“Koroğlu” durduqca türkün qəhrəmanlıq ruhu da yaşayacaq

Bu dastan gürcü dilinə çevrilib

Qarşımda iki kitab var: “Koroğlu” və “Min bir Azərbaycan bayatısı”. Hər iki kitab Azərbaycan və gürcü dillərində nəşr olunmuşdur. Onları Namiq Əliyev tərtib etmiş, Zezva Medulaşvili gürcü dilinə çevirmişdir. Elə bilirəm ki, tərtibçi və tərcüməçi bu əsərləri təsadüfən seçməmişlər. Hər bir xalqı yaxından və hərtərəfli tanımaq üçün onun folklorunu yaxşı bilmək kifayətdir. Yəqin ki, Zezva Medulaşvili də “Koroğlu” dastanını və bayatıları gürcü dilinə çevirərkən bu məqsədi güdmüşdür.

“Koroğlu” dastanı dünya epik söz sənətinin ən gözəl və bənzərsiz əsərlərindən biridir. Yayılma coğrafiyasının genişliyinə, versiya və variantlarının sayına görə dünya xalqlarının heç birində “Koroğlu” ilə yanaşı qoyulacaq ikinci bir əsər yoxdur. O, Qafqazdan Volqaboyuna, Orta Asiyadan ön Asiyaya, hətta Avropanın da bir çox yerlərinə qədər yayılmışdır. Buna dastanın ideya və məzmunca mükəmməlliyi, poetik gözəlliyi ilə yanaşı, xalqın həyatına, arzu və ideallarına aydın güzgü tutmağı səbəb olmuşdur. Burada Koroğlunun tarixi şəxsiyyət olmağının, aşıqlığının, şairliyinin böyük rol oynadığı da danılmazdır.

“Koroğlu” dastanı hələ XVIII-XIX yüzilliklərdə qonşu gürcü xalqının da dilinə keçmiş, həyatına daxil olmuşdur. “Koroğlu”nun bir çox şeirlərinin müstəqil qoşma və gəraylılar şəklində həmin dövrlərdə türk dilində gürcü əlifbası ilə yazıya alınması bu fikri söyləməyə əsas verir. Həmin əlyazmalar hazırda Gürcüstan EA Kekelidze adına Əlyazmalar İnstitutunda saxlanılır.

“Koroğlu” dastanının Azərbaycan və gürcü dillərində bir kitabda bu cür işıq üzü görməyi hamını sevindirir. Bu kitab eyni tarixi taleyi yaşayan iki qonşu xalq arasındakı dostluq ilişgilərini daha da möhkəmləndirmək baxımından böyük önəm daşıyır. Türk xalqının qəhrəmanlıq ruhunu özünə hopdurmuş “Kitabi-Dədə Qorqud” və “Koroğlu” dastanları onu neçə min illər boyu ovxarlı saxlamış, ölməyə qoymamışdır. Ona görə deyə bilərəm ki, “Koroğlu” türk xalqının ruhunun canlı heykəlidir. Bu dastanı oxuduqca adama elə gəlir ki, o heykəl dil açıb danışır. “Dədə Qorqud” və “Koroğlu” durduqca türkün qəhrəmanlıq ruhu da yaşayacaq.

Bayatılar nadir söz inciləridir. Ona oxşayan şeir olsa da, dünya xalqlarının heç birində bayatı yoxdur. Elə bayatılarımız var ki, onun təkcə dörd misrası bir romanlıq poetik fikir yükü daşıyır. Bayatı doğulduqdan ölənə qədər hər bir azərbaycanlının yol yoldaşı olur. Bayatılar xalqın həyatının aynasıdır. Mən bayatılardan danışarkən həmişə bir olayı xatırlayıram. Moskvada M.Qorki adına Ədəbiyyat İnstitutunda oxuyurdum. Rus şifahi xalq yaradıcılığı keçirdik. Vladimir Qafarovun tərcüməsində işıq üzü görmüş bayatılar kitabını da özümlə aparmışdım. Bir dəfə kitabdan üç bayatını işarələyib müəllimə verdim. Bayatılar bunlar idi:

Əzizim, baxtı yarım,

Baxtımın taxtı yarım.

Üzündə göz izi var,

Sənə kim baxdı, yarım.

Əzizinəm, gül əllər,

Ağ biləklər, gül əllər.

Dəryaca ağlın olsa,

Yoxsul olsan, güləllər.

Əzizinəm, Qarabağ,

Şəki, Şirvan, Qarabağ.

Tehran cənnətə dönsə,

Yaddan çıxmaz Qarabağ.

Müəllim bu bayatıları oxuyub heyrətləndi və soruşdu ki, bunları kim yazıb. Mən dedim: “Azərbaycan xalqı!” Müəllim inanmadı ki, bunları xalq düzüb-qoşub. Annotasiyanı oxuyandan sonra buna əmin oldu və auditoriyaya girib dedi:

- Uşaqlar, mən daha sizə mühazirə oxumayacağam. Folklor bu kitabdadır. Onu İslamdan alıb hamınız oxuyun.

Bu, bayatının gücü idi!

Mən kitabları çapa hazırlayan pr.doktor Namiq Əliyevin, Tiflisdəki “Varlıq” Mədəniyyət Mərkəzinin rəhbəri Rafiq Hümmətin və bu bənzərsiz söz incilərini öz ana dilinə çevirmiş Zezva Medulaşvilinin ön sözlərini maraqla oxudum. Tərcüməçi Zezva Medulaşvilinin Azərbaycan xalqına, onun yaratdığı sözlü və yazılı ədəbiyyata sonsuz sevgisinin, məhəbbətinin bütün yazılardan qırmızı xətt kimi keçdiyini gördüm və buna çox sevindim. Deməli, bu kitablara adi bir tərcümə işi kimi baxmaq olmaz. Hər iki kitab bir insanın qəlbini isidən, hisslərini, duyğularını tərpədən, onu bu tərcüməyə kökləyən dərin sevginin övladı kimi dünyaya gəlib. Mən başqa cür də düşünmürəm. “Koroğlu”nu da, bayatıları da sevmədən, duymadan, onlardakı hissləri, həyəcanları öz ruhuna hopdurub yaşamadan tərcümə etmək mümkünsüzdür. Açığını deyim ki, Zezva Medulaşvilinin xalqıma, onun yaratdığı bu gözəl söz incilərinə dərin sevgisi və məhəbbəti mənim də gürcü xalqına sevgimi, məhəbbətimi birə beş artırdı. Əminəm ki, bu kitabları oxuyan hər bir azərbaycanlının gürcü xalqına, hər bir gürcünün də Azərbaycan xalqına məhəbbəti ən azı mənimki qədər artacaq.

Bu iki kitabın işıq üzü görməsi Azərbaycan və gürcü xalqları arasındakı dostluq əlaqələrinin daha da gücləndirilməsi yolunda atılmış uğurlu bir addımdır. Elə bilirəm ki, xalqın ruhu hopmuş sözlü xalq yaradıcılığı örnəklərinə söykənən bu dostluq heç vaxt sarsılmayacaq. Ona görə də bu işi eyni məhəbbətlə davam etdirmək lazımdır. Bundan Azərbaycan və gürcü xalqları çox şey qazanacaq.

İslam SADIQ

Azərbaycan.- 2017.- 29 yanvar.- S. 8.