TANAP-ın Avropa sərhədinə
çatması ötən ilin mühüm hadisələrindən olmuşdur
"Cənub qaz dəhlizi”nin sonuncu seqmenti TAP-ın da çəkilişi tamamlanmaq
üzrədir
Azərbaycanın təşəbbüsü və liderliyi ilə reallaşan neft-qaz, ixrac, nəqliyyat və digər infrastruktur layihələri hazırda dünyada həyata keçirilən ən iri layihələrdəndir.
1990-cı illərin ikinci yarısından üzübəri ölkəmiz Bakı-Novorossiysk (Şimal İxrac Boru Kəməri), Bakı-Supsa (Qərb İxrac Boru Kəməri), Heydər Əliyev adına Bakı-Tbilisi-Ceyhan (BTC) əsas ixrac neft kəmərini çəkib. 13 ildən çoxdur "Şahdəniz” qazını Türkiyəyə çatdıran Bakı-Tbilisi-Ərzurum (BTƏ) kəməri məhz BTC-nin təcrübəsinə əsaslanıb. BTƏ isə öz növbəsində daha böyük layihəyə - "Cənub qaz dəhlizi”nə yol açıb.
Azərbaycan dövləti neft-qaz layihələrindən daxil olan gəlirlərdən səmərəli istifadə edərək genişmiqyaslı infrastruktur layihələri həyata keçirib. Bunların arasında dünya səviyyəli elə layihələr var ki, onlar Azərbaycanı beynəlxalq nəqliyyat qovşağına çevirib.
Bu il yanvarın 13-də Prezident İlham Əliyevin yanında 2019-cu ilin yekunları ilə bağlı keçirilmiş müşavirədə bunların tarixi layihələr olduğu vurğulanıb.
TANAP (Trans-Anadolu
Qaz Boru Kəməri) haqqında daha geniş bəhs edilib. Bu da təsadüfi deyil. Çünki
TANAP-ın Avropa ilə birləşən hissəsi keçən il hazır
olub. Bu münasibətlə
noyabrın 30-da Türkiyənin
Ədirnə vilayətinin
İpsala qəsəbəsində
təntənəli mərasim
keçirilib. Beləliklə, TANAP tam istismara daxil olub. Bu kəmər
"Cənub qaz dəhlizi”nin "onurğa
sütunu”nu təşkil
edir.
TANAP sözügedən
dəhlizi yaradan üç mühüm kəmərin ikincisi və ən böyüyüdür. O, Türkiyənin
şərq hüdudlarında
"Şahdəniz” qazını
Azərbaycanın və
Gürcüstanın ərazisi
ilə daşıyan
CQBK-ya (Cənubi Qafqaz Boru Kəməri)
bağlanır. Xəttin
digər ucu Yunanıstan-Türkiyə sərhədinə
çatır və burada yerləşən Kipoi məntəqəsində
TAP-a (Trans-Adriatik Qaz Boru Kəməri) birləşir. Bu səbəbdən də
TANAP-ı "Cənub qaz
dəhlizi”nin birləşdirici
halqası da adlandırırlar.
TANAP möhkəm
bünövrə üzərində
həyata keçirilən
layihədir. Odur ki, ötən
ilin yekunlarına həsr olunmuş müşavirədə ondan
əvvəlki layihələr
də xatırlanıb.
2018-ci ilin iyun ayında istifadəyə verilən
TANAP artıq il yarımdan çoxdur ki, Azərbaycan qazını Türkiyəyə daşıyır.
Məlum
olduğu kimi, "Cənub qaz dəhlizi”nin əsas ehtiyat mənbəyi "Şahdəniz” yatağıdır.
"Şahdəniz-2”dən ildə
16 milyard kubmetr qaz nəql olunacaq
ki, bunun da 6 milyard kubmetrini
TANAP vasitəsilə Türkiyə
alacaq. Qalan 10 milyard kubmetr
qazı isə TAP kəməri TANAP-dan qəbul edərək Avropaya çatdıracaq.
Keçən ilin sonunadək TANAP vasitəsilə Türkiyəyə
4 milyard kubmetrədək
qaz nəql olunub. Qarşıdakı illərdə kəmərin
nəqletmə qabiliyyətinin
əvvəlcə 24 milyard
kubmetrə, daha sonra isə 31 milyard kubmetrə çatdırılması nəzərdə
tutulur. Bu baxımdan da TANAP təkcə Azərbaycan və Türkiyə, eləcə də region üçün deyil, bütün Avrasiya məkanı üçün
önəm daşıyır.
TANAP kəmərinin
çəkilməsi və
istismara verilməsi
"Şahdəniz-2”nin işlənməsi
üçün mühüm
amil rolunu oynayıb. Çünki qaz elə bir yanacaqdır ki, hasil edilməzdən
əvvəl onun necə nəql olunacağı müəyyənləşdirilməlidir.
Sözügedən müşavirədə
Prezident İlham Əliyev TANAP-ı bu baxımdan da yüksək dəyərləndirmişdir:
"Keçən il
TANAP qaz kəməri istismara verildi. Hesab edirəm ki, bu, tarixi nailiyyətdir.
Çünki TANAP "Cənub qaz dəhlizi”nin əsas hissəsidir.
Məhz
2012-ci ildə TANAP üzrə
imzalanmış sazişdən
sonra "Şahdəniz-2” qaz-kondensat
yatağının işlənilməsi
üçün sanksiya
verilmişdir. Əgər TANAP imzalanmasaydı, "Şahdəniz-2”nin işlənilməsi başlanmayacaqdı
və bu gün biz bu əlavə qaz həcmini əldə edə bilməyəcəkdik.
Bu, böyük problemlər yarada bilərdi. Ona görə həm
TANAP üzrə sazişin
imzalanması, həm də bu qaz
kəmərinin vaxtından
əvvəl istismara verilməsi və nəzərdə tutulmuş
vəsaitə çox
böyük qənaət
edilməsi doğrudan
da böyük tarixi nailiyyətimizdir”.
Xatırladaq ki, "Cənub qaz dəhlizi”nin dörd seqmentindən üçü - "Şahdəniz-2”, CQBK-nın genişləndirilməsi
və TANAP layihələri
müvəffəqiyyətlə fəaliyyət göstərməkdədir. Sonuncu hissə
olan TAP-ın çəkilişi də
artıq başa çatır. Keçən ilin yekunlarına həsr olunmuş müşavirədə bu
layihənin icra səviyyəsinin 90 faizi ötdüyü qeyd edilib. Dövlət başçısı TAP-ın
nəzərdə tutulmuş
vaxtda, yəni bu il istismara veriləcəyinə
əmin olduğunu bildirib.
Flora SADIQLI
Azərbaycan.- 2020.- 18 yanvar.- S. 1; 7.