Bakıda Birinci Türkoloji Qurultayın 90 illiyinə həsr olunan beynəlxalq konfrans keçirilir

Noyabrın 14-də Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının (AMEA) rəyasət heyətində Birinci Türkoloji Qurultayın 90 illiyinə həsr olunan “Türkoloji elmi-mədəni hərəkatda ortaq dəyərlər və yeni çağırışlar” mövzusunda beynəlxalq konfrans öz işinə başlayıb.

AZƏRTAC xəbər verir ki, konfrans Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının, Təhsil, Mədəniyyət və Turizm nazirliklərinin birgə təşkilatçılığı ilə keçirilir.

Tədbiri giriş sözü ilə açan AMEA-nın prezidenti, akademik Akif Əlizadə Birinci Türkoloji Qurultayın tarixi əhəmiyyətindən danışıb. Qeyd edib ki, Birinci Türkoloji Qurultayın ideyaları sonrakı dövrlərdə milli-mənəvi dəyərlərin və elmi-mədəni inteqrasiyanın formalaşmasında, türkdilli ölkələr arasında tarixi-mədəni əlaqələrin qorunub saxlanmasında və inkişafında müstəsna rol oynayıb. Prezident İlham Əliyevin imzaladığı “Birinci Türkoloji Qurultayın 90 illik yubileyinin keçirilməsi haqqında” Sərəncamı xatırladan akademik bu sənədin Birinci Türkoloji Qurultayın dərslərini ictimai və elmi cəhətdən qiymətləndirməyə və nəticələr çıxarmağa imkan verdiyini bildirib.

Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin sədri, Xalq Yazıçısı Anar çıxışında Birinci Türkoloji Qurultayın türk dünyasının tarixi elmi-mədəni əlaqələrinin qorunub saxlanmasındakı önəmindən danışıb. O, humanitar xarakter daşıyan Birinci Türkoloji Qurultayda latın qrafikalı əlifbaya keçid kimi vacib məsələnin müzakirə olunduğunu diqqətə çatdırıb.

Konfransda Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının vitse-prezidenti, akademik, Milli Məclisin elm və təhsil komitəsinin sədri İsa Həbibbəyli “Birinci Türkoloji Qurultay: dərsləri və çağırışları” mövzusunda məruzə ilə çıxış edib. Akademik bildirib ki, 1926-cı ildə Bakıda keçirilmiş Birinci Türkoloji Qurultay türk xalqlarının elmi-mədəni birliyinə, ortaq milli-mənəvi dəyərlərinin inkişaf etdirilməsinə, inteqrasiya proseslərinin dərinləşdirilməsinə geniş üfüqlər açan ictimai hadisədir. Bu qurultayda XX əsrin əvvəllərində türkoloji elmi-mədəni mühitin aktual məsələlərinə toxunulub. Birinci Türkoloji Qurultayın iclaslarında səslənən məruzələrdə humanitar və ictimai elmlərin, türkologiyanın aktual problemləri əhatə olunub və konkret təkliflər irəli sürülüb. Qurultayda keçmiş Sovet İttifaqının tərkibində yaşayan türkdilli xalqların, Avropa türkologiyasının nümayəndələrinin təmsil olunması, Türkiyə və İran ziyalılarının iştirakının təmin edilməsi əhatə olunan türkoloji mühitin genişliyini, miqyasını aydın şəkildə təsəvvür etməyə imkan verir. Birinci Türkoloji Qurultayın Bakıda keçirilməsi Azərbaycanın geniş mənada türkologiyanın əsas mərkəzlərindən biri olduğunu göstərir.

Akademik bildirib ki, Azərbaycan ziyalılarının Birinci Türkoloji Qurultayda fəal iştirakı ölkəmizdə yalnız dilçilik deyil, ədəbiyyat, tarix, mədəniyyət, folklor, etnoqrafiya və maarifçilik miqyasında da böyük elmi və yaradıcı qüvvələrin yetişib formalaşdığını nümayiş etdirir. İsa Həbibbəyli Azərbaycan nümayəndələrinin qaldırdıqları məsələlərin, irəli sürdükləri ideyaların Birinci Türkoloji Qurultayın ana xəttinin, əsas istiqamətlərinin müəyyən edilməsində mühüm rol oynadığını deyib.

Akademik türkoloji elmi axının hakim sovet ideologiyasının prinsiplərinə uyğun gəlmədiyi üçün keçmiş Sovet İttifaqının ictimai-siyasi mühitində böyük vahimə və şübhə ilə qarşılandığını xatırladaraq deyib: “Birinci Türkoloji Qurultayın demək olar ki, Sovet İttifaqından olan bütün əsas iştirakçıları ciddi təqiblərlə üzləşib, həbs cəzasına məhkum edilib, sürgünə göndərilib. Lakin nə qədər çətin olsa da, Birinci Türkoloji Qurultayın ideyaları, çağırışları daim öz əhəmiyyətini qoruyub saxlayıb”.

AMEA-nın vitse-prezidenti məruzəsində Birinci Türkoloji Qurultayda qaldırılan latın qrafikalı əlifbaya keçid məsələsinə də toxunub. Qeyd edib ki, latın qrafikalı əlifbaya keçid XX əsrin əvvəllərində Azərbaycanda və Türkiyədə tətbiq olunub, lakin sonradan Sovet İttifaqı daxilində bu proses dayandırılıb. Azərbaycanın müstəqillik illərində bu ideyanın yenidən dirçəldiyini deyən akademik ümummilli lider Heydər Əliyevin müvafiq Fərmanı ilə ölkəmizdə latın qrafikalı əlifbaya tam keçidin təmin edildiyini bildirib.

İsa Həbibbəyli məruzəsinin sonunda Prezident İlham Əliyevin “Birinci Türkoloji Qurultayın 90 illik yubileyinin keçirilməsi haqqında” 2016-cı il 18 fevral tarixli Sərəncamının önəmindən danışaraq deyib: “Birinci Türkoloji Qurultayın 90 illiyinin yüksək səviyyədə qeyd olunması və müasir vəzifələrin müəyyən edilməsi Azərbaycanda və türk dünyasında humanitar elmlərin, o cümlədən türkoloji elmlər sisteminin bütün yönləri ilə inkişafına təkan verir. Bu isə öz növbəsində həm də dünya elminin daha da zənginləşdirilməsi, beynəlxalq miqyasda inteqrasiya proseslərinin yeni hədəflərə doğru inkişaf etdirilməsi istiqamətində atılan yeni addımların meydana çıxması, qarşıda böyük üfüqlərin açılması deməkdir”.

Tədbirdə Türk Dil Qurumunun rəhbəri Mustafa Kaçalin, Beynəlxalq Türk Akademiyasının prezidenti Darxan Kıdırəli, Nəsimi adına Dilçilik İnstitutunun direktoru, AMEA-nın müxbir üzvü Möhsün Nağısoylu və digərləri məruzələrlə çıxış ediblər.

Məruzələrdə qurultayın tarixindən və əhəmiyyətindən danışılıb. Vurğulanıb ki, Türkoloji Qurultay türk xalqlarının mədəni inteqrasiyasında yeni mərhələnin təməlini qoymuş diqqətəlayiq hadisələrdəndir. Səkkiz gün davam edən bu mötəbər tədbirdə müxtəlif ölkələrdən 131 nümayəndə iştirak edib, 17 iclas keçirilib, yeddi əsas problem müzakirə olunub və ümumilikdə 38 məruzə dinlənilib. Qurultayda müzakirəyə çıxarılan ortaq türk xalqlarının dili, tarixi və ədəbiyyatı məsələləri bu gün də öz aktuallığını qoruyub saxlayır.

Beynəlxalq tədbirdə Birinci Türkoloji Qurultayın 90 illik yubileyi münasibətilə Türkiyə, Qazaxıstan, Macarıstan və Tatarıstanda da elmi konfransların keçirildiyi diqqətə çatdırılıb.

Konfrans Nizami adına Ədəbiyyat İnstitutunda və Mərkəzi Elmi Kitabxanada “Ortaq türk tarixi” və “Ortaq türk ədəbiyyatı” dərsliklərinin, o cümlədən “Ortaq türk qrammatikası və terminologiyası”nın hazırlanması və digər məsələlərin müzakirəsi ilə davam etdirilib.

AMEA-nın vitse-prezidenti İsa Həbibbəyli türk xalqlarının ortaq dərsliklərinin hazırlanmasının mühüm məsələlərdən biri olduğunu qeyd edərək mövzu ilə bağlı fikirlərini səsləndirib, təkliflərini irəli sürüb.

Qazaxıstanın Beynəlxalq Türk Akademiyasının prezidenti Darxan Kıdırəli bildirib ki, Akademiyanın “Türk xalqlarının ortaq dərslikləri” layihəsi Prezident Nursultan Nazarbayevin dəstəyi ilə reallaşıb.

Daha sonra Türkdilli Ölkələrin Əməkdaşlıq Şurasına daxil olan Elmlər akademiyalarının və Beynəlxalq Türk Akademiyasının Kitabxanaları Assosiasiyasının yaradılması ilə bağlı layihə müzakirə edilib. Layihə haqqında AMEA-nın Mərkəzi Elmi Kitabxanasının direktoru Leyla İmanova məlumat verib.

Beynəlxalq Türk Akademiyasının prezidenti Darxan Kıdırəli Nizami adına Ədəbiyyat İnstitutunun, professor Əhməd Bican Ercilasun Nəsimi adına Dilçilik İnstitutunun fəxri doktoru adına layiq görülüblər.

Ortaq türk dəyərlərinin təbliğində xidmətlərinə görə Əhməd Bican Ərcilasun, Osman Fikri Sərtqaya, Fikrət Türkmən Beynəlxalq Türk Akademiyasının medalı ilə təltif olunublar.

Bölmə iclaslarında “Birinci Türkoloji Qurultay: çağırışları və onların günümüzdəki aktuallığı”, “Əli bəy Hüseynzadənin Birinci Türkoloji Qurultaydakı məruzəsi və müasir Qərbdə ikili standartlar”, “Naxçıvanda Birinci Türkoloji Qurultaya hazırlıq”, “Birinci Türkoloji Qurultayın qarşıya qoyduğu vəzifələr və AMEA-nın akademik Z.M.Bünyadov adına Şərqşünaslıq İnstitutunda türkologiyanın inkişafı”, “Birinci Türkoloji Qurultayın Qazaxıstan təmsilçiləri”, “Birinci Türkoloji Qurultayda qoyulan məsələlərə akademik Tofiq Hacıyevin münasibəti”, “Birinci Türkoloji Qurultayda ədəbiyyat məsələləri”, “Türk xalqlarının müqayisəli lüğətinin hazırlanması - Azərbaycan-Türkiyə türkcəsi örnəyində”, “Birinci Türkoloji Qurultaydakı dil məsələlərinin C.Məmmədquluzadə yaradıcılığında əksi”, “Birinci Türkoloji Qurultay və Azərbaycanda latın qrafikalı əlifbaya keçid təcrübəsi”, “Birinci Türkoloji Qurultay və müqayisəli-türkoloji dilçilik məsələləri”, “Məhəmməd ağa Şahtaxtlının əlifba layihələri”, “Türk dillərində ortaq terminologiya və ortaq ünsiyyət problemi” və digər mövzularda məruzələr dinlənilib.

Konfrans işini noyabrın 15-də yekunlaşdıracaq.

Azərbaycan.- 2016.- 15 noyabr.- S. 5.