“Cənub qaz dəhlizi” möhkəm təmələ əsaslanır

Bakı-Tbilisi-Ərzurum kəmərinin istifadəyə verilməsindən 14 il keçir

Bakı yaxınlığındakı Səngəçal terminalından şaxələnən ixrac marşrutları Xəzərin Azərbaycan sektorundan çıxarılan karbohidrogenləri dünya bazarlarına nəql edir. “Şahdəniz” qazını daşıyan Bakı-Tbilisi-Ərzurum (BTƏ) kəməri də başlanğıcını buradan götürür. Bu kəmər 2007-ci il iyulun 3-də istifadəyə verilib.

2001-ci il martın 12-də Ümummilli Lider Heydər Əliyevin Türkiyəyə rəsmi səfəri çərçivəsində “Azərbaycanın təbii qazının Türkiyə Respublikasına tədarük edilməsinə dair Azərbaycan və Türkiyə Respublikaları arasında təbii qazın satışı və alışı haqqında müqavilə” imzalandı. Həmin il sentyabrın 29-da isə Gürcüstan Prezidentinin Bakıya səfəri zamanı “Təbii qazın Gürcüstan Respublikası ərazisindən tranziti, nəql edilməsi və satışına dair Azərbaycan və Gürcüstan Respublikaları arasında saziş”in imzalanması baş verdi. 6 il sonra “Şahdəniz”dən çıxarılan mavi yanacağın Bakı-Tbilisi-Ərzurum xətti ilə Türkiyənin qaz kəmərləri sisteminə daxil olması bunların uğurlu nəticəsi idi.

Azərbaycan qazı 2006-cı ildə Cənubi Qafqaz Boru Kəməri (CQBK) ilə Gürcüstana çatdırıldı. Ümumi uzunluğu 691 kilometr olan CQBK-nın Azərbaycan hissəsi 443 kilometr, Gürcüstan hissəsi isə 248 kilometrdir. Bu boru kəməri Türkiyə sərhədinədək Azərbaycanda və Gürcüstanda Heydər Əliyev adına Bakı-Tbilisi-Ceyhan (BTC) əsas ixrac neft kəməri ilə eyni marşrut boyu uzanır. Gürcüstan-Türkiyə sərhədində CQBK-ya 280 kilometrlik boru kəməri qoşulur ki, bununla Azərbaycan qazı Ərzuruma çatdırılır. Səngəçal-Ərzurum marşrutu ilə uzanan bu xətt bütövlükdə Bakı-Tbilisi-Ərzurum kəməri adlanır. Məhz BTƏ sayəsində Azərbaycan həm də qaz ixrac edən ölkə kimi tanınmağa başladı.

Azərbaycanın növbəti böyük uğurlarından biri - cəmi 4 ilə yaxın bir vaxt ərzində ərsəyə gələn “Cənub qaz dəhlizi”nin işə düşməsi BTC və BTƏ kimi qlobal neft-qaz ixracı layihələrinin təcrübəsinə əsaslanır. Belə ki, Azərbaycan üçüncü minilliyin nəhəng mühəndis qurğusu olan Bakı-Tbilisi-Ceyhan əsas ixrac neft kəmərini də təxminən 4 ilə çəkmişdir. Sonra bu kəmərlə yanaşı, “Şahdəniz-1” qazını ölkəmizin 13 rayonundan keçməklə Gürcüstana və Türkiyə sərhədinə çatdıran CQBK-nı inşa etmiş, BTƏ ilə Azərbaycan qazının dünyaya yolunu bir qədər də uzatmışdır. Əslində, Bakı-Tbilisi-Ərzurum kəməri “Cənub qaz dəhlizi”nin bünövrəsi, başlanğıcı rolunu oynamışdır.

Prezident İlham Əliyev bunu öz çıxışlarında dəfələrlə vurğulamışdır. 2014-cü il sentyabrın 20-də “Cənub qaz dəhlizi”nin təməlqoyma mərasimindəki çıxışında dövlətimizin başçısı demişdir: “2007-ci ildə Bakı-Tbilisi-Ərzurum qaz kəmərinin tikintisi də tarixi hadisə idi. Çünki o hadisədən sonra Azərbaycan dünyada artıq özünü qaz ölkəsi kimi göstərməyə başlamışdır. Bu kəmərin yeni xəttinin tikintisi əslində bu gün başlayır. Azərbaycan artıq “Cənub qaz dəhlizi”nin birinci hissəsini 2007-ci ildə istifadəyə vermişdir”.

2018-ci il mayın 29-da “Cənub qaz dəhlizi”nin açılış mərasimində Prezident bu fikri yenidən vurğulamışdır: “2007-ci ildə Bakı-Tbilisi-Ərzurum qaz kəməri istifadəyə verildi. Bu da çox önəmli layihədir. Bu layihə olmadan “Şahdəniz” yatağının işlənməsi mümkün deyildi. Beləliklə, ilk dəfə olaraq 2007-ci ildə Azərbaycan qazı Gürcüstana və Türkiyəyə nəql edilməyə başlamışdır... Doğrudan da, bunlar tarixi nailiyyətlərdir. “Şahdəniz” yatağının gələcək işlənilməsi ilə bağlı addımlar atılmağa başlanıldı. Əlbəttə, biz hamımız yaxşı bilirdik ki, böyük həcmdə Azərbaycan qazını dünya bazarlarına çıxarmaq üçün qaz kəməri lazımdır. Beləliklə, “Cənub qaz dəhlizi”nin yaradılması ilə bağlı praktiki işlərə start verildi. Çox ciddi işlər, danışıqlar aparıldı”.

İndi bu dəhliz artıq gerçəkliyə çevrilib. “Şahdəniz” yatağının işlənməsinin ikinci mərhələsi çərçivəsində əlavə hasilat həcmlərini qəbul etmək, ildə Türkiyəyə 6 milyard və Avropaya 10 milyard kubmetr mavi yanacaq ötürmək məqsədilə CQBK sisteminin genişləndirilməsi həyata keçirilib. Hacıqabul rayonunun Muğan qəsəbəsi yaxınlığından başlayaraq mövcud kəmərlə yanaşı, yeni xətt tikilib. Buradan Gürcüstan sərhədinədək çatan yeni kəmərin uzunluğu 387 kilometrdir. Onun başlanğıcında 1 ərsinləmə, marşrutu boyunca isə 5 siyirtmə stansiyası mövcuddur. CQBK-nın Gürcüstandakı genişləndirmə işlərinə isə bu ölkə ilə Türkiyənin sərhədində yeni kəmərin qısa hissəsi, həmçinin 1 ərsinləmə, 2 kompressor stansiyası, təzyiqi azaldan və ölçən stansiyaların tikintisi daxil idi. Bununla da genişləndirilmiş CQBK “Cənub qaz dəhlizi”nin güclü bir qoluna çevrilib.

CQBK “Cənub qaz dəhlizi”ni təşkil edən üç kəmərin birincisidir. Boru kəmərinin genişləndirilmiş hissəsi 2018-ci ilin iyun ayından Türkiyəyə kommersiya qaz həcmlərinin nəqlinə başlayıb.

CQBK mavi yanacağın Avropaya ixrac edilməsinə də imkan yaradıb. Belə ki, “Şahdəniz” yatağının işlənməsinin ikinci mərhələsi çərçivəsində çıxarılan qaz TANAP-a (Trans-Anadolu Qaz Boru Kəməri) və TAP-a (Trans-Adriatik Qaz Boru Kəməri) məhz CQBK vasitəsilə qovuşur.

Bu gün istər Bakı-Tbilisi-Ərzurum kəməri, istərsə də onun ayrılmaz hissəsi olan CQBK, eləcə də “Cənub qaz dəhlizi” - genişləndirilmiş CQBK, TANAP və TAP ahəngdar və təhlükəsiz şəkildə fəaliyyət göstərirlər. Başqa sözlə, Azərbaycan qazının ixracı uğurla davam edir. Energetika Nazirliyinin açıqladığı rəqəmlər də bunu təsdiqləyir: cari ilin yanvar-may aylarında Türkiyəyə təqribən 4,2 milyard kubmetr, Avropaya təxminən 2,1 milyard kubmetr, Gürcüstana isə 1,1 milyard kubmetr qaz ixrac edilib. Bu dövrdə BTC boru kəməri sisteminə 43,2 milyon kubmetr qaz verilib. Ayrılıqda Bakı-Tbilisi-Ərzurum kəmərinə gəldikdə isə Türkiyənin ölkəmizdən idxal etdiyi mavi yanacağın yarıya qədərini bu boru xətti daşıyır.

Flora SADIQLI

Azərbaycan.-2021.- 3 iyul.- S.1:6.