Ata şəhid oldu, ana girov düşdü...

5 körpə isə hər iki valideynini itirdi

...Qala dərəsindən və xəstəxana tərəfdən müdafiəni yarıb keçən ermənilərin dinc əhaliyə necə divan tutduqlarını, evləri necə yandırdıqlarını aydın görmək olurdu.

Küçələrdə hansı həyətin qabağından keçirdiksə, hansı tini burulurduqsa insan meyitinə rast gəlirdik. Yaralı iniltisindən, arvad-uşaq fəryadından qulaq tutulurdu. Ermənilərin şəhəri tam tutduqlarına əmin olandan sonra, sağ qalan döyüşçü yoldaşlarımla evlərdə köməksiz, haradan çıxıb hansı istiqamətə getməkdə çətinlik çəkən 120 nəfərdən çox insanı Kətik meşəsi istiqamətinə çıxara bildik. Təəssüf ki, onların da çoxunu Ağdama yaxın istiqamətdə, Naxçıvanik ərazisində ermənilər pusquya salıb qəddarcasına qətlə yetirdilər...

Məhərrəmovlar ailəsi dədə-baba yurdları Xankəndidən ermənilərin zülmündən baş götürüb əvvəl Şuşaya, sonra da Xocalıya gəlmişdilər. Xankəndidə 1988-ci il sentyabrın 18-i, gecə saat 3-4 radələrində ermənilər azərbaycanlılar yaşayan evlərə xəbərsiz benzin töküb od vururdular. Gecənin zil qaranlığında daş-qalaq edilən mənzillərin, anbaan sayı artan yanan mülklərin alovu şəhərin hər yerindən göründükcə, məcburiyyət qarşısında evini-eşiyini tərk edənlərin sayı çoxalırdı. Bayıra çıxmaq təhlükəli idi.

I qrup Böyük Vətən müharibəsi əlili Cəmil kişi, həyat yoldaşı Əhliqə ana şəhərin çox da uzaq olmayan başqa səmtində yaşayan beş azyaşlı uşaq atası oğlu Vaqifdən, digər ailəli oğlu Yaqubun və qızının uşaqlarından çox nigaran idilər. Bir azdan eyni narahatçılığı keçirən ailə üzvləri böyük təlaş içində ata ocağına pənah gətirdilər. Dünyanın hər üzünü görmüş Cəmil kişi çox götür-qoy etdi, inana bilmirdi ki, illərlə alman faşizmi ilə döyüşlərdə vuruşan, uğrunda yarımcan olduğu sovet hökuməti onu köməksiz qoyacaq, atasından qalma ev-eşiyini ermənilər zorla əlindən alacaq, ümidsiz çöllərə salacaq... Oğlanlarına, qızlarına məsləhət gördü ki, mənzillərin qapısını bərk-bərk bağlayın, onsuz da yanan-yanıb, dağılan-dağılıb, təki arvad-uşağa xətər gəlməsin, gedək Şuşaya, qohum evinə! Yəqin ki, ermənilərin bu özbaşınalığının qabağını alan tapılacaq, onda qayıdarıq... Bu ümidlə 10 nəfərdən artıq ailə üzvü səhərə yaxın öz doğma yurdlarını tərk edib Şuşaya üz tutdu.

Bir ildən artıq qohum evində yaşayan Cəmil kişi görəndə ki, Xankəndidə bir nəfər də azərbaycanlı qalmayıb, hamısını döyə-döyə, söyə-söyə zorla evindən çıxardıblar, mülklərinə də haradansa gəlmiş erməni əsilli əcnəbilər yiyələnib, əlini hər şeydən üzdü. 1989-cu ilin yayında ailəni Şuşadan götürüb birbaşa Xocalıya gətirdi, oğlanlarının və yaxınlarının köməyi ilə özlərinə müəyyən şərait yarada bildilər. Cəmil kişinin hazırda Sabunçu rayonu, Zabrat qəsəbəsində yaşayan II qrup əlil oğlu Murad Məhərrəmov deyir ki, biz Xocalıya düşəndə orada gecə-gündüz atışma gedirdi. Erməni vandalları camaata göz verib-işıq vermirdi. Mən də, qardaşım da Xocalı Şəhər İcra Hakimiyyətinin təşəbbüsü ilə yaradılan könüllü özünümüdafiə dəstəsinə yazıldıq. Camaatı erməni silahlı dəstələrinin hücumundan, gülləbaranından, girov aparılmasından güclə qoruyurduq... Beləcə, fevralın 25-nə kimi dözdük. Həmin gün axşam postda olduğumdan gəlib evdə yorğun yatmışdım. Bir də gördüm, anam həyəcanla məni yuxudan oyatdı: “Ay oğul, kəndin hər tərəfini ermənilər mühasirəyə alıb...”

Hövlnak yuxudan ayılıb həyətə çıxdım, saat 9 radələri olardı, gördüm ermənilərə məxsus özüyeriyən döyüş maşınları, eləcə də Xankəndidə yerləşən 366-cı motoatıcı alayın bütün növdən olan tank və digər texnikaları Xocalını üç bir tərəfdən mühasirəyə alıb, yavaş-yavaş şəhərə doğru irəliləyirlər. Şəhərin ətraf coğrafi relyefi elədir ki, Kətik meşəsi adlanan istiqamətə texnika yeritmək mümkün olmadığından, buradan, çətin də olsa, Ağdama sarı çıxış yolu var idi.

İnanılmaz görüntüdən bütün şəhər əhalisi vahimə içində idi. Özünümüdafiə dəstələri əvvəlcədən müəyyənləşdirilmiş ərazilərdəki postlara çəkilmişdilər. Mən 12 nəfərlə Cəfər təpəsi adlanan ərazidə idim. Təxminən saat 9-dan sonra erməni və sovet hərbçiləri eyni vaxtda Xocalını tanklardan, toplardan, piyadaların döyüş maşınlarından aramsız atəşə tutdular. Xocalı üzərinə güllə və mərmi yağış kimi yağırdı. Gecə saat 3-4-ə qədər düşmən qoşunlarının qabağını saxlaya bildik. Ancaq şəhərin başqa istiqamətindən, məsələn, Qala dərəsindən və xəstəxana tərəfdən müdafiəni yarıb keçən ermənilərin dinc əhaliyə necə divan tutduqlarını, evləri necə yandırdıqlarını aydın görmək olurdu. Saat 4 radələrində biz də mühasirəyə düşdük. Erməni silahlıları Badara istiqamətindən Xocalıya daxil ola bildilər. Artıq küçə döyüşləri gedirdi. Bu zaman çalışırdıq ki, qocaların, qadın və uşaqların şəhərdən çıxmasına imkan yaradaq. Döyüşlərdə qardaşım Vaqif, döyüşçü yoldaşlarımdan Natiq, Talış, Məhyəddin, İsmayıl və başqaları şəhid oldular. Ermənilər şəhəri mühasirəyə alanda 30 nəfərə yaxın qadın, qoca və azyaşlı uşağı yaxınlıqda bir tərəfi bağlı borunun içində gizlətdik ki, ələ keçməsinlər. Şəhid qardaşımın həyat yoldaşı Bəsirə də həmin adamlarla birlikdə idi.

Mühasirəyə düşəndən sonra o insanların taleyindən xəbər bilmədik və bu günədək də heç bir məlumatımız yoxdur. Küçələrdə hansı həyətin qabağından keçirdiksə, hansı tini burulurduqsa insan meyitinə rast gəlirdik. Yaralı iniltisindən, arvad-uşaq fəryadından qulaq tutulurdu. Ermənilərin şəhəri tam tutduqlarına əmin olandan sonra, sağ qalan döyüşçü yoldaşlarımla evlərdə köməksiz, haradan çıxıb hansı istiqamətə getməkdə çətinlik çəkən 120 nəfərdən çox insanı Kətik meşəsi istiqamətinə çıxara bildik. Təəssüf ki, onların da çoxunu Ağdama yaxın istiqamətdə, Naxçıvanik ərazisində ermənilər pusquya salıb qəddarcasına qətlə yetirdilər. Burada mən özüm də ikinci dəfə yaralandım.

Xocalı qətliamından sonra meşələrdə, dağda-dərədə, qarlı çöllərdə qalan azərbaycanlı meyitlərin tapılıb gətirilməsində Muradın əməyi çox olub. Bir faktı xatırladaq ki, bu qanlı faciənin 19-cu günü Murad Məhərrəmov dörd nəfərlə gizli yollarla gedib Naxçıvanik kəndi ətrafında qətlə yetirilmiş günahsız insanlardan 81 nəfərin meyitini KaMAZ-a yığıb gətirmiş və ailələrinə təhvil vermişdi.

Azərbaycan Prezidenti Heydər Əliyevin sərəncamı ilə 1997-ci ildə II qrup əlil Murad Cəmil oğlu Məhərrəmov müdafiə zamanı dinc əhalinin Xocalıdan çıxarılmasındakı xidmətləri nəzərə alınmaqla “İgidliyə görə” medalı ilə təltif olunmuşdur.

Xocalı faciəsindən sonra I qrup Böyük Vətən müharibəsi əlili, məcburi köçkün Cəmil Məhərrəmovun ailəsi Sabunçu rayonu, Pirşağı qəsəbəsindəki “Qızılqum” sanatoriyasında məskunlaşıb. Məhərrəmovlar ailəsinin digər bir üzvü iki övlad atası Yaqub Məhərrəmov da II qrup Qarabağ müharibəsi əlilidir. Cəmil kişinin, hər iki valideynlərini itirmiş nəvələri Vəsilə, Natiq, Vüsalə, Səbinə və Namiqə əmiləri Murad Məhərrəmov və bibiləri Südabə xanım valideynlik ediblər. Xocalıdan çıxanda bu uşaqların böyüyünün 12 yaşı var idi. Səhhətində hələ müharibədən qalma problemlər yaşanan Murad bu uşaqların ən kiçiyi 18 yaşına çatandan, orta məktəbi qurtarandan sonra ailə həyatı qura bilib. Dəfələrlə bu qapıya Südabə üçün elçi gələn olsa da, o, son anda üzünü Qarabağa, Xocalıya tərəf tutub: “Bəs atasız, anasız qalmış bu uşaqları hara qoyum?!” - deyə, heç bir təkliflə, tövsiyə ilə razılaşmayıb və indiyədək də taleyini o uşaqlarla bağlayıb.

Azərbaycan Prezidentinin diqqət və qayğısı sayəsində Məhərrəmovlar ailəsi ötən ilin oktyabr ayında Ramana qəsəbəsində salınmış Şuşa şəhərciyində biri iki, digərləri isə bir otaqlı təmirli və hər cür ev əşyaları olan mənzillə təmin edilmişlər. Onların ən böyük arzusu ata və analarının şəhid olduqları doğma Xocalıya qayıtmaqdır.

Rəhman SALMANLI,

Azərbaycan.- 2017.- 22 fevral.- S.8.