SCADA... artıq kənddə!

Müəllifi İlham Əliyevdir

Bu, Azərbaycan elektroenergetika sisteminin ən müasir səviyyədə qurulmasının daha bir göstəricisidir.

Regionlarda istehlakçıların elektrik enerjisi ilə təchizatının getdikcə daha da yaxşılaşdırılması məqsədilə genişmiqyaslı tikinti, yenidənqurma və təmir işləri həyata keçirilir. Bu işlər Prezident İlham Əliyevin tapşırıq və göstərişləri əsasında görülür və dövlət başçısının daim nəzarətindədir. Prezidentin bölgələrdə istifadəyə verilən enerji qurğularının açılışında şəxsən iştirak etməsi bu istiqamətdə gerşəkləşdirilən layihələrin nə qədər önəmli olduğunu göstərir.

Şəbəkələrin ən müasir səviyyədə idarə edilməsi üçün bölgələrdəki elektrik enerjisi obyektlərində SCADA sisteminin yaradılması Prezident İlham Əliyevin rəhbərliyi ilə ölkəmizin energetika sahəsinin yenidən qurulması və təzələnməsi nəticəsində mümkün olmuşdur. 2021-ci il noyabrın 1-də Şamaxıda “Azərişıq” ASC-nin Şimal-Qərb Regional SCADA İdarəetmə Mərkəzinin açılması buna aydın misaldır. SCADA əsaslı şəkildə yenidən qurulan “Meysəri” Yarımstansiyasında yaradılıb. Bununla da ilk dəfə olaraq Regional SCADA sistemi Mərkəzi SCADA sisteminə qoşulub.

Regional SCADA idarəetmə sisteminin əhəmiyyəti nədən ibarətdir? Bu sistem həm mərkəzdən, həm də sərbəst idarəetmə imkanlarına malikdir və regionların dispetçer xidmətinin operativliyini təmin etmək baxımından mühüm əhəmiyyət daşıyır. Sistem imkan verir ki, Şimal-Qərb Regional İdarəetmə Mərkəzinə daxil olan 7 şəbəkə üzrə onlayn informasiyalar və operativ məlumatlar həm bu idarəetmə mərkəzinə, həm də Bakıdakı Mərkəzi Dispetçer Xidmətinə ötürülsün. Gələcəkdə şimal-qərb regionundakı bütün yarımstansiyaların optik kabellə SCADA vasitəsilə buraya qoşulması təmin ediləcək.

“Meysəri”nin müsbət və fərqli cəhətlərindən biri odur ki, burada ilkin olaraq gərginliyin avtomatik tənzimlənməsi həyata keçirilir. Görülən işlər nəticəsində enerjinin etibarlılığı, stabilliyi və dayanıqlılığı tam təmin olunur. Perspektivdə bu yarımstansiya vasitəsilə Şamaxı və İsmayıllı rayonlarının elektrik şəbəkələrinin əlaqələndirilməsi nəzərdə tutulub.

Açılışında Prezident İlham Əliyevin və birinci xanım Mehriban Əliyevanın iştirak etdikləri bu yarımstansiya Şamaxı rayonunun 11, Ağsu rayonunun 5 yaşayış məntəqəsinin, sənaye, tibb, təhsil, sosial, turizm, kənd təsərrüfatı təyinatlı və digər obyektlərin fasiləsiz və dayanıqlı elektrik təchizatını təmin edib. Yarımstansiyanın istismara verilməsi ilə 10 mindən çox əhalinin elektrik enerjisi təminatı daha da yaxşılaşdırılıb.

İşğaldan azad edilmiş ərazilərimizdə son bir ildə tikilib istifadəyə verilən stansiya və yarımstansiyalar da ölkənin energetika sisteminin gücünü xeyli artırıb. Həm də bunlar ən müasir enerji qurğularıdır. Məsələn, bu il oktyabrın 4-də Cəbrayıl rayonunda istifadəyə verilən 110/35/10 kilovoltluq “Cəbrayıl” Yarımstansiyası ən yeni avadanlıqlarla komplektləşdirilib, burada müasir rəqəmsal idarəetmə, mühafizə və avtomatika sistemləri quraşdırılıb. Yarımstansiyanın iş rejiminə real zamanda nəzarət olunması və göstəricilərin “Azərenerji”nin SCADA sisteminə ötürülməsi məqsədilə yerli mikro-SCADA dispetçer idarəetmə sistemi qurulub.

Qeyd edək ki, “Cəbrayıl” Yarımstansiyası ilk növbədə rayonda yerləşən hərbi obyektləri, yeni yaradılan sosial-iqtisadi infrastruktur layihələrini elektrik enerjisi ilə təmin edəcək. Buradan eləcə də Cəbrayılın ümumi şəhərsalma konsepsiyasına əsasən, rayonun mərkəzinə və bütün kənd-qəsəbələrinə işıq veriləcək.

Oktyabr ayında Prezident İlham Əliyev və birinci xanım Mehriban Əliyeva “Zəngilan” Yarımstansiyasının açılışında da iştirak ediblər. Elektroenergetika infrastrukturu tamamilə dağıdılmış Zəngilan rayonuna Füzulidəki “Şükürbəyli” Yarımstansiyasından ümumi uzunluğu 110 kilometr olan ikidövrəli 110 kV-luq elektrik verilişi xətti çəkilib. Hava xəttinin ildırımdan mühafizəsi və yarımstansiyalararası siqnalların ötürülməsi üçün zəruri işlər görülüb. Yarımstansiya binası müasir avadanlıqla təchiz olunub, 25 MVA gücündə 2 transformator quraşdırılıb. Gələcəkdə şəbəkənin genişləndirilməsi nəzərə alınaraq lazımi infrastruktur yaradılıb. Burada mikro-SCADA dispetçer idarəetmə sistemi qurulub ki, bu da yarımstansiyanın iş rejiminə real zamanda nəzarət olunmasına və göstəricilərin mərkəzi SCADA sisteminə ötürülməsinə imkan verir.

Qeyd edək ki, işğala qədər 40 min nəfərdən çox əhalisi olan Zəngilan rayonunun ümumi enerji tələbatı orta hesabla 7 MVt təşkil edib. Hazırda ərazisində hava limanı, qızıl, mis yataqları, dağ-eko, aqro və mədəni turizm, “ağıllı şəhər”, “ağıllı kənd” də daxil olmaqla qeyri-əhali abonentlərin və 50 mindən çox əhalinin məskunlaşması proqnozlaşdırılan Zəngilanda 2040-cı il üçün elektrik enerjisi tələbatının 40 MVt-dan artıq olacağı gözlənilir. Məhz bu səbəbdən də Zəngilanın və ümumilikdə Şərqi Zəngəzur iqtisadi rayonunun gələcək inkişaf istiqamətləri nəzərə alınaraq artacaq güc tələbatlarının qarşılanması məqsədilə yeni çəkilən 110 kV-luq ikidövrəli elektrik verilişi xəttinin gücötürmə qabiliyyəti 150-160 MVt-dır.

110/35/10 kV-luq “Qubadlı” Yarımstansiyasının tikintisi ilə yanaşı, rayonun Azərbaycanın ümumi enerji sisteminə qoşulması üçün tələb olunan infrastruktur da yaradılıb. Yeni çəkilən xətt boyunca ildırımdan mühafizə və yarımstansiyalararası informasiya mübadiləsi, internet üçün fiberoptik kabel çəkilib və bununla da Qubadlıya təkcə elektrik xətti deyil, həm də ən yüksək ötürücülük qabiliyyətinə malik sürətli internet xətti gətirilib. İldırımötürücü xəttin içərisində keyfiyyətli internet şəbəkəsi, o cümlədən SCADA dispetçer idarəetmə sistemi informasiyalarının, proqram təminatının, televiziya, telefon, rabitə, müşahidə kamera, canlı bağlantı, mərkəzləşdirilmiş arxiv şəbəkəsinin və başqa məlumatların sinxronlaşdırılması həyata keçirilib.

Xatırladaq ki, indiyə qədər Şuşa, Füzuli, Kəlbəcər, Cəbrayıl, Zəngilan və Qubadlıda tikilən yeni yarımstansiyalara çəkilən elektrik xətlərində ildırımdan mühafizə və yarımstansiyalararası siqnal mübadiləsi üçün fiberoptik kabellər quraşdırılıb. Beləliklə, işğaldan azad edilmiş ərazilərin 80 faizi Azərbaycanın ümumi enerji sisteminə qoşulmaqla yanaşı, elektrik xətləri üzərindəki optik kabellər vasitəsilə yarımstansiya və rayonlardakı lazımi strukturlar internetlə təmin olunub. İşğaldan azad edilən rayonlardakı yarımstansiyalarda Dördüncü Sənaye İnqilabına uyğun olaraq intellektual enerjisistem şəbəkəsi konsepsiyası həyata keçirilib.Bir sözlə, müasir, dayanıqlı, tam rəqəmsallaşdırılmış yarımstansiyalar yaradılıb.

Ölkədə, o cümlədən Qarabağda və Şərqi Zəngəzurda yeni, ən müasir enerji obyektlərinin tikintisi davam edir. Hazırda Füzuli şəhərində Rəqəmsal Stansiya İdarəetmə Mərkəzi tikilir. Bu, elektrik şəbəkəsinin vəziyyəti haqqında bütün məlumatları toplayan və emal edən, eləcə də avadanlığın rəqəmsal formatda idarə olunmasını təşkil edən nəzarət, mühafizə və idarəetmə sistemlərinin innovativ həll layihəsidir. Belə bir layihə Cənubi Qafqazda ilk dəfədir tətbiq olunur.

Qeyd edək ki, dövlət başçısının “Azərbaycan Respublikasının işğaldan azad edilmiş ərazilərində “yaşıl enerji” zonasının yaradılması ilə bağlı tədbirlər haqqında” sərəncamından sonra paylayıcı şəbəkələrin “yaşıl enerji zonası” tələbləri üzərində qurulmasına start verilib və “ağıllı şəbəkələr” konsepsiyasının təməl elementlərindən biri olan rəqəmsal yarımstansiya layihəsi işlənib hazırlanıb.

Daha bir rəqəmsal yarımstansiya Zəngilanda inşa edilir. Rayonda 35/10 kV-luq 240 kilometrlik və 0,4 kV-luq 1050 kilometrlik elektrik veriliş xətti tamamilə yenidən qurulacaq. Ənənəvi təchizat sxemindən fərqli olaraq, yeni struktur şəbəkə iqtisadi baxımdan daha səmərəlidir. Yeni qurulacaq şəbəkədə “ağıllı şəhər”, “ağıllı kənd” layihələrinin infrastrukturu üçün bütün imkanlar mövcud olacaq.

Bu cür yarımstansiyalar digər üstünlükləri ilə yanaşı, elektrik enerjisinin ötürülməsi zamanı itkiləri minimuma endirməyə də imkan verir. Həmçinin enerjinin əldə olunması dəyəri və istismar xərcləri azalır. Ən əsası “yaşıl enerji” mənbələri şəbəkəyə inteqrasiya olunur. Bərpa olunan enerji mənbələrinin şəbəkələrə inteqrasiyası rəqəmsal yarımstansiyada avtomatik idarə edildiyindən elektrik enerjisi təchizatında fasilələrin yaranması tam aradan qaldırılır. İstehlakçılar yarana biləcək texniki fasilə barədə məlumatı onlayn qaydada əvvəlcədən alırlar.

İlham Əliyev Azərbaycanı gur işıqlı bir ölkəyə çevirdi. Yaxın keçmişdə xaricdən işıq idxal edən Azərbaycan indi həm özünün elektrik enerjisinə tələbatını ödəyir, həm də onu qonşu ölkələrə ixrac edir.

İlham Əliyev düşmənin 30 il xarabalığa çevirdiyi Qarabağa azadlıq bəxş edərək oraya da yeni həyat və işıq gətirdi.

İlham Əliyevin tikdirdiyi ən müasir enerji qurğularının sorağı indi Azərbaycanın hər tərəfindəki ucqar kəndlərdən gəlir və ölkəmizi getdikcə daha çox nura qərq edir.

Flora SADIQLI

Azərbaycan.- 2021.-21 dekabr.- S. 6.