Badam - süfrədə, sənayedə, təbabətdə...

Qeyri-neft sektorunun inkişafı yeni badam bağlarının salınmasını gündəmə gətirir

Badam ləpəsinin dadına və faydasına görə çox sevilən qiymətli bitkidir. Sənayenin müxtəlif sahələrində, xüsusilə yeyinti sənayesində bu bitkinin ayrı-ayrı hissələrindən geniş istifadə olunması onun dəyərini birə-beş artırır.

Maraqlıdır ki, badam ağacı heç də hər yeri özünə məskən seçmir. Azərbaycan onun bitdiyi azsaylı regionlardan biridir. Bu imkandan lazımınca istifadə edilmədiyi, yəni ölkəmizdə badam bağlarının az olduğu isə təəssüf doğuran faktdır.

Qeyri-neft sektorunun inkişafının prioritet olduğu indiki dövrün Azərbaycanda badam istehsalının artırılmasını da gündəmə gətirməsi təsadüfi deyil. Badamın birinci üstünlüyü ləpəsinin dadlı, yağlı və şirin olmasıdır. Onun tərkibinin 40-60 faizi yağdan, 20-30 faizi zülaldan, 13 faizi karbohidratdan, qalan hissəsi bir sıra vitaminlərdən ibarətdir.

Badamı sevməyən az insan tapılar. Çünki badam ləpəsi həm təbii halda yeyilir, həm də ondan qənnadı sənayesində geniş istifadə olunur.

Badamın yemək üçün yararsız olan acı növü də var. Acı badamdan badam yağı və az miqdarda efir yağı hazırlanır. Bu məhsuldan ətriyyat, əczaçılıq sənayesində kamfora, məlhəm, emulsiya hazırlanmasında istifadə edilir. Badamın qabığı da itkiyə getmir. Belə ki, o, konyakın, likörün, bəzi şərabların ətirləndirilməsində və rənginin yaxşılaşdırılmasında işlədilir.

Təbii ki, belə faydalı məhsula hər yerdə tələbat var. Ona görə də badamın ixracı ölkəyə xeyli gəlir gətirə bilər.

Nazirlər Kabinetinin 2016-cı ilin sosial-iqtisadi inkişafının yekunlarına və qarşıda duran vəzifələrə həsr olunan iclasında Prezident İlham Əliyev badamın valyuta gətirən bitki olduğunu vurğulayaraq demişdir: “Badam Azərbaycanda, əfsuslar ki, çox az istehsal edilir. Biz hətta özümüzü bu məhsulla təmin edə bilmirik. Cəmi 1000 hektar badam bağlarımız var. Onların da böyük əksəriyyəti Naxçıvan Muxtar Respublikasındadır. Halbuki Abşeron yarımadasında, Bakıətrafı qəsəbələrdə və digər bölgələrdə badamçılıq üçün çox münbit təbii iqlim var. Ona görə bu istiqamətdə də işlər görülməlidir, lazımi tədbirlər görülür, göstərişlər verilib, bax, bu sahə də inkişaf edəcək”.

Azərbaycanda badamın 4 növü yayılıb. Ümumiyyətlə isə badam cinsinin 40 növə qədər ağac və kolu məlumdur. Yabanı halda badam Orta Asiyada, Dağıstanda və Azərbaycanda bitir. Naxçıvanın dağlıq hissələrində vaxtilə geniş ərazilərdə yabanı badamlıqlara rast gəlmək olardı. “Badamlı” suyu da adını həmin ərazidən alıb. Çünki bu məşhur suyun çıxdığı kənd hər tərəfdən badamlıqlarla əhatə olunmuşdu. İndi badam ağacları yalnız əlçatmaz yüksəkliklərdə qalıb.

Qeyd edək ki, yabanı badam və mədəni badam sortları bir-birinə çox bənzəyirlər. Mədəni badamı fərqləndirən meyvələrinin bir qədər böyük, qabığının nazik olmasıdır.

Badamın qayalıqda, daşlıqda, qumsal yerdə, hətta gilli torpaqda yetişməsi təbiətin yurdumuza bir töhfəsidir. Deməli, onu Azərbaycanın çox yerlərində yetişdirmək və badam bağlarının ərazilərini genişləndirmək mümkündür. Bu imkanı qətiyyən əldən vermək olmaz.

Coğrafi şəraitin münasib olduğu bütün yerlərdə badam ağaclarının əkilməsi ölkəyə xeyli gəlir gətirə bilər. Bu faydalı işin qarşısında Nazirlər Kabinetinin sözügedən iclasında başqa bir baxış bucağından da işıq salınmışdır. Belə ki, dövlət başçısı ekoloji vəziyyətdən danışarkən diqqəti bir daha ağacəkmə kampaniyasına cəlb etmiş və bundan sonra bar gətirən ağacların yetişdirilməsinə üstünlük verilməsini tapşırmışdır: “Son bir neçə il ərzində ölkəmizdə ağacəkmə kampaniyası çox geniş vüsət almışdır. Bu il də bu işlər aparılmalıdır. Ancaq hesab edirəm ki, bundan sonra daha çox dekorativ ağaclar yox, yəni barverən ağaclar əkilməlidir. Ona görə bütün rayonlarda da iqlimə uyğun şəkildə ağacəkmə prosesi davam edəcək. Ancaq bunun həm iqlimə, ekologiyaya, həm də ki, iqtisadiyyata müsbət təsiri olmalıdır. Ona görə də müvafiq tədbirlər görülməlidir, tinglər tədarük edilməlidir”.

Bütün bu işlər badamçılıq sahəsində də tətbiq olunmalıdır. Çünki badam hələ qədim zamanlardan haqlı olaraq zəngin bitki sayılıb, qonaqlıq, bayram süfrələrini bəzəyib. Hətta yuxuda yetişmiş badam ağacı görmək insana var-dövlət sahibi olacağı, maddi rifah halının yaxşılaşacağı barədə mesaj kimi yozulurdu... Şairlər, bəstəkarlar badamı sevərək onun haqqında şeir və nəğmələr bəstələmişlər. Yurdumuzda bu əvəzsiz, faydalı bitkini yetişdirən ağacların sayı artdıqca, ondan daha çox bəhrələnəcəyik. Ölkə əhalisinin badama olan tələbatı tam ödəniləcək. Badamın xaricə ixrac edilməsi isə Azərbaycana gəlir gətirəcək.

Flora SADIQLI,

Azərbaycan.- 2017.- 31 yanvar.- S.12.