Tovuz döyüşləri - hərb tariximizin şanlı səhifələrindən biri

İşğalçı Ermənistan Azərbaycan Ordusunun hansı gücə sahib olduğunu görüb qorxuya düşdü

2020-ci iyulun 12-də Azərbaycan-Ermənistan sərhədinin Tovuz rayonu ərazisi boyunca başlayan və xalqı birliyə, döyüşə cəsarətləndirən Tovuz döyüşlərindən üç il ötür. Ermənistan silahlı qüvvələrinin Tovuz rayonunda yerləşən mövqelərimizi artilleriya atəşinə tutmasıyla başlayan döyüşlər bir neçə gün davam edib. Azərbaycan Ordusunun əks-həmlə tədbirləri nəticəsində Ermənistan ordusunun şəxsi heyəti çoxsaylı itki verib.

Tovuz döyüşləri göstərdi ki, Azərbaycan Ordusu yenidən formalaşıb, yüksəkrütbəli zabitlər də öz əsgərləri ilə birlikdə səngərdə, ön cəbhədə olur. Bu döyüşlərdə ordumuzun 12 hərbi qulluqçusu və bir mülki şəxs qəhrəmancasına şəhid oldu.

Hərb tariximizin şanlı səhifələrindən hesab olunan Tovuz döyüşləri, həmçinin Vətən müharibəsinin başlanmasında da mühüm əhəmiyyət kəsb edib.

Komandiri öndə gedən Azərbaycan Ordusu

Milli Məclisin deputatı Sahib Alıyev qəzetimizə açıqlamasında deyib ki, Tovuz döyüşlərinin həm önəmli, həm də hər iki tərəf üçün ibrət çıxarılası cəhətləri vardı.

İlk növbədə Azərbaycan xalqı artıq dövlətimizin texniki parametrlər və struktur baxımından NATO standartlarına uyğun ordu formalaşdırdığını, mənəvi baxımdan isə türk ordusu yaradıldığını bildi: "İlk növbədə onu nəzərdə tuturam ki, məhz türk ordusunda komandir ən çətin anlarda, ağır döyüşlərdə həmişə əsgərindən öndə olub. Polad Həşimov örnəyi göstərdi ki, məhz Azərbaycanda belə bir ordu formalaşıb. Elə bir ordu ki, orada general çətin anlarda çəkinmədən əsgəri ilə eyni səngərdə, hətta ondan da öndə olur, təhlükəli anlarda əsgərinə qoruna biləcəyi yerə gedəcəyini tövsiyə edərək özü ön xətdə qalır".

Sahib Alıyevin fikrincə, Tovuz döyüşləri həm də Qərbdəki bəzi dairələrin bu qarşıdurmanın əsl mahiyyətini bir daha dərk etməsinə imkan yaratdı: "Gördülər ki, Ermənistan sadəcə işğalçı kimi deyil, həm də Xəzər dənizinin karbohidrogen ehtiyatlarının öz ərazilərindən yan keçməklə Qərbə çatdırılmasını həzm etməyən, bunu milli maraqlarına cavab verməyən addım kimi qiymətləndirən güclərin "proksisi" rolunda çıxış edir. Çünki Tovuz döyüşlərində əsas məqsədlərdən biri də strateji kommunikasiya xətlərini, qaz kəmərlərini sıradan çıxarmaq, həmin xətlərin keçdiyi ərazilərin bir hissəni ələ keçirmək idi. Məhz belə bir reallığın çılpaqlığı ilə üzə çıxması səbəbindən Qərb Azərbaycanın haqlı olduğunu aydın gördü".

Deputat vurğulayıb ki, Tovuz döyüşləri sentyabrda Azərbaycanın əks-hücum əməliyyatlarına başlaması üçün önəmli arqumentlərdən biri oldu. Məhz həmin döyüşlər ərəfəsində Ermənistanın sabiq müdafiə naziri Tonayan bildirirdi ki, yeni ərazilər uğrunda yeni döyüşlərə başlaya bilərlər. Qərbdəki müəyyən çevrələr gördülər ki, bu sadəcə hədə deyil, qarşı tərəf buna təhrik edilir. Ermənilər əgər xəstə təfəkkürlü cəmiyyət olmasaydı, İkinci Qarabağ savaşına ehtiyac duyulmadan Azərbaycan torpaqlarını tərk edərdilər. Çünki bu döyüşlər Azərbaycan Ordusunun üstünlüyünü, qarşıya qoyulan istənilən vəzifəni yerinə yetirə biləcəyini ortaya çıxardı: "Həmin vaxtlar Müzəffər Ali Baş Komandan İlham Əliyev bildirirdi ki, orduya əmr verilsəydi, İrəvana da gedib çıxa bilərdi. Amma bizim ordunun qarşısına belə bir tapşırıq qoyulmamışdı. Tapşırıq o idi ki, düşmənin qətiyyətlə cavabı verilsin və verildi də", - deyə Sahib Alıyev əlavə edib.

Deputatın sözlərinə görə, cəmiyyətə Birinci Qarabağ müharibəsindən Tovuz döyüşlərinə kimi sovet ordusundakı kimi, döyüşlərdə ancaq əsgərlər və ya kiçik rütbəli zabitlərin öndə olduğu ilə bağlı fomalaşmış fikirlərin yalnış olduğu aydın oldu. Tovuz döyüşləri göstərdi ki, bu, elə deyil, dövlətin formalaşdırdığı yeni orduda ən böyük, fədakar, qəhrəman əsgər məhz general, yüksəkrütbəli zabitlər özüdür. Bunu hər kəs Vətən müharibəsi zamanı döyüşlərdə də açıq-aydın görə bildi.

Tovuz döyüşləri ordumuzu da, xalqımızı da qələbəyə ruhlandırdı

Milli Məclisin deputatı Elşad Mirbəşiroğlu bildirib ki, Tovuz döyüşləri Ermənistanın təxribatlarına verdiyimiz ən tutarlı cavablardan biri olub. Tovuz döyüşləri həm də göstərdi ki, Ermənistanın təxribatlarının qarşısı tamamilə alınmalıdır. Çünki ermənilər dövlət sərhədi boyunca ardıcıl təxribatlar törədirdi. Yeni ərazilər işğal etmək istəyində olan təcavüzkar Ermənistan özünü tam cəzasızlıq şəraitində hiss edirdi.

"Ona görə də Tovuz döyüşləri bir neçə məqam baxımından çox əhəmiyyətli idi. Birincisi, bu, Azərbaycan Ordusunun olduqca inamlı qələbələrindən biridir. İkincisi, dövlətimiz Ermənistanın təxribatlarının özünə baha başa gəldiyini göstərdi. Bu döyüşlərdə işğalçı Ermənistan ordusunun 120-dən artıq əsgəri məhv edildi. Bundan sonra Ermənistanda hakimiyyətlə cəmiyyət arasında gərginlik başladı", - deyə deputat əlavə edib.

Aprel döyüşlərindən sonra Ermənistan hakimiyyətinin itkilərin sayını cəmiyyətdən gizlətdiyini deyən E.Mirbəşiroğlu qeyd edib ki, Tovuz döyüşlərindən sonra da eyni davranış sərgilənib. Tovuz döyüşlərinin ardınca torpaqlarımızın işğaldan azad olunması əməliyyatları üçün bir ruh yüksəlişi, olduqca təsirli mənəvi, psixoloji elementlər meydana gəldi. Bu döyüşlər həm də Azərbaycan xalqı ilə hakimiyyət arasındakı münasibətlərin xarakterini - birliyi, həmrəyliyi, vəhdəti göstərdi. Ermənistan cəmiyyəti ilə hakimiyyət arasında isə dərin fikir ayrılığı, inamsızlıq mövcud idi. Azərbaycan vətəndaşları Tovuz döyüşlərindən dərhal sonra silaha sarılaraq torpaqların tam işğaldan azad olunması istəyini, döyüşə getməyə hazır olduqlarını nümayiş etdirdilər.

Deputat hesab edir ki, Tovuz döyüşləri Azərbaycan vətəndaşlarının təcavüzkar Ermənistan üzərində psixoloji qələbəsi idi: "Bu döyüşlər torpaqlarımızın işğaldan azad olunması istiqamətində olduqca təsirli rol oynadı. Azərbaycan göstərdi ki, Ermənistanın bütün təxribatlarının qarşısı qətiyyətlə alınacaq. Düşmən bu təxribatları törətdiyinə görə özü peşman olacaq. Biz, həqiqətən də, düşməni həm Tovuz döyüşlərində, həm də ondan 2 ay sonra - Vətən müharibəsində peşman etdik".

Bu döyüşlər İkinci Qarabağ müharibəsinin başlanmasında mühüm əhəmiyyət daşıyıb

Hərbi ekspert Ədalət Verdiyev bildirib ki, Tovuz döyüşləri dünyaya bir daha Ermənistanın hərbi siyasi rəhbərliyinin Azərbaycana qarşı ərazi iddialarından əl çəkmək niyyətində olmadığını göstərib. Mülki əhali ilə bərabər hərbi qulluqçularımızın şəhid olduğu Tovuz döyüşlərində Azərbaycan Ordusunun hissə və bölmələri adekvat tədbirlər görərək düşməni itki verməyə və geri çəkilməyə məcbur edib.

Onun sözlərinə görə, bu, beynəlxalq ictimaiyyətə Azərbaycan Ordusunun kifayət qədər ciddi müdafiə və əks-hücum potensialına malik olduğunu bir daha göstərib: "Ermənistanın bu döyüşlərdə əsas məqsədi Azərbaycanın üstün mövqelərdən geri çəkilməsinə nail olmaq, həmçinin sərhəddə baş verən proseslərdə günahı Azərbaycanın üzərinə yıxmaqla beynəlxalq ictimaiyyəti, xüsusilə Kollektiv Təhlükəsizlik Müqaviləsi Təşkilatının güc və vasitələrini sərhədə yerləşdirməyə nail olmaq idi. Azərbaycanın general-mayor Polad Həşimov olmaqla, yüksək və kiçik rütbəli 12 hərbçisi şəhid oldu. Şəhidlərimizin qanı yerdə qalmadı. Həm iyul döyüşlərində, həm də Vətən müharibəsi zamanı şəhidlərin qisası alındı".

Ə.Verdiyev vurğulayıb ki, Tovuz döyüşləri İkinci Qarabağ müharibəsinin başlamasında mühüm əhəmiyyət daşıyıb. "Tovuz döyüşlərindən sonrakı düşmən təxribatları Vətən müharibəsinin başlanması ilə nəticələndi və bu savaş Azərbaycanın 44 gün ərzində ərazi bütövlüyünü bərpa etməsi ilə nəticələndi. Ordumuz döyüş meydanında düşməni tamamilə darmadağın edərək möhtəşəm qələbə qazandı", - deyə o əlavə edib.

Əsmər QARDAŞXANOVA,

Azərbaycan.-2023.- 12 iyul.- S.6.