20 Yanvar musiqimizin dili ilə...

O gün 20 Yanvar təqvimimizdəki adi günlərin sırasından çıxdı, xalqımızın qəhrəmanlıq tarixində əbədi yer tutdu. 1990-cı ilin həmin günü bir millət olaraq varlığımız, iradəmiz, haqq yolunda, azadlıq uğrunda mübarizədə dönməzliyimiz yenidən sınağa çəkildi. Xalqımız bir yumruq kimi birləşərək təpədən-dırnağa qədər silahlanmış sovet ordusunun üzərinə əliyalın getdi. Bununla da öz tarixində yeni salnamə yazdı. Azad, müstəqil, demokratik dövlət qurmaq yolunda qurban getməyi şərəf bildi millətin təəssübkeş övladları. Onlar canlarından daha əziz tutduqları vətəni isə bizlərə əmanət etdilər...

Xalq öz şəhidlərinin dəfn günündə yalnız yas tutmadı, ağlayıb-sızlamadı, milli birliyin, sarsılmazlığın qələbəsinə çevirdi o günü. Əzəməti, yenilməzliyi ilə əlisilahlı rus əsgərlərini heyrətə gətirdi.

Azərbaycan övladlarının al qanının qırmızı qərənfillərə qarışdığı o soyuq yanvar günlərində Kamil Cəlilovun qaboyunda, Habil Əliyevin kamanında inləyən musiqi sədaları həzin-həzin ağı dedi şəhidlərimizə...

Sovet rəhbərliyinin 20 Yanvar cinayətini məxfi saxlamaq cəhdi o zaman boşa çıxdı. Elə həmin gecə törədilmiş cinayətin mahiyyəti və miqyası beynəlxalq ictimaiyyətə çatdırıldı. Yanvarın 19-dan 20-nə keçən gecə böyük bir imperiyanın - sovet hakimiyyətinin ordu hissələri məsum körpələri, günahsız gəlinləri, anaları tankların qarşısına çıxaraq: “Silahsız insanlara atəş açmayın” - deyən oğulları qətlə yetirdilər. O günün özü də, şəhidlərimizin hər biri də, ümumilikdə xalqın şər qüvvələr qarşısında təpəri, birliyi, əzmi də əfsanələrə döndü. Bu qəhrəmanlıq tarixi öz təcəssümünü elə o vaxtdan başlayaraq rəsmlərdə, ədəbi nümunələrdə, səhnə və ekran əsərlərində tapdı. Bəstəkarlarımızın yaradıcılığında da həmin faciəli günlər yeni əsərlərin mövzusuna çevrildi. 20 Yanvara bir sıra simfonik əsərlər, poemalar, vokal INSTRUMENTAL və fortepiano üçün əsərlər, kantatalar həsr olundu. Elə həmin il - 1990-cı ildə görkəmli bəstəkar Cövdət Hacıyev “Şəhidlər” simfoniyasını yazdı. “Şəhidlər” adlı başqa bir simfoniyanın müəllifi isə bəstəkar Oqtay Kazımi oldu. Azər Rzayev simfoniyasını “Bakı-90” adlandırdı. Tofiq Bakıxanov “Humayun” simfonik muğamını, Ramiz Mustafayev “Bu qan yerdə qalan deyil” vokal-simfonik poemasını, Mobil Babayev “Ağlama, torpağım, ağlama” kantatasını, Aydın Əzim Kərimoğlu orkestr üçün yazdığı “Qətl günü”, Sərdar Fərəcov “Matəm harayları” simfonik lövhəsini, Sevda İbrahimova bariton səs və orkestr üçün vokal simfonik “Vətən şəhidlərinə” əsərini, Cavanşir Quliyev xor üçün “Şəhidlər”, Arif Mirzəyev arqan üçün “Yanvar mərsiyələri”ni, Faiq Sücəddinov fortepiano üçün “Şəhidlər xiyabanı”nı, qaboy ustası Kamil Cəlilov “Zəminxarə” muğamını, Azad Zahid “Mədhiyyə”, Fuad Cavadov “Qara Yanvar” xor əsərlərini yazdı. 20 Yanvar faciəsi və şəhidlərə həsr olunan musiqi əsərləri arasında Arif Mirzəyevin “Yanvar passionları” matəm messası, Nazim Quliyevin “Şəhidlər” operası, Oqtay Rəcəbovun “Çingiz” oratoriyası, Zabitə Məmmədovanın “Elegiya”sı da var.

20 Yanvar faciəsinə irihəcmli musiqi əsərləri ilə yanaşı, mahnı və romanslar da həsr olunub. Emin Sabitoğlu Bəxtiyar Vahabzadənin sözlərinə “Şəhidlər ağısı” mahnısını yazıb. “Şəhidlər ağısı”nı ilk dəfə dünya şöhrətli müğənni Zeynəb Xanlarova ifa edib. Sonralar bu mahnı bir çox müğənninin repertuarında yer tutdu.

Bəstəkar Vasif Adıgözəlov 1991-ci ildə Fikrət Qocanın “Bir şərqi de” şeirinə musiqi bəstələyib. Bəstəkar Hacı Xanməmmədov Əzizə Cəfərzadənin sözlərinə “Əlimdə sazım ağlar” adlı əsər yazıb, Oqtay Rəcəbovun Məmməd İsmayılın sözlərinə bəstələdiyi “Qana dönən qərənfillər”, Mehriban Əhmədovanın Məmməd Arazın sözlərinə yazdığı “Ana millət, ata millət, ağlama”, Nəriman Əzimovun Hikmət Mahmudun sözlərinə bəstələdiyi “Mənim şəhid bacım, şəhid qardaşım”, İlham Abdullayevin Dönməzin sözlərinə yazdığı “20 Yanvar”, Ruhəngiz Qasımovanın “Şəhid oğullara” mahnıları da xalqımızın Qara Yanvar dərdini haray çəkir. Bəstəkar İlham Quliyev “İlham və Fərizə” operasını bəstələyib. Azər Dadaşov “20 Yanvar” xor, solist və simfonik orkestr üçün 9 saylı simfoniya, Faiq Nağıyev rejissor Xamis Muradovun real faktlara əsasən lentə aldığı “Şəhidlərdən-şəhidlərə” sənədli filminə musiqi yazıb.

Bəstəkarların müraciət etdikləri janrlar, faciəni əks etdirmək üslubları fərqli olsa da, mahiyyət eynidir. Onlar əsərlərində yalnız öz kədərlərini, duyğu və düşüncələrini əks etdirməyiblər, həm də bu şanlı tariximizdən dərs almağı, vətəni sevməyi təbliğ edirlər.

Xalqımızın başına gətirilən faciələrin dünya ictimaiyyətinə çatdırılmasında da bu əsərlərin böyük rolu var. Bəstələnən əsərlər musiqi kollektivlərinin, orkestrlərin ifasında xarici ölkələrin müxtəlif konsert salonlarında da səsləndirilir, Azərbaycan xalqının başına gətirilən müsibətlər dünya ictimaiyyətinin diqqətinə bir daha çatdırılır.

1990-cı ilin Qara Yanvarı - xalqımızın yaddaşına qanla yazılan o gün təkcə Azərbaycan xalqının deyil, bəşər tarixinin ən faciəli səhifələrindəndir. O günü unutmağa və unutdurmağa haqqımız yoxdur.

Zöhrə FƏRƏCOVA,

Azərbaycan Dillər Universitetinin Jurnalistika fakültəsinin müəllimi

Azərbaycan.-2017.- 20 yanvar.- S. 4.