Tarixin 22 iyun dərsləri

1941-ci ilin həmin günündə keçmiş SSRİ-yə xaincəsinə hücum edən Hitler faşizminin aqibətindən indi Azərbaycan torpaqlarının bir hissəsini işğal altında saxlayan erməni vandalları ciddi nəticə çıxarmalıdırlar

78 il əvvəl iyunun 22-də faşist Almaniyası xaincəsinə keçmiş Sovet İttifaqına hücum etdi. SSRİ-nin bu savaşa girməsi ilə İkinci Dünya müharibəsinin gedişində yeni mərhələ başlandı. Bu, Sovet İttifaqı tərəfindən xilaskar və ədalətli müharibə idi. Müharibə ümumxalq xarakteri daşıyırdı. SSRİ-nin bütün xalqları, o cümlədən Azərbaycan xalqı faşizmlə mübarizəyə qalxmışdı. Odur ki, bu müharibə Böyük Vətən müharibəsi adını aldı.

Dəhşətli savaş başlayanda Azərbaycanın minlərlə igid övladı "Müsəlləh əsgərəm mən də bu gündən” dedi. Avqust ayına qədər təxminən 123 min nəfər xalq qoşunu dəstələrinə yazılmışdı. Tarixin solmayan səhifələrində qalan bu və digər faktların, rəqəmlərin heç bir şərhə ehtiyacı yoxdur.

Lakin xalqımızın müharibədə iştirakı təkcə igid oğul və qızlarının odlu cəbhələrdə göstərdiyi qəhrəmanlıqla bitmirdi. Azərbaycanın özü də bir cəbhəyə çevrilmişdi - arxa cəbhəyə. Bu cəbhə o zaman ittifaqda birləşən bütün xalqların vətən dediyi ölkəyə düşmənə qarşı mübarizədə qələbə qazanmasında, sözün əsl mənasında, arxa-dayaq olmuşdu. Beləliklə, Azərbaycan həm birbaşa döyüş meydanında vuruşur, həm arxa cəbhədə işləyir, çalışır, əmək qələbələri qazanırdı.

Müharibə Azərbaycandan uzaqlarda, SSRİ-nin şimal-qərb regionlarında başlansa da, dünya ağalığına can atan Hitlerin əsas məqsədlərindən biri neft Bakısını ələ keçirmək idi. Faşistlər Qafqaza hücuma başlayanda feldmarşal Manşteyn demişdi: "Biz mütləq Bakını tutmalıyıq. Əgər biz Bakı neftini ələ keçirməsək, müharibəni uduzacağıq”.

Elə bu böyük iştaha ilə də Hitlerin ad günü üçün bişirilən tortun üstündə Bakı şəhəri və Xəzər dənizi təsvir edilmişdi. Tortun ətrafına toplaşmış alman zabitləri onun Bakı təsvir edilmiş hissəsini dilim kimi kəsmiş və Hitlerin boşqabına qoymuşdular.

Qafqazın işğalı üçün tərtib edilmiş planının ("Edelveys” planı) həyata keçirilməsi faşistlərin A qrupu ordusuna həvalə edilmişdi. Bu plana əsasən, Qafqaz beş işğal rayonuna bölünməli və bunların sırasında Azərbaycana xüsusi önəm verilməli idi. "Ost” planına görə, Bakı 1941-ci il sentyabr ayının sonuna qədər işğal olunmalı idi. Faşistlər Bakını işğal edib onun neftini alman şirkətlərinin sərəncamına vermək məqsədini qarşıya qoymuşdular. Onlar hətta əvvəlcədən Azərbaycandakı iri sənaye müəssisələrinə rəhbərlər də təyin etmişdilər. 1941-ci il iyulun 16-da Hitler hökumət üzvlərinin yığıncağında bildirmişdi ki, Bakı alındıqdan sonra hərbi məntəqəyə çevriləcək.

Faşistlər Bakını tuta bilmədilər. Çünki Hitlerin bu mənfur planının puç olması üçün Azərbaycan bütün varlığı ilə çalışdı, vuruşdu, mübarizə apardı. Tanınmış həmyerlimiz Nikolay Baybakovun dediyi kimi: "Faşizm üzərində qələbə üçün Azərbaycanın etdiklərini bəlkə də heç bir respublika etməmişdir. 40-cı illərdə SSRİ-də çıxarılan 33 milyon ton neftin 23,5 milyon tonu Azərbaycanın payına düşürdü”.

O illərdə Azərbaycanın bütün iqtisadiyyatı müharibənin tələblərinə uyğun qurulmuşdu. Fəhlə və qulluqçular üçün iş günü 11-12 saata qədər uzadılmışdı, məzuniyyətlər ləğv edilmişdi. Ərzaq və çoxişlənən sənaye məhsullarının satışı üzrə kartoçka sistemi tətbiq olunurdu. Cəbhələrdə döyüşən əsgərlərin yerini istehsalatda qadınlar və yeniyetmələr, hətta qocalar tutmuşdular. Müharibənin ilk ilində təkcə neft sənayesində işləməyə 11 min qadın gəlmişdi.

Bütün sənaye sahələri cəbhə üçün məhsul istehsal etməyə başlamışdı. O zaman SSRİ-nin əsas duru yanacaq - neft bazası olan Bakının rolu xeyli artmışdı. Belə ki, müharibə illərində Bakı ölkə neftinin 70-75 faizini, benzinin 80-90 faizini verirdi. Motorlu hərbi texnika, demək olar ki, Bakının verdiyi yanacaqla işləyirdi. Başqa sözlə, 1941-1945-ci illərdə Bakı ölkəyə 75 milyon ton neft, 22 milyon ton benzin vermişdi. Ümumiyyətlə, bu şəhər döyüşən ordunun cəbbəxanalarından birinə çevrilmişdi.

Bunlar 1941-1945-ci illər ərzində Azərbaycanın cəbhə üçün etdiyinin kiçik bir hissəsidir. Əslində isə Azərbaycan xalqının bu müharibədəki igidlik və hünərini tam açıqlamaq üçün hələ bundan sonra da ciddi elmi və tarixi araşdırmalar gərəkdir.

Azərbaycan oğullarının bu müharibədə göstərdiyi qəhrəmanlıqlar xalqımızın yeni-yeni nəsilləri üçün bir örnəkdir. Keçən əsrin 80-ci illərinin sonundan üzübəri mənfur qonşularımız - erməni faşistləri ilə vuruşub canından keçən yüzlərlə şəhidimiz həmin o qəhrəmanların genlərini daşıyır, onların nəvə-nəticələridir.

Ürəyimizdən Ermənistan-Azərbaycan, Dağlıq Qarabağ münaqişəsində, eləcə də sərhədyanı bölgələrimizdə həyatını qurban verən igidlərin hamısının adlarını çəkmək keçir. Rəmzi olaraq müxtəlif vaxtlarda şəhid olanlardan bir neçəsini xatırlayaq: Mübariz İbrahimov, Orxan Həmidov, Çingiz Qurbanov, Təbriz Musazadə, Aqil Omarov, Elşən Xəlilov... Bunların arasında Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı adını alanlar da var, orden və medallara layiq görülənlər də. Amma hamısını birləşdirən bir şərəfli ad var - vətən fədaisi. O vətən ki, hamısı onu müdafiə etməyi ən böyük vəzifə, ən şərəfli borc biliblər.

Bu igidlər İsrafil Məmmədovdan dərs alıblar - 1941-ci ilin şaxtalı dekabr günündə tək bir döyüşdə 70-dən çox faşisti məhv edib Sovet İttifaqı Qəhrəmanı adına layiq görülən ilk azərbaycanlıdan.

Stalinqradın müdafiəsində snayper dəstəsi ilə vuruşan Baloğlan Abbasovdan və tank alayı ilə düşmənə zərbələr endirən Həzi Aslanovdan öyrəniblər qəhrəmanlığı. Bu döyüşlərdə hər ikisi Sovet İttifaqı Qəhrəmanı adını almışdı. Sonra H.Aslanov bu fəxri ada daha bir dəfə layiq görüldü.

Şimali Qafqaz uğrunda döyüşlərdə şücaət göstərərək nəhəng sovetlər ölkəsinin həmin ən ali mükafatını alan Qafur Məmmədov və İdris Süleymanovun qəhrəmanlığı da bugünkü gənclərimiz, yeniyetmələrimiz üçün təkcə tarix yox, həm də hünər və rəşadət dərsliyidir.

Bu siyahını uzatmaq da olar. 1941-1945-ci illərdə Azərbaycandan ordu sıralarına 640 min nəfər səfərbər edilib cəbhəyə göndərildi. Onların 300 mindən çoxu qələbə uğrunda canından keçdi. 130 nəfər Azərbaycan vətəndaşı Sovet İttifaqı Qəhrəmanı kimi yüksək ada layiq görüldü. 30 nəfər "Şöhrət” ordeninin hər üç dərəcəsi ilə təltif olundu. 170 min nəfər Azərbaycan əsgər və zabiti orden və medallar aldı.

Həmin dövrdən onilliklər keçməsinə baxmayaraq, bu gün də Azərbaycanda elə bir ailə tapmaq çətindir ki, orada o böyük hərbin vurduğu yaralar ürəklərdə sızıldamasın. İndi də evlərdə o illərin qəhrəmanlarının şəkilləri böyüdülüb əzizlənir, xatirələri uca tutulur...

Qoy o müharibənin acı dərsləri zəmanəmizdə işğalçılıqla məşğul olan dövlətlər, işğalçılığa səsləyən siyasətçilər üçün bir görk olsun. "Özgə atına minən tez düşər”. Özgə torpağına soxulan oradan qılınc-qalxanla qovulub məğlub kimi çıxar, yaxud özgə torpağında ömrünü şərəfsiz ölümlə bitirər.

Budur bütün işğalçı müharibələrin aqibəti, dərsləri!..

Flora SADIQLI

Azərbaycan.- 2019.- 22 iyun.- S.1; 6.