Baş planı təsdiq olunmuş şəhərlərdə minalardan təmizlənmə prosesi sürətlə gedir

Müharibə qan-qada, ölüm-itim deməkdir. Başa çatandan sonra da onun fəsadlarını aradan qaldırmaq tez və asan başa gəlmir. Bunun üçün tərəflərin tutduqları mövqedən çox şey asılıdır. Əsas problem isə işğaldan azad edilmiş ərazilərdə tank və piyadalar əleyhinə vaxtilə basdırılan minaların zərərsizləşdirilməsində mühüm məsələ olan xəritələrin əldə olunmamasıdır.

44 günlük Vətən müharibəsində öz tarixi torpaqlarını təcavüzkar Ermənistanın 30 illik işğalından azad edən Azərbaycan dərhal Qarabağda dinc quruculuq, bərpa və yenidənqurma işlərinə start verdi. Qısa vaxt ərzində xeyli ərazi partladılmamış hərbi sursat və minalardan təmizləndi. Bu məqsədlər üçün böyük vəsaitlər ayrıldı. Özəl şirkətlərə, fermerlərə təlimat verildi və azad edilmiş torpaqlarda vaxt itirmədən əkin işlərinə başlanıldı.

Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin 12 yanvar 2022-ci il tarixdə yerli televiziya kanallarına müsahibəsində qeyd edildiyi kimi, dağlıq ərazilərdə, xüsusilə Kəlbəcər, Laçın, Zəngilan rayonlarında vaxtilə bitkiçiliklə məşğul olunmayıb. Orada üzümçülük, tütünçülük, heyvandarlıq inkişaf etmişdi. Ermənilər isə həmin ərazilərdə işğal dövründə 100 min hektarda taxıl əkib, təqribən 100 min tona yaxın buğda əldə ediblər. Mütəxəssislərin fikrincə, əgər işğaldan azad edilmiş mövcud torpaqlarda taxılçılıq üçün yararlı sayılan yerlərdə əkin aparılsa, indiki məhsuldarlıqla təqribən 200 min tona yaxın buğda götürmək mümkündür.

Bunun üçün də kiçik fermer təsərrüfatlarına kömək göstərilir. Subsidiyalar və metodik tövsiyələr verilir. Başqa ölkələrdə taxılçılıq üçün məqbul sayılan münbit torpaqları icarəyə götürüb, orada məhsul yetişdirmək və Azərbaycana gətirmək işinin də təşkili istisna olunmur. Bununla belə ölkəmizdə, o cümlədən kənd təsərrüfatında aparılan islahatların, işğaldan azad edilmiş torpaqların yararlı hala gətirilməsinin iqtisadi və biznes mühitinin yaxşılaşdırılmasına xidmət edəcəyi proqnozlaşdırılan vacib məsələlərdəndir.

Təəssüf ki, işğaldan azad edilmiş ərazilərdən maksimum istifadə etmək hələ imkan xaricindədir. Bunun da əsas səbəbi təcavüzkar Ermənistanın müharibədən sonra da tutduğu qeyri-konstruktiv mövqeyi nəticəsində “mina xəritələri”nin əldə olunmamasıdır. Minalanmış ərazilərin tezliklə təmizlənməsi prosesi ləng gedir, hətta yeni-yeni qurbanlar da veririk.

Müharibədən sonrakı bərpa-yenidənqurma işləri üçün bir çox planlar həyata keçirilib. Beynəlxalq donorların dəstəyindən istifadə olunub. Azərbaycan öz resurslarına güvənib. Təbii ki, burada təkcə maliyyə resurslarından söhbət getmir.

Azərbaycan Prezidentinin yerli televiziya kanallarına müsahibəsində qeyd etdiyi kimi, həmin ərazilərdə keçən il çox böyük proqram icra edilməyə başlanıb. Proqramın özəlliyi ondadır ki, ölkəmiz heç kimdən yardım istəmədən və almadan öz vəsaiti hesabına bunları həyata keçirir.

İşğaldan azad edilmiş ərazilərdə ilk növbədə minalardan təmizləmə işləri aparılmalıdır: “Bu sahədə həm ANAMA, həm Müdafiə Nazirliyi fəal işləyirlər, eyni zamanda Fövqəladə Hallar Nazirliyi. Bu proses gedir. Əfsuslar olsun ki, bu günə qədər biz insanları itiririk. Müharibədən sonra 200-ə yaxın Azərbaycan vətəndaşı - mülki və hərbi vətəndaş ya həlak olub, ya da ki, ciddi yaralanıb. Ona görə bu işləri görmədən biz genişmiqyaslı qayıdış proqramına başlaya bilmərik. Ona görə mina təmizləməklə bağlı ilk növbədə infrastrukturun keçdiyi yerlər diqqət mərkəzində idi, yəni elektrik xətləri, yollar. O sahələr təmizlənməli idi ki, artıq biz bu işlərə başlaya bilək. Digər tərəfdən baş planı hazır olan şəhərlərin də minalardan təmizlənməsi prosesi sürətlə gedir, xüsusilə Şuşa və Ağdam şəhərlərində bu proses sürətlə gedir...”

Azərbaycan Prezidenti növbəti dəfə bu məsələyə toxunarkən bir daha bildirdi ki, azad edilmiş torpaqlarda minatəmizləmə işləri birinci dərəcəli vəzifədir. Ona görə də işğaldan azad edilmiş ərazilərdə bu vəzifə icra olunmadan hər hansı bir inkişafdan söhbət gedə bilməz. İlk növbədə baş planı hazırlanmış şəhərlərin ərazisi minalardan təmizlənməlidir: “...Hətta hazırda yolların, dəmir yolunun çəkilişi ilə bağlı işləri də biz ancaq istehkamçılar o əraziləri minalardan təmizləyəndən sonra görə bilirik. Odur ki, orada istənilən fəallıq, istənilən inkişaf minalardan təmizləmə işindən asılıdır. Ona görə biz həm sürəti artırmalıyıq, eyni zamanda minalardan təmizləmə işi elə aparılmalıdır ki, yenə də deyirəm, o işlər başa çatandan sonra hər hansı bir təhlükə olmasın... Biz keçmiş köçkünləri tezliklə öz doğma torpaqlarına qaytarmalıyıq. Ancaq hər kəs bilməlidir ki, birinci dərəcəli məsələ minalardan təmizləmədir. Dəyən ziyanın qiymətləndirilməsi, infrastruktur layihələrinin icrası, evlərin tikilməsi, iş yerlərinin yaradılması - əgər bu işlər görülməsə, insanlar gedib o torpaqlarda necə yaşaya bilərlər? Gərək ev-eşiyi, şəraiti, suyu, elektriki, yolu, məktəbi, xəstəxanası olsun. Bu, böyük, genişmiqyaslı bir işdir...”

Azad olunmuş ərazilərdə Azərbaycan Ordusunun mühəndis-istehkam bölmələrinin Türkiyənin hərbi istehkamçıları ilə birgə fəaliyyəti nəticəsində 2021-ci il dekabrın 10-dan 19-dək 53 ədəd piyada və tank əleyhinə mina aşkar olunaraq zərərsizləşdirilib. 92 hektara qədər ərazi təmizlənib.

Ümumilikdə azad olunmuş ərazilərdə ötən ilin sonunadək mühəndis qoşunları tərəfindən 17255 mina və partlamamış döyüş sursatı aşkar olunaraq məhv edilib, 13365 hektar ərazi minalardan təmizlənib, digər dövlət qurumları ilə qarşılıqlı əlaqədə 635 kilometr yol çəkilib.

Yeri gəlmişkən, 2020-ci ildə, yəni 44 günlük Vətən müharibəsində nəinki işğaldan azad edilən Azərbaycan torpaqlarında, ümumiyyətlə, dünyada 10 mindən çox insan mina və partlamamış hərbi sursatların qurbanına çevrilib.

Minalar Əleyhinə Azərbaycan Kampaniyası təşkilatının rəhbəri Hafiz Səfixanov azad olunmuş torpaqların minalardan təmizlənməsi müddətinə dair dəqiq rəqəmin deyilməsinin hazırda mümkün olmadığı qənaətindədir: “İşğaldan azad olunmuş ərazi çox böyükdür, minalarla və partlamamış hərbi sursatlarla çirklənmə səviyyəsi həddindən artıqdır. Bundan başqa, ən əsas amil - bu ərazilərdə hələ ki, heç bir təhqiqat aparılmayıb. Ona görə də hal-hazırda müddət bildirmək mümkün deyil”.

Yuqoslaviyanın dağılmasından sonra öz ərazisinin bütövlüyü uğrunda müharibə aparmış Xorvatiyada ərazilərin minalardan təmizlənməsi 20 ilə başa gəlib, Mozambikdə analoji iş 23 ilə görülüb. Ukraynalı hərbi ekspert Mixail Jiroxova görə, “minalardan təmizləmə işinə sərf olunan vaxt müharibənin davam etdiyi müddətdən təxminən 5 dəfə çox olur”.

Bu mənada Qarabağda hərbi əməliyyatların getdiyi ərazilərin mina və partlamamış hərbi sursatlardan təmizlənməsi müddəti xeyli çəkə bilər. Nəzərə almaq lazımdır ki, Azərbaycanla Ermənistan arasında Qarabağ müharibəsi, əslində, 30 ilə yaxın davam edib.

Hərbi əməliyyatlar başa çatdıqdan sonra minatəmizləmə ilə məşğul olan Azərbaycan müharibədən öncəki təmas xətti boyu və işğalda qalan ərazilərdəki minalanmış ərazilərin xəritəsini Ermənistandan tələb edib. Dövlət başçısının sözlərinə görə, burada ən böyük çətinlik ondan ibarətdir ki, Ermənistan tərəfi bizə mina xəritələrini vermir, bundan imtina edir. Halbuki biz dəqiq bilirik ki, onlarda belə xəritələr var. Ermənistan isə onda belə bir xəritənin olmasını nə təsdiq, nə də təkzib edir.

Kəlbəcərdə minada ikisi jurnalist olmaqla, 3 nəfərin ötən ilin yayında həlak olması ilə bağlı respublikanın baş prokuroru Kamran Əliyev BMT, Avropa Şurası da daxil olmaqla, beynəlxalq təşkilatlara, o cümlədən “Amnesty International” və “Human Rights Watch” insan haqları təşkilatlarına müraciət edərək, Ermənistan silahlı qüvvələrini Azərbaycan ərazilərini minalamaqla humanitar normaları və prinsipləri pozmaqda günahlandırıb.

Avropa Şurasının İnsan Haqları Komissarı Dunja Mijatoviçin bu hadisə ilə bağlı “Tviter” hesabında yaydığı bəyanatda deyilir: “Kəlbəcərdə mina partlaması nəticəsində ikisi jurnalist olmaqla 3 nəfərin həlak olması, bir neçə nəfərin yaralanması göstərdi ki, Dağlıq Qarabağ münaqişəsindən təsirlənmiş ərazilərin beynəlxalq əməkdaşlıq vasitəsilə minalardan təmizlənməsinə təcili ehtiyac var...”

Qardaş Türkiyənin bu sahədə ölkəmizə yardımına gəlincə, burada da Ulu Öndər Heydər Əliyevin “Bir millət, iki dövlət” müdrik kəlamının əsl həqiqəti ifadə etməsini görürük. Mina və partlayıcı qurğuların zərərsizləşdirilməsi üzrə Türkiyənin hərbi istehkamçılarının ilk qrupu Azərbaycana 2020-ci il noyabrın 30-da, yəni müharibə başa çatdıqdan 20 gün sonra göndərilib. Qrup Azərbaycan Ordusuna işğaldan azad edilmiş ərazilərin minalardan təmizlənməsində kömək göstərməyə başlayıb.

Qardaş Türkiyə Azərbaycana ötən ilin fevralında 20, may ayında isə əlavə 5 ədəd “MEMMAT” (Mexaniki Mina Təmizləmə Təchizatı) mina təmizləyən maşın göndərib.

Azərbaycan Ordusunun Mühəndis Qoşunları İdarəsinin rəisi general-mayor Anar Kərimovun sözlərinə görə, bu texnikanın üstünlüyü ondan ibarətdir ki, 500 metr məsafədən idarə olunur və artıq onun işlədiyi əraziyə insanın girməsinə ehtiyac qalmır. Partlayış da baş verərsə, insan faktoru kənarda qalmış olur.

Bunlardan əlavə, Türkiyə Milli Müdafiə Nazirliyi həmçinin Azərbaycan Fövqəladə Hallar Nazirliyinə 10 xüsusi təlim keçmiş minaaxtaran it hədiyyə edib. Azərbaycan kinoloqları Türkiyədə mina axtarışı və təmizlənməsi təlimləri keçib.

Ötən il ADA Universitetində Beynəlxalq Mina Xəbərdarlığı və Mina Aksiyasına Yardım Günü ilə əlaqədar keçirilən brifinqdə BMT İnkişaf Proqramının rezident nümayəndəsinin müşaviri Çaru Bist deyib ki, qurbanların hər 4 nəfərindən biri uşaqlardır: “Ona görə də ölkələr bunu əhəmiyyətli məsələ kimi nəzərə almalıdırlar. Minalar mürəkkəb ərazilərdədir. Biz Azərbaycanla bu cür əməkdaşlığı görürük. Azərbaycanla beynəlxalq təşkilatlar arasında əməkdaşlığın qurulması mühüm nailiyyətlər əldə etməyə imkan verir. Mina və partlamamış sursatlar təmizlənmədən heç bir cəmiyyət dayanıqlı inkişafa nail ola bilməz”.

Məhəmməd NƏRİMANOĞLU

Azərbaycan.- 2022.- 6 mart.- S.8.