Azərbaycan-Türkiyə iqtisadi əlaqələrinin təməlində uğurlu enerji layihələri dayanır

Azərbaycan-Türkiyə iqtisadi əməkdaşlığının və tərəfdaşlığının təməlində uğurla gerçəkləşən enerji və nəqliyyat layihələri dayanır.

Əvvəlcə, Heydər Əliyev adına Bakı-Tbilisi-Ceyhan əsas ixrac neft kəməri, daha sonra “Şahdəniz” qazını Türkiyəyə çatdıran Bakı-Tbilisi-Ərzurum xətti bu iki ölkəni bir-birinə daha sıx tellərlə bağlayıb. Bu gün də nəhəng layihələr icra edilməkdədir. Bakı-Tbilisi-Qars dəmir yolu artıq istifadəyə verilib. TANAP-ın (Transanadolu Qaz Boru Kəməri) açılışı təkcə bu iki ölkənin deyil, bütün regionun həyatında mühüm hadisəyə çevrildi. Eləcə də Türkiyədə Azərbaycanın sərmayələri ilə yaradılan istehsalat sahələri səmərəli tərəfdaşlığın bəhrəsidir.

Azərbaycan neftinin və qazının Türkiyə ərazisində boru kəmərləri ilə nəqlini BOTAŞ şirkəti həyata keçirir. “Petroleum Pipeline Corporation BOTAŞ” şirkəti, yaxud sadəcə, BOTAŞ 1974-cü il avqustun 15-də xam neftin daşınmasını təmin etmək məqsədilə təsis edilib. 1987-ci ildən bəri şirkət təbii qazın daşınması və satışı sahəsində də fəaliyyət göstərir. Ötən illər ərzində BOTAŞ nəinki Türkiyənin, hətta bütün regionun neft-qaz sektorunda aparıcı şirkətlərdən birinə çevrilib və artıq bütün dünyada tanınır. Hazırda şirkət iki törəmə müəssisəyə - BIL-ə (“BOTAŞ International Limited Company”) və TPIC-ə (“Turkish Petroleum International Company”) malikdir. Şirkətin eləcə də “Turusqaz” və TANAP adlı iki müttəfiq şirkəti var.

TANAP-dan söz düşmüşkən qeyd edək ki, BOTAŞ bu boru xəttinin üç əsas səhmdarından biridir və layihədə sanballı iştirak payına malikdir.

Azərbaycanda fəaliyyət göstərən Türkiyə şirkətlərindən biri də TP - “Türkiye Petrolleri”dir. TP-nin 60-dan çox yaşı var. Ötən illər ərzində TP iqtisadi fəaliyyətini getdikcə genişləndirərək karbohidrogenlərin kəşfiyyatı, qazması, hasilatı və nəqli sahəsində zəngin təcrübə toplayıb. Hazırda o, 7 ölkədə - Türkiyədə, Şimali Kipr Türk Respublikasında, Azərbaycanda, Əfqanıstanda, İraqda, Liviyada və Rusiya Federasiyasında işini davam etdirir. Başqa sözlə, BOTAŞ zəngin karbohidrogen ehtiyatları olan Yaxın Şərq, Afrika və Xəzər regionu kimi bölgələrdə öz biznes portfelini genişləndirməkdədir.

TP eləcə də qeyri-ənənəvi kəşfiyyat (şist qazı), təbii qazın saxlanılması, dərin su qatlarında kəşfiyyat işlərində, boru kəmərləri ilə daşımalarda iştirak edir.

TP regionda qabaqcıl, dünyada nümunəvi olmağı hədəf kimi götürüb. Şirkət daim özünün “İnsan, cəmiyyət və ətraf mühitə hörmət” biznes fəlsəfəsinə sadiq qalır.

“Türkiye Petrolleri” Azərbaycanda da yaxşı tanınır. Belə ki, TP “Əsrin müqaviləsi” imzalanandan sonra ölkəmizdə fəaliyyətə başlayan ilk şirkətlərdən biridir və artıq özünü etibarlı tərəfdaş kimi təsdiqləyib.

Azərbaycanda həyata keçirilən nəhəng neft, qaz və ixrac layihələrindəki iştirak payları bu şirkətin nüfuz və səriştəsindən xəbər verir. TP “Azəri-Çıraq-Günəşli” yataqlarının tammiqyaslı işlənməsi layihəsində 5,73 faizlik paya malikdir. “Şahdəniz” qaz-kondensat yatağının işlənməsi layihəsində 19 faizlik payla iştirak edir. Azərbaycan qazını ölkəmizin və qonşu Gürcüstanın ərazisi ilə daşıyan Cənubi Qafqaz Boru Kəmərinin də səhmdarlarındandır və burada payı 19 faizdir. Heydər Əliyev adına Bakı-Tbilisi-Ceyhan əsas ixrac neft kəmərinin 11 səhmdarından biri də TP-dir. Onun layihədəki payı 6,53 faiz təşkil edir.

Azərbaycanda yeni və müasir neft-qaz infrastrukturunun yaradılmasında isə “Tekfen İnşaat ve Tesisat” A.Ş. şirkətinin dəst-xətti görünür. “Tekfen” 1956-cı ildə qurulan mühəndislik-məsləhətləşmə şirkətinin əsasında ildən-ilə böyüyüb və səriştəsini artırıb. İşin aparılmasında keyfiyyət standartlarını ən mühüm amil hesab edən şirkət 60 ildən çoxdur sabitliyini və inkişafını təmin edir.

“Tekfen Holdinq”in tərkibində olan “Tekfen İnşaat” hazırda Azərbaycan, Türkiyə, Orta Şərq, Şimali Afrika, Mərkəzi Asiya, Şərqi və Mərkəzi Avropada böyük nailiyyətlər əldə edir. Bu şirkət adından da göründüyü kimi, tikinti işləri ilə məşğul olur. Boru kəmərləri, sənaye müəssisələri, enerji obyektləri tikir, çənlər quraşdırır, avtomobil yolları çəkir və digər infrastrukturun yaradılmasında aparıcı qüvvə kimi iştirak edir.

“Tekfen” və SOCAR 1996-cı ildə Azərbaycanda birgə müəssisə də yaradıblar. Bu “Tekfen-Azfen” müəssisəsidir. “Tekfen-Azfen” və “AMEK-Tekfen-Azfen” alyansları Azərbaycanda neft-qaz infrastrukturunun qurulmasında önəmli işlər yerinə yetiriblər. O cümlədən, son dövrlərdə “Şahdəniz-2”də quraşdırılmış hər iki platformanın üst hissələrini və onları birləşdirən körpünü inşa ediblər. Bakı-Supsa kəmərinin seksiyalarının dəyişdirilməsi, Səngəçal terminalında “Şahdəniz-2” qazını qəbul edən qurğuların tikilməsi, Cənubi Qafqaz Boru Kəmərinin genişləndirilməsi və s. keyfiyyətlə başa çatdırılan işlərdir.

Əməkdaşlıq və tərəfdaşlıq Türkiyədə də öz müsbət nəticələrini göstərir. Son illər ərzində ölkəmiz tərəfindən Türkiyə iqtisadiyyatına 13 milyard dollardan çox sərmayə qoyulub. Növbəti illərdə bu rəqəm 20 milyard dollara çatacaq. Məsələn, Azərbaycan Türkiyədə mühüm neft-kimya layihələri həyata keçirir. Qardaş ölkənin bu sektorda yeganə istehsalçısı olan “Petkim” ildən-ilə uğurlarını artırır.

Türkiyənin dinamik inkişafda olan neft-kimya bazarında “Petkim”in payını artırmaq məqsədilə SOCAR neft emalı-neft kimyası - enerji - logistika-distribusiya zəncirindən ibarət geniş bir inteqrasiya layihəsinə start verib. Layihə 2023-cü ildə başa çatmalıdır. İnteqrasiya şəbəkəsinin əsas elementini illik emal gücü 10 milyon ton həcmində nəzərdə tutulan “STAR” neft emalı zavodu təşkil edir. Müəssisə ilk növbədə, “Petkim”i xammalla (yüngül və ağır nafta ilə) təmin edəcək.

Adı çəkilən layihələr Azərbaycanın və Türkiyənin iqtisadi əlaqələrinin yalnız bir hissəsinin göstəricisidir. Ümumilikdə isə bu layihələr hər iki ölkənin iqtisadi gücünü artırır. Bu il iyunun 12-də TANAP-ın istifadəyə verilməsi münasibətilə keçirilən təntənəli mərasimindəki çıxışında Prezident İlham Əliyevin dediyi kimi: “Türkiyənin gücü bizim gücümüzdür və bizim gücümüz birliyimizdədir. Biz uzun illərdir ki, bu birliyi nümayiş etdiririk. Bu gün dünyada bir-birinə bu qədər yaxın olan, bir-birini bu qədər dəstəkləyən ikinci ölkələr tapmaq çox çətindir. Türkiyə-Azərbaycan birliyi, qardaşlığı həm ölkələrimiz üçün, həm xalqlarımız üçün, bölgəmiz üçün, Avrasiya üçün önəmli amildir”.

Flora SADIQLI

Azərbaycan.- 2018.-7 iyul.- S.1; 4.