Ən kiçik sakini ilə tanınan ev

Muzeylərimiz

Xızıda bir ev var. Xızılı Qafar kişinin bu halal ocağı 1956-cı ildə ev-muzeyinə çevrilib. Çünki 1899-cu ilin 20 martında, təbiətin xoş çağlarında, Novruz bayramında burada bir dahi dünyaya gəlib. Körpə varlığıyla valideynlərinə böyük sevinc bəxş edib.

Ancaq onsuz da yoxsulluq içində yaşayan ata-anasını həm də qayğılandırıb. Onların Cəfər adını verdikləri bu uşaqdan başqa üç oğulları da vardı. Qafar kişi odun qırıb, kömür hazırlayıb satmaqla ailəsini dolandırırdı. Qazancı çox olmasa da, həyatından gileyli deyildi. Bir gün odun qırarkən görmə qabiliyyətini itirir. Qafar kişi bundan sonra çox yaşamır. Onun vəfatından sonra ailəsinin vəziyyəti daha da ağırlaşır.

1903-cü ildə kasıbçılıq onları Xızıdan Bakıya gətirib. Sakinlərinin köçüb getməsi ilə ata evi kimsəsizləşib. Ailənin günü-rüzigarı Bakıda da xoş keçməyib. Övladlarını çətinliklər içərisində böyüdən Şahbikə ana onlardan heç olmasa kiçiyinin, Cəfərin təhsil almasını arzulayıb. Əziyyət çəkərək onu oxudub.

Hələ məktəb illərində Cəfər Cabbarlının istedadı günəş kimi parlayıb. Onun qabiliyyəti, yaradıcılığa marağı bir sahə ilə məhdudlaşmayıb. Dramaturq, şair, nasir, teatrşünas, kinoşünas, tərcüməçi, kinossenarist, jurnalist, rejissor, Əməkdar incəsənət xadimi, Azərbaycan xalqının qürur duyduğu, fəxr etdiyi şəxsiyyətlərdən biri kimi tanınıb.

Onun adı hər zaman böyük ehtiramla çəkilir, xatirəsi əbədiləşdirilir. Cəmi üç il yaşadığı Xızıdakı ata ocağı da həyat yoldaşı Sona xanım Cabbarlının təşəbbüsü ilə 1956-cı ildən muzey kimi fəaliyyətə başlayıb. On üç ildən sonra isə rəsmi muzey statusu alıb. Cəfər Cabbarlının qısa - cəmi otuz beş il sürən ömür yolu Bakıdan 110 kilometr uzaqlıqda yerləşən bu evdən başlayıb. Kömürçü Qafar kişinin oğlu kasıb komanı tarixə çevirib.

Muzeyin ümumi sahəsi 30 kvadratmetrdir. Şüşəbəndlə mühafizə edilən birmərtəbəli ev iki otaqdan və bir dəhlizdən ibarətdir.

Sovet dövründə Azərbaycanın bir çox görkəmli, millətsevər şəxsiyyətləri kimi Cəfər Cabbarlıya da münasibət ziddiyyətli olub. Onun istedadını, Azərbaycan ədəbiyyatı, teatrı və kinosunun inkişafında xidmətlərini danmaq mümkünsüzdü. Sovet hakimiyyəti illərində böyük Cəfər Cabbarlının Azərbaycanın azadlığı və müstəqilliyi yolunda əməlləri unudulmasa da, istedadı və gördüyü işlər etiraf olundu. Onu sovet dramaturgiyasının banisi kimi təqdim etdilər. Xızıdakı ev-muzeyi də SSRİ dövründə diqqətdən kənarda qalmadı. Ancaq illər də öz təsirini göstərdi. Zaman keçdikcə görkəmli dramaturqun ev-muzeyi sökülüb-tökülməyə başladı.

1999-cu ildə böyük dramaturq, şair, yazıçı, milli mübariz Cəfər Cabbarlının 100 illiyinin qeyd edilməsi ilə əlaqədar ev-muzeyində yenidənqurma işləri həyata keçirildi, ətrafına qoruyucu şüşəbənd çəkildi. Həmin il Xızı şəhərinin mərkəzində Cəfər Cabbarlının möhtəşəm heykəli ucaldıldı.

Qeyd edək ki, Cəfər Cabbarlının Xızıdakı ev-muzeyində 520 eksponat saxlanılır. Həmin eksponatların əsasını Cabbarlının ailəsinin məişətdə işlətdiyi əşyalar, yazıçının kitabları, səhnəyə qoyulan əsərlərindən fotoşəkillər, arxiv sənədləri və müxtəlif mətbuat orqanlarında çap edilən məqalələri təşkil edir. Bu eksponatların hər birinin dəyərini nəzərə alsaq, qorunmasının vacibliyi daha da aydın olar. Ancaq uzun illər idi ki, bu mədəniyyət ocağı qəzalı vəziyyətdə idi. Evin damı yağışlı, qarlı günlərdə damırdı. Halbuki Azərbaycanın füsunkar təbiətli, bənzərsiz Xızısında, görkəmli şəxsiyyətin dünyaya gəldiyi ev yalnız azərbaycanlılar üçün yox, həm də ölkəmizə gələn xarici turistlər, ədəbiyyatsevərlər üçün də cəlbedicidir.

Cəfər Cabbarlının Xızıda fəaliyyət göstərən ev-muzeyinin əsaslı təmir-bərpa olunmasına zəruri ehtiyac yarandığı nəzərə alınıb. Ötən ilin sentyabr ayının əvvəlindən təmir-bərpa işlərinə başlanılıb. Tikinti işləri zamanı zərər görməməsi üçün qoruyucu şüşəbəndin içərisində yerləşən evin üzəri örtüklə bağlanıb. Həyata keçirilən işlər zamanı görkəmli dramaturqun yaşadığı evin özündə dəyişiklik edilməyib. Hazırlanmış layihə çərçivəsində qoruyucu şüşəbənd daha müasir formada tikilib, muzeyin həyətində yeni inzibati otaqlar inşa olunub, istilik, işıqlandırma və təhlükəsizlik sistemi qurulub.

Zöhrə FƏRƏCOVA

Azərbaycan.-2020.- 7 mart.- S.4.