Cəmiyyətin ciddi problemlərindən biri də erkən nikahlardır

...On beş yaşında gəlin köçürüldüyü evdə günü qara olub. Qayınatası, qayınanası "yaşı azdır, öyrənər" deyib, güzəştə getməyiblər. O, qayınatasının, qayınanasının, üç qayınının, həyat yoldaşının qulluğunda durmalı, evin bütün işlərinə əl yetirməliydi. Dolanışıq qayğıları da bir tərəfdən ailədə münasibətləri kəskinləşdirib. Həyat yoldaşı işləmək üçün Bakıya gəlib...

On bir illik ailə həyatı belə keçib. Bu illər ərzində üç uşağı dünyaya gəlib. Həyat yoldaşı qəzaya düşüb vəfat edib. Qayınanası, qayınatası onlara baxmaq istəməyiblər. İyirmi altı yaşında üç uşaqla ata evinə geri dönməli olub. Valideynlərinə yük olmamaq, balalarına ev qurmaq üçün çox çalışıb. İstixanada işləyib. Çətin də olsa, qənaət edib, ev tikmək üçün pul yığıb. Yenə mane olublar. Onu ev tikməyə qoymayıblar. Ata-anası da vəfat etdiyi üçün tamamilə kimsəsiz qalıb. Və on dörd, on iki, on bir yaşlarında üç övladı ilə sığınacağa pənah gətirib. Əsəbləri elə pozulub ki, danışmaq belə istəmir. Bəlkə də yaşadığı ağır günləri, sıxıntıları yada saldıqca çəkdiyi əzab-əziyyətləri yenidən duyur. Məhv edilən isə yalnız onun həyatı deyil. Üç övladı da anaları ilə bərabər problemlər içərisində çırpınır. Onları da uşaqlıqlarını, yeniyetməlik çağlarını rahatlıq içərisində, xoş keçirməyə qoymayıblar...

Erkən nikaha bütün bölgələrimizdə rast gəlinir

Erkən nikahlar cəmiyyətin ən böyük problemlərindən biridir. Mütəxəssislər diqqətə çatdırırlar ki, belə hallar ailələrdə münaqişələrə, boşanmalara və nəticədə cəmiyyətdə sosial cəhətdən həssas qrupların sayının artmasına səbəb olur. Erkən nikahların yaratdığı fəsadlar, ortaya çıxardığı problemlər göz önündə olsa da, məsələ həllini tapmır. Hələ uşaqlıq dünyasından ayrılmamış yeniyetmələr nikaha cəlb olunurlar. Onların xəyallarını, arzularını daşımağa çətinlik çəkdikləri ailə-məişət qayğıları içərisində boğurlar.

"Təmiz Dünya" Qadınlara Yardım İctimai Birliyinin sədri Mehriban Zeynalova bildirir ki, erkən nikahların azalması prosesində məktəb direktorları, müəllimlər, yerli icra hakimiyyəti, bələdiyyə, polis, prokurorluq işçiləri və rayonlardakı qadın birlikləri fəal iştirak etməlidirlər. O, erkən nikahları iqtisadi amillə bağlayanlarla da razılaşmır: "Deyirlər ki, bəzi ailələr istəmirlər qızları yük olsun, ona görə ondan tez canlarını qurtarmağa çalışırlar. Fikrimcə, hazırkı durumda bundan daha çox digər amillər rol oynayır".

Mehriban Zeynalova diqqəti sosial şəbəkələrdə qadınların mənfi obrazlarının yaradılmasına da çəkir: "Sosial şəbəkələrdə qadın obrazının ən çox əxlaqla bağlanması, bu barədə səsləndirilən fikirlər, yazılan rəylər qadına qarşı zorakılığın artmasına öz təsirini göstərir. Mənim nəzərimə görə, indiki vəziyyətdə qızların erkən yaşda nikaha cəlb olunmalarında bu məsələlərin də müəyyən rolu var. Bəzi valideynlər düşünürlər ki, hansısa təsirlərin altına düşməmələri üçün qızlarını tez ərə verməlidirlər. Digər tərəfdən, hər bir ailənin öz modeli, öz yanaşması var. Doğrudur, bizdə qız uşağına qarşı nifrət hissi yoxdur. Baxın ailələrə, əgər otuz il qabaq qız dünyaya gələndə ardınca xəstəxanaya getmək istəmirdilərsə, ya da ondan imtina edirdilərsə, indi belə hallarla qarşılaşmırıq. Lakin indi tamamilə fərqli bir yanaşma var. Texnologiya çox inkişaf edib. Digər tərəfdən qız uşağı istəməyən ailələr müəyyən vasitələrdən istifadə edirlər...".

Respublikamızın hansı bölgələrində daha çox erkən nikahlara rast gəlinməsi barədə fikri M.Zeynalova, ümumiyyətlə, yanlış yanaşma hesab edir: "Mənim yadıma gəlir ki, 1998-1999-cu illərdə biz Lənkərana səfər etdik. Orada araşdırma aparılmışdı. Belə faktlar aşkarlanmışdı. Bu gün isə ölkəmizin cənub bölgəsində erkən nikahların çox olması fikri ilə razı deyiləm. Hazırda respublikamızın əksər bölgələrində belə faktlarla qarşılaşırıq. Hətta erkən nikah hallarının xarakterik olmadığı Gəncə, Qazax, Tovuz, Zaqatala və Qaxda da bu problemlə rastlaşırıq. Halbuki həmin yerlərin qızları olduqca müasir, təhsilə meyilli olurlar".

"Təmiz Dünya" Qadınlara Yardım İctimai Birliyinin sədri erkən nikahların baş verməsində radikal dini təsirlərin olduğunu nəzərə çarpdırır. Digər fikir onunla bağlıdır ki, cəmiyyətin zorkılığa məruz qalmış qızların yanında olmaması bəzi hallarda valideynin bu addımı atmasına gətirib çıxarır: "Bizim ailələrdə valideynlərin sözündən çıxmaq qəbul olunmur. Az hallarda erkən nikahla bağlı qızlar 102-yə zəng edir, yaxud sığınacaqlara müraciət edirlər. Belə hallarda onlara dərhal kömək göstərilir. Amma uşaqlar, yeniyetmələr hesab edirlər ki, valideynin sözünə əməl edilməlidir. Bəzən yeniyetmə qızlar kimisə sevir, ona qoşulub qaçırlar. Qızlar bu addımı özləri atdıqlarına görə, şikayətin verilməsinə etiraz edirlər. Bəzən valideynləri də övladları ilə razılaşmağı doğru sayırlar. Nəticədə isə müəyyən fəsadlar yaranır.

Sığınacağımızda biri qalırdı. İnsan alverinin qurbanı olmuşdu. Danışırdı ki, baxdığım serialların təsirinə düşdüm, on altı yaşında qoşulub qaçdım. Gördüm ki, nə şam işığında yemək, nə də restoranları gəzmək, səyahətlər etmək var. Gözlədiyim o gözəlliklər olmadı. Bir müddət sonra münasibətlərimiz korlandı... Demək istədiyim odur ki, belə məsələdə serialların da təsiri olur. Qızlar elə bilirlər ki, on beş-on altı yaşında ərə gedib xoşbəxt olacaqlar. Amma sonda məişət problemləri, ailənin yükü çiyinlərinə düşür..."

Erkən nikah da məişət zorakılığının növlərindən biridir

Mehriban Zeynalova hesab edir ki, erkən nikahı aradan qaldırmaq mümkündür: "Məsələn, sovet hakimiyyəti dövründə bu problem aradan qaldırılmışdı. Bizim çox ağıllı, fərqli düşünən qızlarımız var. Maraqlı proqramlar, layihələr həyata keçirilməlidir. Qızlara təhsilin perspektivlərini göstərmək, gələcəyə stimullaşdırmaq lazımdır. Sovet hakimiyyəti dövründə qızlar bilirdilər ki, orta məktəbi bitirib instituta daxil olacaqlar, ya da zavodda, fabrikdə, kolxozda, sovxozda işləyəcəklər. İndi də kifayət qədər uğurlu iş həyatı olan qızlarımız, qadınlarımız var. Ancaq bəzən belə müzakirələr gedir ki, "adamın" olmasa, irəli gedə blməzsən. Təbliğatda belə yanlışlıq yox, yaxşı nümunələr göstərilməlidir. Təəssüf ki, öz əməyi, zəhməti, bacarığı ilə nailiyyətlər qazanan qızlarımızdan az danışılır. Yəni maarifləndirmə, təbliğat işləri düzgün aparılmalıdır. Mediada belə qızlarımız tanıdılmalı, onların uğur hekayələri geniş təqdim edilməlidir. Yüksək bal toplayaraq ali təhsil müəsissələrinə daxil olan qızlarımız barədə yazılar hazırlanmalı, sujetlər çəkilməlidır. İndi zorakılıq hadisələri barədə məlumatlar daha çox tirajlanır. Bunun da mənfi təsirləri göz önündədir".

Ailə, Qadın və Uşaq Problemləri üzrə Dövlət Komitəsinin İnformasiya şöbəsinin müdiri Elgün Səfərov isə ölkəmizdə erkən nikahların sayının artmadığını, əksinə, azalmaqda olduğunu bildirir. Belə ki, rəsmi məlumatlara görə, 2011-ci ildə 5 min 138 qız 18 yaşına çatmamış ərə verilib. 2017-ci ildə həmin göstərici 317-yə düşüb. 2012-ci ildən bu günədək erkən nikahların sayı on dəfə aşağı düşüb: "Statistika Komitəsinin məlumatında erkən nikahların azaldığı qeyd edilir. Eyni zamanda Daxili İşlər Nazirliyinin məlumatlarına əsasən, bununla bağlı cinayətlərin də sayının azaldığını müşahidə edirik. Yalnız 6 erkən nikaha məcburetmə faktı müəyyənləşdirilib. Bu da qonşu ölkələrlə müqayisədə ən aşağı göstəricidir. Həm nikah yaşının dəyişməsi, həm Ailə Məcəlləsi, həm də Cinayət Məcəlləsində xüsusi məsuliyyət növünün müəyyənləşdirilməsi erkən nikahların sayının azalmasına təsir edib".

Elgün Səfərov da erkən nikahlarla bağlı problemdə müəyyən bölgələrimizin xüsusi vurğulanmasını məqbul hesab etmir: "Erkən nikahlar Bakı şəhərində və həmçinin rayonlarda qeydə alınır. Əslində, erkən nikah da məişət zorakılığının növlərindən biridir. Erkən nikah olan ailələrdə digər problemlərlə də qarşılaşırıq. Ailələri tərəfindən uşaqlara, yeniyetmələrə təzyiqlər, eləcə də psixoloji təsirlər olur. Təhsildə məhdudlaşdırma faktları müəyyən edilir. Ümumiyyətlə, ailə strategiyasının gücləndirilməsi ilə bağlı maarifləndirmə işlərinin aparılması vacib məsələlərdən biridir".

Dövlət problemin həlli istiqamətində sistemli işlər görür

Hər gün dünyanın müxtəlif yerlərində minlərlə erkən evlənmə baş verir. Hər il dünyada təxminən 15 milyona yaxın qız 18 yaşa çatmadan ailə həyatı qurmağa məcbur edilir. Dünya üzrə aktual olan bu problemin həlli istiqamətində ölkəmizdə müəyyən işlər görülüb. 2020-ci ildə Prezident İlham Əliyev "Azərbaycan Respublikasının Uşaqlara dair 2020-2030-cu illər üçün Strategiyası"nın təsdiq edilməsi haqqında sərəncam və "Uşaqlara dair Strategiyanın həyata keçirilməsi üzrə 2020-2025-ci illər üçün Fəaliyyət Planı"nın təsdiq edilməsi haqqında sərəncam imzalayıb. Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabineti 2020-ci ildə "Gənclər arasında ailənin və nikahın əhəmiyyəti, onun qorunması və möhkəmləndirilməsi məqsədilə erkən nikahın və qohumlar arasında nikahın mənfi nəticələrinə dair maarifləndirmə Qaydası"nı təsdiq edib.

Azərbaycanda nikaha daxilolma yaşı 18-dir. Bu, Ailə Məcəlləsinin 10.1-ci maddəsi ilə də təsbit edilib. Avropa İnsan Hüquqları Konvensiyasının 12-ci maddəsində isə qeyd olunub: "Nikah yaşına çatmış kişilər və qadınlar bu hüququn həyata keçirilməsini tənzimləyən milli qanunvericiliyə müvafiq olaraq, nikaha daxil olmaq və ailə qurmaq hüququna malikdirlər".

Qeyd edək ki, yetkinlik yaşına çatmayan qızlar rəsmi nikahdan kənarda qalırlar, yalnız dini kəbinlə ailə qururlar. Bu baxımdan din xadimlərinin də problemə həssas yanaşmaları vacibdir.

Elgün Səfərov Ailə, Qadın və Uşaq Problemləri üzrə Dövlət Komitəsi tərəfindən Bakı şəhərində, Şəki, Cəlilabad, İmişli və digər rayonlarda monitorinq aparıldığını qeyd edir.

Bir sözlə, dövlət problemin həlli üçün kompleks tədbirlər həyata keçirir.

Zöhrə FƏRƏCOVA,

Azərbaycan.-2022.- 15 dekabr.- S.10.