Beynəlxalq konfrans: Qarabağ və Şərqi Zəngəzurun memarlıq irsi. Bərpa, qorunma və istifadə problemləri

Aprelin 21-də Azərbaycan Memarlıq və İnşaat Universiteti (AzMİU), Mədəniyyət və Təhsil nazirliklərinin dəstəyi ilə “Qarabağ və Şərqi Zəngəzurun memarlıq irsi. Bərpa, qorunma və istifadə problemləri” mövzusunda beynəlxalq elmi-praktik konfrans keçirilib. Konfransda respublikanın ali təhsil müəssisələri və elmi təşkilatlarının nümayəndələri ilə yanaşı, Türkiyə, İtaliya və Qazaxıstandan gəlmiş alimlər də iştirak ediblər.

AZƏRTAC xəbər verir ki, konfrans Azərbaycan memarlıq irsinin qorunması və istifadəsinin geniş spektrli problemlərinə, Qarabağ və Şərqi Zəngəzur ərazisində qədim dövrlərdən qorunub saxlanılan və 30 ilə yaxın işğal nəticəsində böyük ziyan görmüş Azərbaycan memarlıq irsinin bərpası və qorunması problemlərinə, eləcə də regionun şəhərsalma inkişafı və digər məsələlərə həsr olunub.

Açılış nitqi ilə çıxış edən AzMİU-nun rektoru professor Gülçöhrə Məmmədova işğaldan azad olunmuş torpaqlarımızda aparılan genişmiqyaslı quruculuq və abadlıq işlərindən danışıb. Rektor qeyd edib ki, yenidənqurma işləri ilə yanaşı, həmin ərazilərdə ötən əsrlərdən yadigar qalan, tariximizi yaşadan və 30 illik işğal dövründə düşmənlərimiz tərəfindən məhv edilən, saxtalaşdırılan memarlıq abidələrimizin bərpası, memarlıq və şəhərsalma irsinin mühafizəsi bu gün qarşıda duran ən mühüm vəzifələrdəndir: “Bu konfransın keçirilməsində məqsəd Qarabağda və Şərqi Zəngəzurda memarlıq irsinin qorunub saxlanması üzrə əsas vəzifələri müəyyən etmək, memarlıq abidələrinin bərpası üçün tövsiyələr hazırlamaq, memarlıq və şəhərsalma irsinin mühafizəsi sisteminin təkmilləşdirilməsinə dair təkliflər hazırlamaqdan ibarətdir. Azərbaycanın memarlıq sahəsində ən qocaman təhsil ocağı kimi bizim universitet memarlıq irsimizin, tarixi abidələrimizin qorunmasına mühüm əhəmiyyət verir. Memarlıq fakültəsində çalışan alimlərimiz tarixi memarlıq irsimizin öyrənilməsi, mühafizəsi və istifadəsi problemlərini tədqiq edir, müxtəlif layihələr işləyir və hər il elmi konfranslar keçiririk. Bu il də Prezident İlham Əliyevin Sərəncamı ilə elan edilmiş “Şuşa İli” tədbirləri çərçivəsində belə bir konfransı keçirməyi vacib bildik”.

Rektor Gülçöhrə Məmmədova çıxışında memarlıq irsinin qorunub saxlanmasına cavabdeh olan beynəlxalq təşkilatların Ermənistan tərəfindən işğal dövründə Azərbaycan ərazilərində mədəni irsin məhv edilməsi barədə dövlətimizin çoxsaylı çağırışlarına məhəl qoymamasına, mövcud vəziyyətdə heyrətamiz biganəlik nümayiş etdirməsinə də toxunub: “Otuz ildən sonra Azərbaycan dövləti tarixi ədaləti bərpa edərək əzəli torpaqlarını geri qaytardı və bütün dünya Qarabağda, Şərqi Zəngəzurda memarlıq irsinin, ümumiyyətlə, bütün şəhərsalma infrastrukturunun qəsdən məhv edilməsi faktını öz gözləri ilə gördü, bu ərazilərə sahib olduqları 30 ilə yaxın müddətdə ermənilər bütün tarixi-memarlıq abidələrini dağıdıblar, şəhərləri yer üzündən siliblər. Beynəlxalq konvensiyaları, xüsusilə “Silahlı münaqişə zamanı mədəni sərvətlərin mühafizəsi haqqında” 1954-cü il Haaqa Konvensiyasını və ona dair Protokolları, habelə UNESCO-nun “Ümumdünya mədəni və təbii irsin mühafizəsi haqqında” Konvensiyasını pozaraq, işğalçılar memarlıq abidələrini dağıdıb və ya “erməniləşdirmək” məqsədilə saxtalaşdırıb, tətbiqi sənət abidələrini ölkədən kənara çıxarıb, sonradan özlərininki kimi təqdim ediblər”.

Mədəniyyət Nazirliyi yanında Mədəni İrsin Qorunması, İnkişafı və Bərpası üzrə Dövlət Xidmətinin rəisi Azad Cəfərli işğaldan azad olunmuş ərazilərimizdə aparılan bərpa-quruculuq işləri haqqında məlumat verib. O bildirib ki, azad olunan ərazilərdə 706-sı dövlət qeydiyyatında olmaqla 2600-dən çox tarix-mədəniyyət abidəsi var. Şuşa qalası, Xudafərin körpüləri, Gəncəsər, Xudavəng monastırları, Qutlu Musa türbəsi, 1.5 milyon illik yaşı olan Azıx mağarası Qarabağ və Şərqi Zəngəzurda dünya əhəmiyyətli tarix-mədəniyyət abidələridir. Onlardan bəziləri bərpa edilib. Bunlardan Üzeyir Hacıbəylinin heykəli, Molla Pənah Vaqifin büstü və məqbərəsi, Bülbülün ev-muzeyi artıq bərpa edilib. Həmçinin Aşağı və Yuxarı Gövhər Ağa məscidləri, Saatlı məscidinin bərpası işləri davam etdirilir. Yaxın zamanlarda Ağdam Cümə, Qiyaslı məscidinin bərpasına başlanılacaq. Paralel olaraq Üzərliktəpədə də arxeoloji işlər aparılır. Bu işlər yekunlaşdıqdan sonra ərazidə infrastruktur layihələrinin icrası nəzərdə tutulur.

Təhsil nazirinin müavini Firudin Qurbanov konfransın əhəmiyyətini xüsusi qeyd edərək onun çox mühüm mövzuya həsr olunduğunu vurğulayıb. Nazir müavini işğaldan azad olunmuş torpaqlarımızda başlayan bərpa-quruculuq işlərinin başlandığı bir dönəmdə keçirilən bu konfransın həmin işlərə böyük töhfə verəcəyinə ümidvar olduğunu deyib. O diqqətə çatdırıb ki, 30 ilə yaxın davam edən işğal dövründə Qarabağ ərazisində 993 təhsil müəssisəsi dağıdılıb.

İçərişəhər Dövlət Tarix-Memarlıq Qoruğu İdarəsi İdarə Heyətinin sədri Şahin Seyidzadə idarənin tabeliyində olan abidələrin bərpası ilə bağlı görülən işlər haqqında danışıb.

Konfransın plenar iclasında AzMİU-nun rektoru Gülçöhrə Məmmədova “Qarabağın və Şərqi Zəngəzurun memarlıq irsi”, Bakı Beynəlxalq Multikulturalizm Mərkəzinin icraçı direktoru Rəvan Həsənov “Qarabağ və Şərqi Zəngəzur iqtisadi rayonlarında mədəni irsə qarşı həyata keçirilmiş vandalizm”, İtaliya Mədəniyyət Nazirliyinin sabiq nümayəndəsi, bərpa və müharibədən sonrakı beynəlxalq ssenarilər üzrə ekspert və 2016-2018-ci illərdə Azərbaycanın milli mədəni irsin qorunması sisteminin modernləşdirilməsi ilə bağlı Avropa İttifaqı tərəfindən maliyyələşdirilən layihənin müşaviri Alessandro Bianki “Qarabağın azad edilməsi. Azərbaycan irsinin qorunması və idarə olunması sahəsində irəliləyiş fürsəti” mövzusunda məruzələrlə çıxış ediblər.

Tanınmış yerli və xarici alimlərin iştirakı ilə keçirilən konfransda işğaldan azad edilmiş ərazilərdə yerləşən memarlıq abidələrinin reabilitasiyası üçün müxtəlif fikirlər, təkliflər səsləndirilib.

Hibrid formatda keçirilən konfrans öz işini Şuşanın, Qarabağın və Şərqi Zəngəzurun memarlıq irsinə, mədəni irsin idarə olunması, tarixi şəhərlərin müasir inkişafı məsələlərinə dair sessiyalarla davam etdirib. Sessiyalarda “Şuşa şəhərinin memarlıq abidələri və şəhərsalma quruluşunun xüsusiyyətləri”, “İşğal dövründə Şuşanın tarixi memarlıq irsinə vurulan zərbə”, “Şuşanın tarixi memarlıq mühitinin bərpası və istifadəsi problemləri”, “Qarabağın və Şərqi Zəngəzurun memarlıq irsi”, “Müharibə və işğal illərinin memarlıq irsinə təsiri”, “Tarixi memarlığın bərpa, mühafizə və istifadə problemləri”, “Tarixi memarlıq irsinin qorunmasında yeni texnologiyalar”, “İrsin idarə olunmasının sosial aspektləri”, “İrsin idarə olunmasında beynəlxalq təcrübə”, “Regionun intensiv inkişafı kontekstində mədəni irsin idarə olunması problemləri”, “Müasir şəhərlərin yaradılması”, “Tarixi ərazilərin qorunub saxlanılması və bərpası. Regionun davamlı inkişafında mədəni irsin rolu”, “Nəqliyyat problemləri və mühəndis kommunikasiyaları” mövzularında müzakirələr aparılıb. Sessiyalarda Beynəlxalq Elmi Komitə tərəfindən təsdiqlənmiş 50-yə yaxın məruzə dinlənilib.

Azərbaycan.- 2022.-22 aprel.- S.8.