Fransa od içindədir

Fransa vətəndaş itaətsizliyi və tətillər ənənəsi olan ölkədir. Küçə istehkamları, qarət olunmuş mağazalar, yandırılmış avtomobillər və ictimai nəqliyyatın işini dayandırması Beşinci Respublikada adi haldır.

Fransada ani vəziyyətlərdə belə iğtişaşlar başlayır

Bununla belə, son iki ildə Fransa cəmiyyəti və dövləti elə bir vəziyyətə düşüb ki, ani vəziyyətlərdə dərhal iğtişaşlar başlayır, sonra sürətlə bütün ölkəyə yayılır.

Bu cür hadisələrdən biri bu günlərdə 17 yaşlı əlcəzairli Nael Mərzukun Paris yaxınlığındakı Nanter şəhərində polis tərəfindən avtomobildə güllələnərək öldürülməsindən sonra baş verib. Demək olar ki, dərhal iğtişaşlar başlayıb və bu, sürətlə digər şəhərlərə yayılıb. Nanterdə, Parisdə və digər şəhərlərdə fransızlar hüquq-mühafizə orqanları əməkdaşlarını səlahiyyətlərini aşmaqda ittiham edərək etiraz aksiyalarına çıxıblar. Onlar istehkamlar qurub, avtomobillərə od vurublar.

İğtişaşlar paytaxtın ətraflarına - Süren, Anyer-sür-Sen, Jenvilye, La Qaren-Colomb və Vilnöv rayonlarına, habelə Tuluza, Lion, Marsel, Strasburq və Qrenobl şəhərlərinə yayılıb. Etirazçılarla jandarmlar arasında şiddətli toqquşmalar, polis məntəqələrinə hücumlar, zibil qutularının, avtomobillərin, binaların yandırılması və talanlarla müşayiət olunan proseslər artıq bir həftədir davam edir.

İğtişaşçılar Paris ətrafındakı L'Ail-le-Rose şəhər administrasiyasının rəhbəri Vinsent Janbrunun evinə soxulub, daha sonra binanı yandırıblar.

Asayişi qorumaq üçün hökumət 45 min polisi səfərbər edib, ərazilərə zirehli və təzyiqli su vuran maşınlar gətirilib, insanlara qarşı gözyaşardıcı qaz və xüsusi qumbaralardan istifadə olunur. Polisə etirazçılara qarşı odlu silahdan da istifadə etməyə icazə verilib. 3200 nəfər saxlanılıb, jandarmlar arasında xeyli sayda yaralı var.

Vətəndaş itaətsizliyinin baş alıb getdiyi ölkə

Parisdə yaşayan rusiyalı siyasi mühacir publisist, tarix elmləri namizədi Aleksey Saxnin xatırladır ki, dünyada polis zorakılığına qarşı genişmiqyaslı etirazlar bir neçə il əvvəl ABŞ-də afro-amerikalı Corc Floydun saxlanması zamanı həlak olması ilə bağlı keçirilib. İndi də oxşar hadisə Fransada baş verib.

Onun fikrincə, ümumi sosial diaqnoz belədir: bütün neoliberal hökumətlər onilliklər ərzində sosial bərabərsizliyi artırır və vəziyyəti nəzarətdə saxlamaq üçün güc strukturlarını gücləndirirlər. Belə halda hüquq-mühafizə orqanları işçiləri getdikcə özlərini daha inamlı hiss edir, insanlarla nəzakətsiz və kobud davranırlar.

Fransadakı həbslər və silahdan istifadə ilk növbədə aztəminatlı və yoxsul məhəllələrin sakinlərinin qəzəbinə səbəb olub.

Əlcəzairəsilli yeniyetməni öldürən polis əməkdaşı dindirmə zamanı bildirib ki, guya, sürücü avtomobili onun üzərinə sürməyə cəhd edib və bu, atışmaya səbəb olub. Bununla belə, artıq internetdə gəncin saxlanması ilə bağlı yayılan görüntülərdən aydın olur ki, polis əməkdaşlarının həyatı üçün heç bir təhlükə yoxdur.

Asayiş keşikçisinin dediyinə əks olaraq, o, hadisə zamanı maşının kapotunun qarşısında deyil, tamamilə kənarda olub. Bu da hadisənin irqi zəmində baş verdiyinə dəlalət edir.

Baş vermiş hadisə bir daha Emmanuel Makron hakimiyyətinin xalqın etimadını tam itirdiyini və prezidentin diktator kimi davrandığını göstərir. Son illər ölkədə müşahidə olunan proseslər mütəmadi keçirilən nümayişlərin spontan xarakter daşımadığını və vəziyyətin artıq kütləvi vətəndaş itaətsizliyi fazasına keçdiyini sübut edir.

İnsan hüquqlarının pozulması Makron hakimiyyəti üçün adi hala çevrilib

Özünü demokratiyanın beşiyi hesab edən Fransada son illər baş qaldıran irqi ayrı-seçkilik, islamofobiya və haqlı etirazlarını nümayiş etdirən ölkə vətəndaşlarının hüqüqlarının kobud şəkildə pozulması artıq Emmanuel Makron hakimiyyəti üçün adi hala çevrilib. Aksiyalarda iştirak edən işçilərə, həmkarlar ittifaqları üzvlərinə və hətta jurnalistlərə qarşı mütəmadi olaraq polislər tərəfindən zor tətbiq edilir. Bu da ilk növbədə fundamental insan haqlarının, sərbəst toplaşma və fikir azadlığı hüquqlarının kobud pozulmasıdır.

Bu günlərdə Fransada Azərbaycan Televiziyasının əməkdaşlarına da hücum olub. Jurnalistlər çəkiliş apararkən hücuma məruz qalıblar. Nəticədə müxbir və operator yüngül bədən xəsarətləri alıblar, çəkiliş kamerası isə əllərindən alınaraq sındırılıb. Əməkdaşlar kameranı geri tələb edərkən onları silahla hədələyiblər.

Əslində, Fransanın uzaq və yaxın keçmişinə nəzər salsaq, baş verən hadisələr heç də təəccüblü deyil. Bu, tarixən işğalçı və müstəmləkəçi siyasət yürüdən, dinc insanlara qarşı çoxsaylı cinayətlər və soyqırımı törədən ölkə üçün adi bir hal sayıla bilər.

Fransada toplaşma və ifadə azadlığı kimi anlayışlara artıq məhəl qoyulmur, etirazçıların dinc nümayişləri qəddarlıqla dağıdılır, insanların hüquqları kobud şəkildə pozulur. Ancaq digər ölkələrə Paris dərhal "demokratiya" və "insan hüquqları" dərsləri keçmək istəyir.

Ötən ay Fransa insan haqlarının vəziyyətinə görə BMT üzvləri tərəfindən sərt şəkildə tənqid olunub. "Le Figaro" qəzeti yazır ki, Makron hakimiyyəti etirazçılara və miqrantlara qarşı hücumlar, irqi ayrı-seçkilik, müsəlmanlara qarşı diskriminasiyaya görə tənqid obyektinə çevrilib.

BMT-nin İnsan Haqları Şurası Fransada insan haqlarının vəziyyətini üç saatdan çox araşdırıb. ABŞ, İsveç, Norveç, İran, Çin, Malayziya, Braziliya, Yaponiya, Rusiya, Lüksemburq, Tunis, Danimarka, Lixtenşteyn və digər ölkələrin nümayəndələri Fransa hökumətini "asayişin qorunması ilə bağlı siyasətini yenidən nəzərdən keçirməyə", "polis məmurlarının iştirakı ilə baş verən irqçi insidentlərin bütün hallarının qeyri-polis orqanları tərəfindən qərəzsiz araşdırılmasını təmin etmək üçün addımlar atmağa" çağırıblar.

"Biz Fransaya müsəlmanlara qarşı nifrət və antisemitizm kimi dini nifrətə əsaslanan cinayətlər və zorakılıq təhdidləri ilə mübarizə səylərini gücləndirməyi tövsiyə edirik", - deyə ABŞ nümayəndəsi Kelli Billinqsli bildirib.

İsrailin baş naziri Benyamin Netanyahu Fransada son günlər iğtişaşlar zamanı özünü göstərən antisemit əhvali-ruhiyyənin artdığını açıqlayıb.

O, hökumətin həftəlik iclasında deyib: "İsrail hökuməti Fransada antisemitizmin təzahürlərini və dalğalarını hədsiz narahatlıqla izləyir. Son günlər biz Fransada yəhudilərə qarşı cinayətkar hücumların şahidi oluruq. Biz bu hücumları qətiyyətlə pisləyirik".

İğtişaşlar daha təhlükəli hal alır

Bu arada 17 yaşlı Naeli güllələyərək öldürən polisə kömək üçün pul yığılması ilə bağlı qalmaqal genişlənir. Hüquq-mühafizə orqanının əməkdaşı törətdiyi qətlə görə istintaqa cəlb olunub. Prezidentliyə keçmiş namizəd Erik Zemmurun keçmiş mətbuat katibinin təqsirləndirilən şəxsə və onun ailəsinə dəstək olmaq üçün pul yığmaqdan ötrü kampaniya təşkil etməsi isə qalmaqala səbəb olub.

Əksəriyyəti solçu partiyalardan olan bir çox siyasətçilər bu təşəbbüsü pisləyərək onu "qalmaqallı" və "utanmaz" adlandırıblar. Sosialist Partiyasının birinci katibi Olivye For pul yığımını dayandırmağı tələb edib.

Fransada hökumət əleyhinə aksiyalar getdikcə daha qorxulu və təhlükəli hal alır. Yelisey sarayının Mətbuat xidməti bildirib ki, Emmanuel Makron Milli Assambleyanın sədri Yael Bron-Pivet və Senatın sədri Jerar Larşe ilə iyulun 3-də baş verən iğtişaşlar ətrafında vəziyyəti müzakirə edib.

Bu gün isə prezident ölkənin 220-dən çox şəhər və kommunasının merləri ilə bu mövzuda görüş keçirəcək.

Qeyd olunur ki, Fransa dövlətinin başçısı hadisələrin səbəblərini anlamaq üçün hərtərəfli və uzunmüddətli işə başlamaq niyyətindədir.

Görəsən, geç deyilmi?

Rizvan CƏFƏROV,

Azərbaycan.-2023.- 4 iyul.- S.8.