Zəfərin fonunda
yaradıcılıq böhranı
Hələ parlaq qələbəmizi
əks etdirən nə bir sanballı filmçəkilib, nə
fundamentaləsəryazılıb, nə də...
44 günlük Vətən müharibəsi zamanı qazanılan parlaq Zəfər bizə əsrlərdir xalqımızın qanına susamış faşist xislətli ermənilərdən qisasımızın alındığına şahidlik etmək kimi xoşbəxtlik yaşatdı. Amma tale üzərimizə həm də bu yaşananları hərənin öz peşəkarı olduğu sahədə tərənnüm etmək və gələcək nəsillərə ötürmək kimi müstəsna bir missiya da qoyub.
Vətəni
bütövləşdirdiyimiz kimi, vaxtilə sonuna üç
nöqtə qoyaraq mütləq davam etdirəcəyimiz filmlərimizi,
əsərlərimizi, tablolarımızı, musiqilərimizi
bitirməyin, bütövləşdirməyin də vaxtı
çatdı...
***
Yarımçıq idi...
Son 30 ildə həyatımız, yaşamımız, arzularımız hamısı yarımçıq idi...
Yol gedərdik, yarıda qırılardı...
Evimizə qayıtmaq istəyərdik, uçuruma yuvarlanardıq...
Ən sevincli, şadyana günlərdə də ürəyimizin bir küncündə mütləq kədər var-gəl edərdi... "Kaş" deyərdik, "kaş ki..." bütün bu yaşananlar yuxu olaydı, oyanıb görəydik ki, nə torpaqlarımız işğaldadır, nə məcburi köçkün düşmüşük, nə el-obamızdan uzaq qalmışıq, nə də yaşamımız alt-üst olub...
Ta ki, 2020-ci
ilin 8 noyabrına qədər...
***
"Fəryad" filminə ilk dəfə 9
yaşımda baxmışam. Kəlbəcərdən
məcburi köçkün düşməyimizin ilk illəri
idi. Müharibənin dəhşətli üzünü
görmüş, ağır faciə yaşamış bir
uşaq olaraq bu filmə baxanda da o qədər
sarsılmışdım ki, sonradan bir neçə il özümü
toparlayıb həmin filmə bir daha baxmaq istəməmişdim.
Bu ona görə deyildi ki, film xoşuma gəlməmişdi.
Ona görə idi ki, xalqımızın
başına gətirilən faciələrin elə fəryad
olaraq qalmasına dözə bilmirdim. Qəlbim
də, beynim də üsyan edirdi, bu fəryadın
harayının duyulacağının, qisasının
alınacağının əks olunduğu filmə baxmaq istəyirdim.
Ümumiyyətlə, Birinci Qarabağ müharibəsi
haqqında qələmə alınan əsərlərin,
ekranlaşdırılan filmlərin, bəstələnən
mahnıların hamısı yarımçıq gəlirdi mənə. Bütövləşməsini,
tamamlanmasını istəyirdim... Torpaqlarımız
işğal altında idi, müsibətə tuş gələn
soydaşlarımızın, Vətən uğrunda şəhid
olan övladlarımızın qisası
alınmamışdı. Buna görə də
istəməsək belə, bütün ssenarilərin sonunda
döyüşdə məğlub olurduq, qəhrəmanlarımız
şəhid olurdu, el-obamız talan olur, məcburi
köçkünə çevrilirdi. Yaradıcılıq
nümunələrimizdəki bütün süjet xəttinin
nikbin sonluğu isə yalnız arzularımızda, xəyallarımızda
yaratdığımız xoşbəxt gələcəklə
bağlı olurdu.
Arzulanan o gələcəyin yetişdiyi xoşbəxt
sonluğa çatmaq üçün isə hələ
taleyimizdən bir qərinəlik zaman da ötməli idi. Və bu 30
illik vaxt ölçümündə yaşından, cinsindən,
vəzifəsindən asılı olmayaraq, bütün vətəndaşlarımızı
Vətən qarşısında hələ çox
sınaqlar gözləyirdi. Bu sınaqlardan
üzüağ
çıxıb-çıxmadığımızı isə
elə
yenə
də zamanın öz süzgəci ortaya qoyurdu...
***
Tam əminliklə deyirəm ki, şəxsimdən gətirdiyim
nümunədə yaşanan hiss - həyəcanları o
dövrdə bütövlükdə xalq olaraq
yaşayırdıq və mənəvi bir basqı, məğlubiyyət
təzyiqi altında idik.
Vətən
müharibəsində düşmənə əzici məğlubiyyət
yaşadaraq qazandığımız Zəfərdən sonra
siyasət, elm, sənət, idman aləmindən olan çox vətəndaşımızdan
dəfələrlə eşitmişik ki, xarici səfərlərdə
olan zamanlarda hər hansı sahədə uğur qazansalar, qələbə
çalsalar belə,
ümumilikdə Vətən torpaqlarımızın
işğal altında qalması fonunda özlərini tam qalib,
qürurlu hiss edə bilməyiblər. Hətta
işğalçı düşmən nümayəndələrinin
onlara üstdən aşağı baxan həyasız nəzərlərini
üzərlərində hiss etmələri isə bir başqa
işgəncə olub...
Bəli, xalq olaraq qürurumuzun, heysiyyətimizin incidiyi
çox ağır illər yaşayırdıq. Qisasımızı
alacağımız, Vətən torpaqlarımızı
bütövləşdirəcəyimiz günü səbirsizliklə
gözləyirdik...
***
Bu da reallıqdır ki, paralel olaraq, ölkəmizdə
yaşanan bu çətin dövrlərdə elə bil
hansısa gözəgörünməz qüvvə tərəfindən
ikinci bir süjet xətti də inkişaf etdirilməyə
çalışılırdı. Faciələrimizin
unutdurulmağa, Vətən torpaqlarımızın
işğalı ilə barışdırılmağa yönəlik
ssenarilər inkişaf etdirilirdi. Bu dediklərimizi
faktlarla sübut etmək üçün isə nə
uzağa getmək, nə də arxivləri ələk-vələk
etməyə ehtiyac var. Elə dünənə nəzər
salaraq, yaddaşımızı bir balaca çək-çevir
etməklə həmin dövrün ictimai-mədəni həyatının
mənzərəsini aydın şəkildə görmək
mümkündür.
Düşünürük...
Son 30 ildə çəkilmiş və erməni
faşistləri tərəfindən xalqımızın
başına gətirilən olmazın faciələri gözlər
önünə sərən ("Fəryad" və
"Dolu" filmlərini çıxmaq şərti ilə)
hansısa bədii film ağlımıza gəlmir.
Fikirləşirik, Birinci Qarabağ müharibəsini əks
etdirən sanballı bir bədii əsər yadımıza
düşmür.
Bəs
beynəlxalq sərgi zallarında ün salacaq hansısa bir rəsm,
tablo, foto, yaxud möhtəşəm heykəltaraşlıq əsəri...
Bəlkə,
dillər əzbərinə çevrilən bir şeir,
mahnı, döyüşə səsləyən marş
xatırlayarıq deyə, fikirlərimizi çözələyirik,
amma əbəs yerə...
Yoxdur
axı... Çəkilməyib, yazılmayıb, bəstələnməyib...
***
Milyonlarca izləyici auditoriyası olan ən güclü
təbliğat vasitələrindən biri və elə son
dövrlərə qədər birincisi televiziya olub. TV-nin əlində
olan bu geniş imkan ictimaiyyəti məlumatlandırmaq, maarifləndirmək,
əyləndirmək üçün geniş imkanlar
açır. Lakin Zəfərə qədərki
dövrümüzdə əksər televiziyalar sadəcə
tamaşaçını əyləndirmək
missiyasını yerinə yetirməyi qarşısına
prioritet qoydu.
Əyləndirmək
sözünün ehtiva etdiyi mənanı da tamamilə özlərinə
sərf edəcək şəkildə tətbiq edərək,
gecə-gündüz yüngül şou proqramları ictimai
sifariş adı ilə hazırlayıb efirə verməyə
başladılar...
İllərlə azərbaycanlı televiziya
seyrçisinin səviyyəsini bazar meyarları ilə
ölçən telebazar möhtəkirləri
tamaşaçıların yalnız əyləncə,
şou ilə maraqlandığını irəli
sürüb, bu bəhanələrin arxasına
sığınaraq daha asan başa gələn və reklama
hesablanan verilişlər, seriallar çəkməyin
arxasınca qaçdılar. Milli-mənəvi dəyərlərimizə
tamamilə yad verilişlər yayımlayıb, məişət
səviyyəsindəki
"ər-arvad", "gəlin-qayınana"
münaqişəsini ölkənin əsas müzakirə
mövzusu kimi cəmiyyətə sırımağa
çalışdılar. Bu verilişlərin əsas
qayəsi süni sensasiya yaratmağa, adamları
qarşıdurmaya çəkərək qalmaqallar törətməyə,
təsadüfi hadisələri şişirdərək millətin
və xalqın ümumi bəlası kimi təqdim etməyə
yönəldi.
***
Halbuki
düz 30 il idi ki, Azərbaycan erməni
millətçilərinin torpaqlarımızı işğal
etməsi faktı ilə üz-üzə qalmışdı,
Qarabağ tapdaqdaydı, yüz minlərlə vətəndaş
qaçqın, köçkün vəziyyətində zillətlə
yaşayırdı. Çətin şəraitlərdə
ömür sürən o insanların hər birinin taleyi
günlərlə davam edəcək silsilə verilişlərin
mövzusu ola bilərdi. Xocalı
soyqırımı zamanı yaşanan faciədə hər
iki valideynini itirən və uşaq yaşlarından
bacı-qardaşlarının bütün yükünü
çiyninə götürərək onları
böyüdüb boya-başa çatdıran övladlarımız
ekranların örnək götürüləsi baş qəhrəmanları
olmalı idilər. Amma olmadılar...
Televiziya, həm də kənardan izləyənlər
üçün bir xalq haqqında fikir formalaşdıran mənəvi
güzgü də sayılır. Bu illər ərzində
istisnasız olaraq heç bir televiziya kanalında Qarabağa həsr
olunan, oradakı milli-mənəvi dəyərlərimizi təbliğ
edən silsilə proqramlara rast gəlmədik. Əksinə, mənəviyyatımıza tamamilə
yad proqramlar hazırlanaraq efirlərdə kriminal ünsürlər,
istedadsızlar qəhrəmanlaşdırıldı, bir
növ onların həyat tərzi cəmiyyətə təlqin
olundu.
***
Bütün
dünyada teleseriallar çəkilir və aralarında
milyonlarla tamaşaçı sevgisi qazanan seriallar da az deyil. Təkcə
qardaş ölkə Türkiyədə illər əvvəl
çəkilən "Möhtəşəm yüz il",
"Diriliş Ərtoğrul" seriallarını misal
göstərək ki, şöhrətləri ölkələri
deyil, qitələri aşmışdı. Eləcə də
hazırda yayımlanan və tarixdən bəhs edən
"Alpaslan: Böyük Səlcuqlu", "Quruluş
Osman" və digər serialları da eyni müvəffəqiyyətlə,
həm ölkə daxilində, həm də ölkə
xaricində böyük bəyənmə ilə izlənir. Elə bu baxımdan,
həmin serialları Türkiyə tarixinin, adət-ənənəsinin
dünyada təbliğatçısı kimi də dəyərləndirmək
olar.
Gözümüzü çevirib öz teleməkanımızda
yayımlanmış və yayınlanmaqda olan seriallara baxanda
isə tamamilə başqa məramlara xidmət edən
nüanslarla qarşılaşırıq.
Hələ zəfərə qədərki dövrdə
bayağı ssenarilər əsasında çəkilmiş məişət
xarakterli teleseriallar televiziyalarda başlıca rolda idi. Dövlət
büdcəsindən ayrılan vəsait hesabına çəkilən
bu serialların əsas mövzusu isə məişət
zorakılığı, yalan, xəyanət, vəfasızlıq,
saxta sevgi hissləri üzərində qurulmuşdu.
Qəribədir ki, həmin serialların birinin də
ssenarisi Qarabağa həsr edilməyib, onların birində də
hansısa məcburi köçkün baş qəhrəman
kimi canlandırılmayıb. Televiziyalarımızda Xocalı həqiqətlərindən
bəhs edən, orada yaşanan vəhşət barədə
bəşəriyyətə məlumat verməkdə əvəzsiz
rol oynaya biləcək heç bir serial çəkilməyib...
Qarabağ
mövzusu bir yana, teleməkanda sərgilənən
seriallarda nə hansısa alimimizin həyatı səhnələşdirilib,
nə də elm, təhsil, mədəniyyət sahəsi təbliğ
olunub. Halbuki tarixdə, xalqımızın həyatında
müstəsna rol oynayan, həyatı, yaşamı ilə
örnək olacaq şəxsiyyətlərimiz
saysızdır. Qədim Atropatenadan
başlayaraq cümhuriyyət quruculuğumuza, müstəqillik
qazandığımız dövrlərə qədərki hər
səhifəsi zəngin tariximiz maraqlı seriallar
üçün mükəmməl ssenarilərdir.
Amma həmin dövrlərin, son 30 ildə
xalqımızın həyatında baş verənlərin
üzərindən müəmmalı sükutla
ötülüb.
***
Bəlkə
də o dövrdə bir çox yaradıcı adamın
söylədiyi kimi (indi həmin sözlərin bəhanə
olduğu üzə çıxır),
torpaqlarımızın işğalda olması, müharibənin
üzərindən az zaman ötməsi
kimi məsələlər ölkə mədəniyyətində,
incəsənətində, KİV-də durğunluğa səbəb
olmuşdu. Belə deyək, şairlərimizin,
yazıçılarımızın, bəstəkarlarımızın,
rəssamlarımızın, heykəltəraşlarımızın,
rejissorlarımızın və sair və
ilaxırlarımızın qol-qanadı
sınmışdı, vəcdə gələcəkləri,
tərənnüm edəcəkləri, ilham alacaqları
ünvan, səbəb olmadığı üçün dərin
sükuta, yaradıcılıq böhranına qərq
olmuşdular...
Haqlı sual doğur. O zaman, bəs indi, yeni, Azərbaycan
tarixinin ən qürurverici və şanlı səhifələri,
44 günlük Vətən müharibəsi, Qarabağın
azadlığı niyə görməzdən gəlinir?
Hanı zəfər tariximizə həsr olunan sanballı filmlər,
əsərlər, şeirlər, mahnılar, rəsmlər,
seriallar...
Aşılmaz sıldırımlara dırmaşaraq,
yalın əllə düşmənin təpədən-dırnağa
silahlanmış əsgər və zabitlərini məhv edərək
zəfərimizin simvolu Şuşanı azadlığa
qovuşduran azman oğullarımızın qəhrəman
obrazları niyə yaradıcılıq nümunələrində
görünmür? Ölkəmizin ərazi
bütövlüyü uğrunda gözünü qırpmadan
canından keçən hər şəhidimizin taleyi
böyük bir qəhrəmanlıq dastanıdır.
Qısa, lakin şərəflə yaşanan o gənc
ömürlər haqqında cild-cild kitablar yazmaq, illərlə
davam edəcək seriallar, başdan-başa sərgi
salonlarını bəzəyəcək tablolar, fotolar çəkmək
olar...
Heç bir şişirtməyə yol vermədən
deyirik ki, dünyanın heyrətlə izləyib taktiki
gedişlərinə heyran qaldığı Vətən
müharibəmiz şücaətli qəhrəmanları ilə
real həyatdan alınmış "Oskar"lıq filmlərin
mövzusudur.
Lakin əfsus ki, biz hələ də
qazandığımız möhtəşəm qələbəni
lazımi dəyərində qiymətləndirməyi
bacarmamışıq.
***
Elə zəfərdən əvvəl olduğu kimi, sonra
da özəl kanalların efirləri ucuz əyləncə
verilişlər, səviyyəsiz şoularla doldurulub. Bu gün televiziyamızın
"qəhrəman"ları birdən-birə haradansa peyda
olan yeni simalar - mahnısından çox qalmaqalları, evi,
maşını ilə xalqa "sənətkar" kimi təqdim
olunanlardır.
Özəl
telekanalların bəhanəsi isə köhnə və
absurddur: "Tamaşaçı bu cür verilişlərə
baxmaq istəyir"... Əslində, bu cür
proqramlar yayınlamaqla Azərbaycan
tamaşaçısını yerli teleməkandan
uzaqlaşdırmısınız.
27 sentyabr
2020-ci ildə Müzəffər Ali Baş Komandan İlham
Əliyev televiziya vasitəsilə Ermənistanın
işğal etdiyi torpaqlarımızda təxribat törətməsi
və Vətən savaşının başlaması ilə əlaqədar
xalqa müraciətindən sonra Yer üzündə yaşayan
bütün azərbaycanlılar yerli
televiziyalarımızın ekranlarına kilidləndi...
Nəhayət, o böyük gün gəlmişdi, Azərbaycan xalqı torpaqlarının bütövlüyü uğrunda savaşa atılmışdı. 44 günlük müharibə dövründə Ali Baş Komandanın xalqa müraciətlərini, azad edilən yurdlarımızın adlarını bir-bir çəkməsini, hər ötən gün qələbə müjdələri verməsini gecə-gündüz, böyük coşqu, gözyaşları ilə izlədik.
2020-ci il sentyabrın 27-dən 10 noyabra qədərki 44 gün ərzində Azərbaycan tamaşaçısı nə əcnəbi telekanallardakı hansısa verilişi izləməyə, nə də seriala baxmağa maraq, həvəs göstərdi...
***
44 günlük müharibə ərzində də sübut olundu ki, Azərbaycan vətəndaşlarını ölkənin, xalqın, dövlətin taleyindən daha çox maraqlandıracaq ikinci bir məsələ yoxdur.
Odur ki, əziz yaradıcı insanlarımız yaradıcılıq böhranından qurtulmağa çalışın. Artıq biz zəfər qazanmışıq. Ən əsası, real qəhrəmanlar, bütün dünyanı qarşısına alaraq Azərbaycan adlı məmləkətin 30 ildir düyünə düşmüş Qarabağ problemini "dəmir yumruq" sayəsində bir həmləsi ilə çözən İlham Əliyev kimi müzəffər sərkərdə, Vətən uğrunda yer-yerdən hay verərək savaşa atılıb düşmənin belini qıran igid oğullar var.
İllərdir dişimiz bağırsağımızı kəsib, içdən-içə qəzəb, qisas atəşi ilə alovlanmışıq. Düşməni məğlub edəcəyimiz, qarşımızda diz çökdürüb, qanlı əməllərinin hesabını soracağımız o günlərin ümidi ilə yaşamışıq. Şükür Tanrıya ki, bu haqq davamızda nəhayət qalib gəldik.
İndi isə bütün filmlərimizdə, seriallarımızda, əsərlərimizdə, rəsmlərimizdə, mahnılarımızda, şeirlərimizdə qazandığımız möhtəşəm qələbənin tərənnümünü elə zəfərə yaraşan zirvədə dayanacaq yaradıcılıq nümunələri formasında görmək istəyirik.
İllərdir həsrətində olduğumuz qürurlu zəfərin haqqını verin...
Yazın, yaradın, çəkin, göstərin...
Qoy bütün dünya da, gələcək nəsillər də Azərbaycan xalqının haqq uğrunda necə ağır, çətin mübarizələrdən keçərək qəhrəmanlıq salnaməsi yazdığını, əbədi qələbə qazandığını görsün, bilsin, agah olsun...
Yasəmən
MUSAYEVA,
Azərbaycan.-2022.- 15 aprel.- S.5.