Şəhər
mədəniyyətinə dəyərli töhfə
Bura indi də teatr məbədidir. Adı dəyişsə
də, məramı, məqsədi dəyişməyib.
Bir vaxtlar el arasında "Şəhər teatrı”
deyilirdi. Elə mətbuat
səhifələrində, afişalarda, tamaşaların
məramnamələrində də bir müddət
belə yazılırdı.
Amma onu daha çox bu adla tanıyırdılar:
Tağıyev teatrı...
Xalqın tərəqqisində mədəniyyətin,
incəsənətin inkişafı
əhəmiyyətli yer
tutur. Buna görə
böyük vətənpərvər,
millətinin fədakarı
Hacı Zeynalabdin Tağıyevin misilsiz xidmətlərindən biri
də teatr binası inşa etdirməsi oldu.
Hələ 1873-cü ildən - Azərbaycan milli peşəkar teatrı yaranandan tamaşalara maraq güclənməyə başlamışdı. Hər zaman
cəmiyyətin nələrə
ehtiyacı olduğunu
görməyi, duymağı
bacaran Hacı Zeynalabdin teatr binası tikdirmək fikrinə düşdü.
1882-ci ildə o, Qorçakovskaya və Merkuryevskaya küçələrinin
tinində inşa olunacaq binanın layihəsini təsdiq üçün müvafiq
idarəyə təqdim
etdi. 35 vərəqlik
layihə hazırlandı.
Nəzərdə tutulmuş yerdə
Hacı Zeynalabdinin iri taxıl anbarı vardı.
Tikintiyə mühəndis-memar Ferdinand Lemkul
başçılıq edirdi. Onun nəzarəti altında tikilən teatr binasının 1883-cü il noyabrın 23-də
təhvil-təslimi oldu.
Xüsusi komissiyanın tərtib
etdiyi aktda planlaşdırma, konstruktiv
və yanğından
mühafizə kimi xeyli qüsurlar qeyd olundu. Komissiya tələb edirdi ki, bu böyük
qüsurlar aradan qaldırılsın.
Tikintidə yol verilmiş çoxsaylı nöqsanlara
baxmayaraq, XIX əsrin sonlarında teatr binası Bakıya tayı-bərabəri olmayan
hədiyyə idi. Çünki şəhərin belə bir binaya çox
böyük ehtiyacı
vardı.
Ancaq binanın
başı bəlalı
oldu, yanğınlara məruz qaldı və yenidən bərpa edildi. Memarlıq-planlaşdırma kompozisiyası, interyer
bəzəkləri, fasad
dekorunun keyfiyyəti hər dəfə yaxşılaşdırıldı.
Şəhər teatr binasından
məhrum ola
bilərdi...
Teatr binasının
qayğıları bitmirdi. Üstəlik getdikcə populyarlıqdan
məhrum olması, ildən-ilə teatr binası kimi aksiyalarının düşməsi
Hacı Zeynalabdin Tağıyevi yeni qərarlar verməyə sövq edirdi. Tağıyev teatr binasının
uçulma məsələsi
o zaman ortaya çıxdı. Bu, şəhərin teatr binasından məhrum olması ilə nəticələnə bilərdi.
Gəlir
mənbəyi kimi, teatra maraq göstərən
Bakının bəzi
işgüzar adamları
işə başladılar.
Onlardan biri Bakıda Teatr meydanında "Nümunəvi teatr binasının inşası
üzrə ortaqlıq”
adlı səhmdar cəmiyyəti yaratdı.
Cəmiyyətin təsisçiləri
1897-ci il oktyabrın 6-da Şəhər
Dumasına Teatr meydanında sahə ayrılması ilə bağlı müraciət
etdilər. Üçmərtəbəli teatr binasının
"Avropadakı nümunəvi
teatr binalarının
planı üzrə fasadın üzü əsas küçəyə
istiqamətləndirilərək” tikilməsi, işıqlandırılmanın
texnikanın ən son
nailiyyətlərindən yararlanaraq
qurulması nəzərdə
tutulurdu.
Yeni teatr binasının inşası
haqqında söz-söhbətlər
dolaşdığı vaxt
Hacı Zeynalabdin öz teatrının yenilənməsi ilə ciddi məşğul olmağa başladı. O, 1898-ci ildə
teatrın rekonstruksiya
layihəsinin tərtibi
və bütün memarlıq-tikinti işlərinə
nəzarəti mülki
mühəndis P.İ.Koqnovitskiyə
həvalə etdi. Teatrın memarlıq-planlaşdırma strukturuna
əhəmiyyətli dəyişiklik
etmək istəməyən
Koqnovitski kiçik düzəliş işləri
ilə kifayətlənmək
niyyətindəydi. Onun layihəsi
teatrın sahibinin istəyinə uyğun deyildi. O, Bakıya digər teatr binaları ilə rəqabət apara biləcək çox dəbdəbəli teatr binası bağışlamaq
arzusundaydı.
Tağıyevin dəvəti ilə Koqnovitski ilə yanaşı, teatrın yenidən qurulmasında istedadlı memar Qoslovski də iştirak etdi. Onun rəhbərliyi
ilə gözəl işlənmiş əsl teatr binası inşa olunmalı idi. Bu məqsədlə
çox böyük işlər görüldü.
Tamaşaçı zalında yerlərin
sayı, demək olar ki, iki
dəfə artırılaraq
1200-ə çatdırıldı. Orkestrin yeri yeni tərzdə
quruldu. Zallar nəfis dekorasiya
ilə göz oxşadı. Bina texniki
cəhətdən də
təkmilləşdirildi, elektrik
işıqlandırma ilə
təchiz olundu.
Azərbaycan teatrının inkişafında
yeni səhifə
Tağıyev teatrı Azərbaycan teatrının inkişafında
yeni səhifə açdı. 1890-cı il martın 10-da bu teatrda göstərilən
komediya ən böyük teatr hadisələrindən birinə
çevrildi. Qabaqcadan vurulmuş
elanda tamaşadan gələn gəlirin yoxsul şagirdlərə xərclənəcəyi bildirilirdi.
1901-ci il yanvarın 10-da burada orucluq bayramı münasibətilə Əbdürrəhim
bəy Haqverdiyevin
"Dağılan tifaq”
tamaşası oynanıldı.
Əsərə səhnə quruluşunu
Əbdürrəhim bəy
özü vermişdi.
Martın 17-də Tağıyev teatrında Nəcəf bəy Vəzirovun "Yağışdan çıxdıq,
yağmura düşdük”
("Hacı Qənbər”)
komediyası göstərildi.
1908-ci il yanvarın
25-də müsəlman Şərqində
opera janrında ilk əsərin
- Üzeyir Hacıbəylinin
"Leyli və Məcnun” əsərinin
ilk tamaşası da bu teatrın binasında oldu.
Mətbuat səhifələrində tez-tez
Tağıyev teatrında
keçirilən tədbirlər,
tamaşalar haqqında
yazılırdı.
Teatr binasında yanğınlar…
1909-cu ildə teatrın
binası yandırıldı. Binanı yenidən
tikməli oldular.
Əvvəlki ikimərtəbəli teatr binasının yerinə üçmərtəbəli
bina inşa olundu. Əsas fasadın eni də genişləndirildi,
divarların hündürlüyü
isə 6,75 metrədək artırıldı.
Ancaq 1918-ci ildə
Bakıda fəaliyyət
göstərən Tağıyev
teatrının binası
erməni daşnakları
tərəfindən vəhşicəsinə
yenidən yandırıldı. Bu dəfə binanın yalnız daş və dəmir-beton karkası qaldı. Teatr bir də Azərbaycanda
Sovet hakimiyyəti qurulduqdan sonra, 1921-1922-ci illərdə bərpa olundu. Teatrın layihəsini Bakının
baş memarı, mülki mühəndis Zivər bəy Əhmədbəyov tərtib
etdi.
Bu teatra 1922-ci ildə
Dadaş Bünyadzadənin
adı verildi. Açılış mərasiminə səksən
dörd yaşlı Hacı Zeynalabdin Tağıyev də dəvət olundu. Tağıyev həmişə əyləşdiyi lojada görünəndə bütün
zal ayağa qalxdı. Milyonçulara qənim kəsilən
yeni hökumətin nümayəndələri belə
onu alqışladılar.
Bu münasibətdən təsirlənmiş Hacı
Zeynalabdin göz yaşlarını saxlaya bilmədi.
1922-ci ildən binada
Akademik Milli Dram Teatrı, 1960-cı ildən
isə Azərbaycan Dövlət Musiqili Teatrı fəaliyyət göstərdi. 1988-ci ildə
uçmaq təhlükəsinə
görə sökülən
binanın yerində yenisi inşa olundu. 1998-ci ilin oktyabrında teatr binasının rəsmi açılışı
keçirildi. 2013-cü
ildə isə teatr binasında əsaslı bərpa və yenidənqurma işləri aparıldı.
Bakıda
ilk milli teatr binasının tikilməsindən
135 il keçir.
Artıq
Azərbaycanın paytaxtında
bir deyil, neçə-neçə teatr
fəaliyyət göstərir.
Bura isə yenə teatr məbədidir.
Adı dəyişsə də, məramı, məqsədi
dəyişməyib. Hacı Zeynalabdin
Tağıyevin arzusunu
indi burada yerləşən Azərbaycan
Dövlət Musiqili Teatrı həyata keçirir.
Zöhrə FƏRƏCOVA
Azərbaycan.- 2019.- 9 yanvar.- S. 6.