“Neft müharibəsi” başladı

Ərəb ölkələri Rusiya ilə qarşı-qarşıya gəlib

Cari ayın əvvəllərində dünya neft bazarı növbəti qiymət şoku yaşadı. Bu, son altı ay ərzində üçüncü şok idi. Sentyabr və yanvarda neft kotirovkalarının kəskin şəkildə artımı ilə müşahidə olunmuş, ardınca irimiqyaslı tənəzzül baş vermişdi. Bu dəfə aşağıya doğru daha sürətli hərəkət nəzərə çarpır.

Dünya neft bazarında yaranmış vəziyyət Rusiya ilə Səudiyyə Ərəbistanı arasında ixtilafdan qaynaqlanır. Martın 6-da Moskva və Ər-Riyad neftin qiymətinə münasibətdə gələcək fəaliyyəti barədə razılaşma əldə edə bilmədi. Rusiya OPEC+ formatında əvvəlki şərtləri qoruyub saxlamağı təklif edir, Səudiyyə Ərəbistanı isə koronavirus üzündən neft hasilatını azaltmağa tərəfdar çıxırdı. OPEC hasilatı cari ilin axırınadək gündə 1,5 milyon barel azaltmağı təklif etmiş, Rusiya isə bu təklifi qəbul etməmişdir. İki tərəf sazişə gələ bilmədiyindən OPEC+ sövdələşməsi qüvvəsini itirmiş, bunun ardınca neftin qiyməti dərhal 30 faiz aşağı düşmüşdür. Beləliklə, gələn aydan etibarən neft hasilatına tətbiq olunmuş bütün məhdudiyyətlər aradan qaldırılacaq.

Bu o deməkdir ki, qlobal neft bazarı bir müddət qeyri-müəyyən şəraitdə yaşamağa məhkumdur. Belə bir şəraitdə karbohidrogen ixrac edən bir sıra ərəb ölkələri öz neftinin qiymətini aşağı salacağını bəyan edərək Rusiyaya qarşı "neft müharibəsi”nə başlamışdır. Əldə olan məlumata görə, İraq Asiya üçün neftin bir barelinin qiymətini 5 dollar ucuz satmağa hazırdır. Bu ölkə həm də gələn ay neft ixracının həcmini artırmağı planlaşdırır. Küveyt neftin qiymətinin 6 dollar ucuz satacağını bildirmişdir.

Öz növbəsində Səudiyyə Ərəbistanı da Şərqi və Cənub-Şərqi Asiya ölkələri üçün nefti 6 dollar ucuzlaşdırmışdır. Krallıq, həmçinin karbohidrogen ixracını xeyli artırmaq niyyətindədir. Ötən çərşənbə axşamı "Saudi Aranco” şirkətinin prezidenti Əmin Nasir "Röyter” agentliyinə bildirmişdir ki, şirkət gələn ay gündəlik neft hasilatını 12,3 milyon barelə çatdıracaq, hərçənd krallıq bundan əvvəl hasilatı OPEC+ sazişi çərçivəsində 9,7 barel/gün səviyyəsində saxlayırdı. Səudiyyə Ərəbistanının ardınca BƏƏ də gələn aydan etibarən neft ixracını 1 milyon barel/gündən çox artırmaq niyyətində olduğunu bəyan etmişdir.

"Qara qızıl”ın qiymətinin kəskin şəkildə ucuzlaşmasının səbəbləri barədə müxtəlif mülahizələr irəli sürülür. Məlumdur ki, yeni tipli koronavirusun yayılması ilə Çində istehsal azalmış, nəticə etibarı ilə dünya neft bazarında təklif tələbi üstələmiş və karbohidrogenin qiyməti aşağı düşmüşdür. Başqa bir mülahizəni ABŞ-ın nüfuzlu "The Wall Street Journal” qəzeti irəli sürmüşdür. Qəzet martın 8-də Səudiyyə Ərəbistanı hakimiyyət orqanlarının adı çəkilməyən nümayəndəsinə istinadən xəbər vermişdi ki, neftin ucuzlaşdırılması birbaşa Rusiyanın mövqeyini zəiflətmək məqsədi güdür: krallıq OPEC+ ölkələri arasında neft hasilatının əlavə olaraq azaldılması barədə ötən həftə keçirilmiş danışıqlar uğursuzluqla başa çatdıqdan sonra belə bir addım atmışdır.

ABŞ qəzetinin bu versiyası elə də inandırıcı görünmür. Belə ki, bütün neft ölkələri, o cümlədən karbohidrogen hasilatında dünya lideri mövqeyinə çıxmış Birləşmiş Ştatların özü qiymətin aşağı düşməsi səbəbindən itirəcək. Rusiyanın itkisi artıq özünü göstərir: neft ucuzlaşandan bəri rus rublu dəyərini itirməyə başlamışdır.

İndi məsələ dünya neft bazarında vəziyyəti sabitləşdirməkdir. Hələlik ixracatçı ölkələr bir araya gəlməyə tələsmir. Bununla belə, aydındır ki, koronavirus təhlükəsi aradan qalxdıqdan sonra bazarda neftə tələbat artacaq. Çin hökuməti gələn ay koronavirusla mübarizənin başa çatacağını bəyan etmişdir. Temperaturun artması ilə yoluxucu xəstəliyin yayıldığı digər ölkələrdə də vəziyyətin sabitləşəcəyi gözlənilir.

Digər tərəfdən, son 15 ilin təcrübəsi göstərir ki, Brent markalı neftin qiyməti uzun müddət aşağı səviyyədə - 30-40 dollar səviyyəsində qalmır. Ekspertlərin fikrincə, cox güman ki, ilin ikinci yarısında bir barel neftin qiyməti 50 dollara, hətta 70 dollara çatacaq. İsti hava şəraitində koronavirusun sönməsi və Çində sənaye istehsalı həcminin bərpa olunması buna şərait yaratmalıdır. Həmçinin dünyanın müxtəlif guşələrində azrentabelli neft yataqlarında hasilatın azalması da müsbət rolunu oynayacaq.

Allahverdi MEHDİYEV

Azərbaycan.-2020.-13 mart.- S.6.