Təbiətin gətirdiyi gəlir

Azərbaycanın mövcud turizm potensialından səmərəli istifadə olunması bu sahənin inkişafının əsas şərtidir

Azərbaycan xarici və yerli turistlərin istirahətinin təşkili üçün hər cür potensiala malikdir. Yanar dağ, çoxsaylı şirin su gölləri, dağ çayları, şəlalələr, palçıq vulkanları, mineral və termal sular, müalicəvi Naftalan nefti, əlverişli iqlim, əsrarəngiz təbiət, Xəzərin qumlu çimərlikləri, tarixi, dini, zəngin mədəni abidələr hər ölkəyə nəsib olmur. Bunların hesabına Azərbaycanı dünyanın inkişaf etmiş turizm ölkələrindən birinə çevirmək mümkündür.

Turizm hər il dünyada 1,5 trilyon dollar gəlir gətirir. Bunu nəzərə alaraq Azərbaycanda da bu sahənin inkişafına son illər xüsusi diqqət yetirilir. Sovet hakimiyyəti illərində respublikada turizm məhdud biznes sahəsi kimi yalnız Bakı şəhərində və Abşeronda inkişaf etsə də, Azərbaycanın ayrı-ayrı bölgələrində bu sahəyə diqqət yetirilmirdi. Bu gün isə demək olar, Azərbaycanın bütün bölgələrində çoxsaylı turizm obyektləri tikilib istifadəyə verilmiş, müasir infrastruktur yaradılmışdır. Buna baxmayaraq, hələ də ölkəmizdə turizmin istənilən səviyyəyə çatdığını söyləyə bilmərik. Məsələn, əhalisinin sayına və ərazisinə görə Azərbaycanla təxminən eyni olan Belçika, Macarıstan, Avstriya və digər ölkələr hər il turizmdən 20-25 milyard ABŞ dolları civarında gəlir götürür. Halbuki həmin ölkələrin turist rekreasiya resursları tərkibinə və müxtəlifliyinə görə Azərbaycandan qat-qat azdır. Əvəzində hotel, iaşə və digər xidmət sahələri ucuz və yüksək səviyyədədir.

Bəs, Azərbaycanda bu səviyyəyə çatmaq niyə mümkün olmur? Öncə onu qeyd edək ki, turizmin inkişafı digər amillərlə yanaşı, reklamdan da çox asılıdır. Turizmin inkişaf etdiyi ölkələrdə hər il reklama milyonlarla vəsait sərf edilir. Reklam isə əvəzsiz qalmır, çəkilən xərclərin tezliklə əvəzini qaytarır, özü də artıqlaması ilə. Əfsuslar olsun ki, Azərbaycanda bu vacib işə elə də ciddi əhəmiyyət verilmir. Məsələn, ölkəmizdəki Qalaaltı, Suraxanı, Naftalan, Masallıdakı istirahət və müalicə mərkəzlərini reklam edən, orada göstərilən xidmətlər haqqında dolğun məlumatlar verən bukletlərə, qəzet reklamlarına, videoçarxlara rast gəlmək olmur. Obyekt sahiblərindən bunun səbəbini soruşduqda cavabında bir qayda olaraq “Tanıyanlar, bilənlər gəlib bizi tapırlar” cavabını eşidirsən. Yaxşı, biz tanıyırıq, bəs xaricdə necə, xəbərləri varmı? Təbii ki, yox! Yaxud başqa misal: UNESCO-nun tarixi abidələr siyahısına salınmış Qobustan qayaüstü rəsmlər təbiət abidəsini götürək. Bu nadir abidə haqqında yerləşdiyi Qobustan qəsəbəsi ərazisində kiçik daş lövhə qoyulsa da, o, heç də onun əhəmiyyətini tam şəkildə əks etdirmir. Elə Azərbaycanda turizm mərkəzləri kimi tanınan Qubanın, Qusarın, Xaçmazın, Masallının, Şəkinin və s. rayonların girəcəyindəki reklam xarakterli xəritə-sxemlər də primitivdir. Bu sxemlərdə rayonda olan termal, mineral bulaqlar, məşhur hotel və kempinqlər, təbiət, dini ziyarətgahlar və s. haqqında məlumatlar yoxdur. Belə primitiv reklamlar əsasən yerli turistlər üçün nəzərdə tutulduğundan onların xarici qonaqlar üçün heç bir əhəmiyyəti yoxdur. Bundan əlavə, hər bir inzibati rayonda olan turist obyektlərinin internet saytları olmalıdır. Amma bir neçə turist obyekti və hotel istisna olmaqla digərləri internetin bu imkanından istifadə etmirlər.

Hazırda dünyada çoxsaylı turizm sahələri mövcuddur və hər il də yeniləri yaranır. Bunlara kənd turizmi, dağ-xizək, ovçuluq, balıqovlama, mədəni-tarixi, elmi, dini və s. sahələrə dair ixtisaslaşmış turist sahələri daxildir. Xarici turizmin yüksək dərəcədə inkişaf etdiyi ölkələrdə müxtəlif istiqamətli turist ekskursiyalarından gələn gəlirlər milyard dollarlarla ölçülür. Avropa ölkələrində bu cür ekskursiyaların qiymətləri adambaşına 50-200 avro arasında dəyişir. Pendir və şərab zavodlarına, heyvandarlıq, atçılıq fermalarına, tarixi, mədəni, dini abidələrə təşkil edilən ekskursiyalar öz ölkələrinin tarixini, bu gününü, inkişaf etmiş ən mühüm təsərrüfat sahələrini yaxşı bilən, yüksək biliyə malik, ingilis, alman və s. dilləri kamil bilən bələdçilər tərəfindən idarə olunur. Azərbaycanda da turizmin inkişaf etdirilməsi üçün bu təcrübədən istifadə oluna bilər. Məsələn, Macarıstandakı kimi. Bu ölkədə turizm təsərrüfatı yüksək dərəcədə inkişaf edib. 9 milyon əhalisi olan Macarıstana hər il 9,5 milyon xarici turist gəlir. Onlara 9 mindən çox hotel, mehmanxana, kempinq xidmət edir. Hər biri də beynəlxalq standartlara cavab verir. Ölkədə turizmin belə yüksək dərəcədə inkişaf etməsinin bir səbəbi də Macarıstanda çoxsaylı termal suların olması və onlardan il boyu səmərəli istifadə edilməsidir. Budapeştdə mövcud termal suların bazasında hotel kompleksləri fəaliyyət göstərir. Belə hotellərdə açıq və örtülü tipli “hovuzlar” var. Bu hovuzların hər birinin illik gəliri 15 milyon avroya bərabərdir. Yeri gəlmişkən bir faktı da nəzərə çatdıraq: Macarıstanın illik ümumi daxili məhsulu 134 milyard dollara bərabərdir ki, onun da 35 faizə qədəri turizm sektorunun payına düşür.

İndi isə qayıdaq Azərbaycana. Əhali uzun müddət Bibiheybət termal kükürdlü müalicə suyunun bazasında yaradılmış 5 mərtəbəli müalicə-istirahət kompleksindən müxtəlif xəstəliklərin müalicəsi üçün istifadə edirdi. Əfsuslar olsun ki, sonralar həmin şəfa mənbəyinin yaxınlığında - Xəzərin sahilində restoran, mehmanxana, istirahət kompleksləri tikilmiş və şəfa mənbəyinin binası təmir adı ilə bağlanmışdır. Müalicə kompleksinin bu vəziyyətə düşməsi isə heç kimi maraqlandırmır!

Tək bu fakt olsaydı, dərd yarıydı. Hazırda Xəzər dənizinin Abşeron yarımadasındakı sahillərində nəhəng sənaye, nəqliyyat və s. obyektlər tikilir. Halbuki dünyanın dəniz və okean sahillərindən yalnız çimərlik kimi istifadə olunur. Üstəlik, Xəzərin hər il yüz minlərlə xarici turistin və yerli əhalinin istirahət edə biləcəyi sahillər sürətlə daş hasarlara alınır. Bundan sonra Xəzərin qumlu çimərliyi hansı xarici qonağı özünə cəlb edər?!

Azərbaycanda bu gün 536 mehmanxana və hotel var. Onların 31-i 5, 70-i 4, 29-u 3 ulduzludur. Amma müşahidələrimiz göstərir ki, bu hotellərə ulduzlar əksər hallarda qiymətləri artırmaq üçün verilir. Məsələn, Bakıdakı 169 hotelin 137-si 4 və 5 ulduzlu olmasına baxmayaraq, onların arasında beynəlxalq standartlara cavab verənlərin sayı azdır. Amma nə olsun, qiymətlərinə baxın: 3-4 ulduzlu hotellərin səhər naharı ilə birlikdə bir gecəsi 100-150, 5 ulduzlu hotellərin isə xidmətdən asılı olaraq 80-120, 120-180, 180-500 manatdır. Baxmayaraq ki, bizim 5 ulduzlu hotellərdə xidmətin səviyyəsi xarici ölkələrdə olan 3, 4 ulduzlu hotellərdəki ilə eynidir.

İaşə xidmətimiz də üz qarasıdır. Bizdə yeməklərin qiymətləri ad və dadlarına görə yox, iaşə obyekti sahibinin kefinə uyğun müəyyənləşir. Həcmi və keyfiyyətinə də heç kim söz verə bilməz. Çünki bizim turizm iaşə obyektlərində sifarişi müştəri versə də, şərtləri obyekt sahibi diktə edir. Qiymətlər də ki, necə deyərlər, ceyran belində...

Bundan əlavə, ölkəmizə gələn xarici turistlər dünya əhəmiyyətli Qalaaltı, Suraxanı, Naftalan və s. kimi min bir dərdin dərmanı olan müalicə mərkəzlərindən istifadə edirlərmi? Təəssüf ki, yox! Çünki bu mərkəzlər haqqında onlara ətraflı məlumatlar verilmir. Bu gün məsələn, Fransada, ABŞ-da və ya Avstraliyada yerləşən istirahət və müalicə mərkəzləri haqqında mövcud olan bütün məlumatları asanlıqla əldə etmək mümkündür. Amma Azərbaycandakı 1000-dək termal və mineral bulaqlar barədə ətraflı məlumat əldə etmək çətin məsələdir. Halbuki 50 il öncə görkəmli sovet geoloqu, professor Əziz Əsgərov yazırdı ki, Azərbaycanda kurort mövsümü ərzində Yuxarı İstisu, Suraxanı, Şıxov, Darıdağ, Xaltan, Ərçivan, Meşəsu, Babazənən, Çuxuryurd, Aşağı İstisu, Xalxal, Turşsu, Vayxır, Elisu, İbadisu, Alaşa və s. müalicə və istirahət mərkəzlərinə gələnlərin sayı 130,5 min nəfər olmuşdur. İndi isə yerlərdəki termal və mineral su mənbələri özəlləşdirilir. Bəzən də özəlləşdirilən belə şəfa mərkəzləri daş hasarlara alınaraq onlardan əhalinin istifadə imkanı məhdudlaşdırılır. Sovet hakimiyyəti illərində Lənkərandakı İstisu müalicə və istirahət mərkəzinə Sovet İttifaqının hər yerindən minlərlə turist gəlirdi. İndi həmin mərkəzin binaları dağıdılaraq kimlər tərəfindənsə özəlləşdirilmişdir. Çox qiymətli su isə istifadəsiz qaldığından Xəzərə axıdılır. Bunlar azmış kimi, nəinki termal, hətta mineral bulaqlar, eləcə də mənzərəli çaysahili ərazilər, göllər, meşələrdən adi insanların istifadəsinə ya məhdudiyyətlər qoyulur, ya da bunun üçün ödəniş tələb olunur.

Turizmin inkişaf etdirilməsi üçün ən önəmli sahələrdən biri də abad avtomobil yollarının olmasıdır. Düzdür, bu sahədə Azərbaycanda son illər çox işlər görülmüşdür. Lakin görünür bu, ölkəmizdə avtoturizmin inkişafı üçün kifayət deyil. Səbəbi də yollarda avtoturistlər üçün müasir hotel və kempinqlərin, restoran və kafelərin olmaması, yol boyundakı tarixi abidələr, mənzərəli yerlər və s. barədə məlumatların verilməməsidir. Halbuki Avropa ölkələrində avtoturistlərin sərəncamına seçdikləri marşrutun çox müfəssəl xəritələri verilir. Yerli bələdçiyə ehtiyacı olmadan xarici turist həmin xəritələrin köməyi ilə istədiyi ünvana gedib çıxa bilir.

Başqa bir problem barədə. Məlumdur ki, bu il Novruz bayramında İran İslam Respublikasından Azərbaycana minlərlə turist gəldi. Lakin onlar İran valyutasını Azərbaycan manatına dəyişməkdə çətinlik çəkdilər. Çünki bayram günləri ilə əlaqədar Azərbaycanda banklar işləmirdi. Deməli, əlaqədar qurumlar çox vacib bir məqamı nəzərə almamışlar ki, bu da turistlərdə haqlı narazılıq yaratdı. Odur ki, gələcəkdə belə halların qarşısını almaq üçün tədbirlər görülməlidir.

Beləliklə, Azərbaycanda turizmin inkişafına dair qeydlərimizi ümumiləşdirsək, belə nəticəyə gəlmək olar: ölkəmizin mövcud zəngin turizm potensialından tam istifadə edilməsi üçün tədbirlər görülməlidir, o cümlədən hotel, mehmanxana, kempinq və s. mərkəzlərə ulduz verilməsi siyasəti beynəlxalq standartlara uyğunlaşdırılmalı, turizm obyektlərinin və ümumilikdə turizm sektorunun reklam olunmasına münasibət dəyişməli, belə obyektlərdə xidmət səviyyəsi yüksəldilməli və iaşə müəssisələrinin qiymət siyasəti ciddi nəzarətə götürülməli, bölgələrdə müxtəlif məzmunlu yeni turizm sahələri təşkil edilməli, turizm obyektlərinin normal fəaliyyətinə bəzi qurumların yersiz müdaxilələrinə yol verilməməli, xarici ölkələrdən Azərbaycana gələn turistlər üçün viza rejimi sadələşdirilməlidir.

Neron BABAXANOV,

İsmayıl ƏLİYEV,

Bakı Dövlət Universitetinin professorları

Azərbaycan.- 2016.- 10 iyun.- S. 6.