurulması planlaşdırılıb. Tədqiqat işində Soft Computing və qeyri-səlis məntiqdən istifadə etməklə intellektual sosial şəbəkələrin modelləşdirilməsinin bir sıra istiqamətlərinin yerinə yetirilməsi nəzərdə tutulub. Əsas məqsəd sosial şəbəkə konsepsiyasının təqdimatı üçün qeyri-səlis çoxluqlardan istifadə etməklə sosial şəbəkə modeli ilə verilənlər bazalarının texnologiyaları arasındakı əlaqələrin tədqiq edilərək işlənilməsidir.

Professordan layihənin məqsədi, qarşıya qoyduğu məsələlər və onların aktuallığının nədən ibarət olduğunu soruşduqda o, tədqiqatlarının Soft Computing və qeyri-səlis məntiqdən istifadə etməklə intellektual sosial şəbəkələrin modelləşdirilməsinin bir sıra istiqamətdə həyata keçirdiyini vurğulayır. Əsas məqsəd sosial şəbəkə konsepsiyasının təqdimatı üçün qeyri-səlis çoxluqlardan istifadə etməkdir. Layihənin elmi istiqamətində və qarşıya qoyulan problemlərində taq-buludun modelləşdirilməsinin rolu, Paradiqmdən istifadə, intellektual sosial şəbəkələrin texnologiyasının hazırlanması, informasiyanın birləşməsi problemi, etibarlılıq, motiv və inam ilə bağlı məsələlər, sözlər ilə hesablanan paradiqm, qeyri-dəqiq mühitdə konfliktlərin həll olunması, verilənlərin toplanması proseslərinin tədqiq edilməsi nəzərdə tutulur.

Şahnaz Şahbazovanın təqdim etdiyi həmin layihədə sosial şəbəkə modeli əsasında yaradılan qeyri-səlis çoxluqlar bazasında çoxmənbəli informasiyaların intellektual modelinin qurulması planlaşdırılır. Bildirilir ki, layihə üzrə tədqiqatın nəticələri sosial şəbəkələrdə sorğuların qaydalarla, xülasə formatında əldə edilməsində, sosial etiketləmə və qeyri-səlis alt şəbəkələrdə, söz ilə hesablanan paradiqm və qranular hesablama texnologiyasına əsaslanan qeyri-səlis çoxluqlu sistemlərdə, qeyri-dəqiq informasiyanın birləşməsi haqqında məlumat verən və sosial şəbəkələrin inkişafı ilə bağlı sistemlərdə istifadə oluna bilər.

Ş.Şahbazova Azərbaycan, rus, türk, ingilis və alman dillərini çox gözəl bilir. Tədqiqatlarının əksəriyyətini rus və ingilis dillərində aparır. 110 elmi məqalənin, 3 kitabın, 1 monoqrafiyanın, 8 metodiki göstərişin müəllifidir.

Şahnaz xanımın elm fədaisi olması bir tərəfdən onun böyük istedadından, dərin biliyindən irəli gəlirsə, digər tərəfdən vətənsevərliyindən qaynaqlanır. O, bir alim kimi Azərbaycan elminin inkişafı, dünyada özünə layiqli yer tutması üçün var qüvvəsi ilə çalışır.

Azərbaycanlı qadının vətənpərvərliyi bununla bitmir. Yolu dünyanın harasına düşsə, orada Azərbaycan həqiqətlərini hamıya çatdırmağa can atır. Torpaqlarımızın namərd qonşumuz tərəfindən işğal olunduğunu dünyaya car çəkir, Qarabağ hadisələrini olduğu kimi təqdim edir, hər yerdə öz yurd-yuvasından zorla qovulmuş bir milyondan çox soydaşımızın dərdini, həyat hekayəsini bütün reallıqları ilə göstərə bilir.

Şahnaz xanım istər yazılarında, istərsə də beynəlxalq tədbirlərdəki çıxışlarında ölkəmizin hərtərəfli inkişafı barədə məlumat verir, Azərbaycan xalqının tarixini, mədəniyyətini təbliğ edir. Xaricdə işgüzar görüşlərdən, elmi iclas və konfranslardan vaxt tapan kimi tələbələrlə görüşür, onların qayğıları ilə maraqlanır. Onlar üçün süfrə açır, bu görüşlər bayramlara təsadüf edəndə gəncləri əsl ana sevgisi, nəvazişi ilə əhatə edir. Azərbaycan mədəniyyətini, mətbəxini təbliğ edir.

Professor Ş.Şahbazova təkcə alim, pedaqoq deyil, həm də gözəl anadır. O, hər iki övladına mükəmməl təhsil verib, onları həyatın ən çətin sınaqlarına sinə gərə bilən layiqli Azərbaycan vətəndaşı kimi böyüdüb.

Böyük qızı Çimnaz ixtisasca hüquqşünas, Səbinə isə kompüter proqramları üzrə mütəxəssisdir, Lütfi Zadənin tələbəsidir. Onların hər ikisi vətəndən uzaqda olsa da, doğulduğu torpağa, böyüyüb boya-başa çatdığı Azərbaycana bütün qəlbi və ruhu ilə bağlıdır.

Şahnaz xanım Azərbaycan üçün yaşayıb yaratmağı özünə və övladlarına ən ümdə vəzifə hesab edir.

“Hər bir azərbaycanlının fəxri olan Lütfi Zadədən bu illər ərzində çox şey öyrəndim, - deyir Şahnaz xanım.

- Çoxları bilməsə də, şübhə etsələr belə, 10 illik birgə fəaliyyətimizə əsaslanıb əminliklə söyləyirəm ki, vətəndən uzaqda yaşayıb qəlbi vətənlə döyünən bu insanın vətən sevgisi əsl nümunədir. Lütfi Zadə eləcə də hər bir azərbaycanlını dəyərləndirməyi, vətən torpağına, elminə təmənnasız xidmət etməyi, yorulmazlığı, ömrü elmə fəda etməyi, dünya alimlərinin diqqətini Azərbaycana yönəltməyi özünə borc bilir”.

Şahnaz xanım həyatının, elmi və ictimai fəaliyyətinin çiçəklənən dövrünü yaşayır. Ömrünün 60-cı pilləsinə qədəm qoyduğunu gizlətmir. İndiyədək qazandığı bilik və təcrübəni Azərbaycan Texniki Universitetində təhsil alan tələbələri ilə bölüşür, onların yaxşı mütəxəssis olması üçün əlindən gələni əsirgəmir. Aspirantlarına elmin zirvələrini fəth etməkdə köməkçi olur. Neçə-neçə alimin istedadından, zəhmətindən güc alan Azərbaycan elminə öz töhfələrini bəxş etməkdən yorulmur. Şahnaz xanımın ixtisası böyük sürətlə inkişaf edən və Azərbaycan üçün çox gərəkli olan bir sahədir. Elmin bu çətin yolunda daim irəliyə doğru uğurla addımlayan professor Ş.Şahbazovaya ömrünün ən gözəl illərində, şərəfli həyat yolunda müvəffəqiyyətlər və sevinc arzulayırıq.

İradə ƏLİYEVA,

Azərbaycan.-2015.- 31 yanvar.- S.7.