Dünyanın hər üzünü görən aktyor

O, bu dünyanın hər üzünü görmüş insanlardan idi. Sürgün həyatı da yaşamışdı, müharibənin ağrı-acısını da görmüşdü. Müharibədə kontuziya alıb qayıtdıqdan sonra ömrünü aktyorluq sənətinə bağlamışdı. Ən yaxşı kişi rollarının ifaçısı, dramatik obrazların ən mükəmməl yaradıcısı olsa da, hər dəfə haqsızlıqla üzləşəndə ruhdan düşməmişdi. "Həyat bir teatr səhnəsi, bizsə onun aktyorlarıyıq" kəlamını xatırlayaraq başına gələnlərlə "barışıb" keçmişdir. Söhbət Azərbaycanın Xalq artisti, Dövlət mükafatı laureatı Məlik Yusif oğlu Dadaşovdan gedir.

1924-cü il iynun 7-də Bakıda dünyaya göz açan aktyorun anası evdar xanım, atası Yusif kişi isə neft sənayesində Nobel qardaşları ilə birgə çalışmışdı. Arxivlərdə atasının neft sahibkarı olması haqqında sənədlər saxlanılmaqdadır. O, üç qardaşın kiçiyi, ailənin sonbeşiyi idi. Sovet hökumətindən əvvəl atasının imkanlı olması sonradan başlarının bəlasına çevrilmişdi. Dövrünün bir çox imkanlıları kimi atası Yusif kişi də sovet repressiya maşınının qurbanı olmuşdu. Ataları sürgün edildikdən sonra ailənin digər üzvləri soyadlarını dəyişib "sakit" həyat keçirməyə məcbur olmuşdular.

Böyük qardaşı da aktyor idi. Bir müddət Sumqayıt teatrının rəhbəri olan Salman Dadaşov "Onun böyük ürəyi" filmində Oqtay obrazını canlandırıb. İkinci qardaşı Süleyman Dadaşov - universitetdə riyaziyyat müəllimi işləsə də, ailə məclislərində qarmon və pianoda gözəl musiqilər ifa edərmiş.

Balaca Məlikin də uşaqlıqdan incəsənətə böyük marağı olub. Musiqi dərslərinə gedər, kontrabasda çalardı. Bununla belə, orta məktəbi qurtardıqdan sonra sənədlərini Tibb İnstitutuna verib qəbul olunsa da, birinci kursdan hiss edib ki, öz yerini tutmayıb. Onu səhnə daha çox çəkir…

İstəsən də, istəməsən də, həyatın diktə etdiyini yaşamaq məcburiyyətindəsən. Zaman Tibb İnsitutunun tələbəsinə müharibəyə getmək hökmünü vermişdi. 1943-cü ildə aldığı ağır kontuziyaya görə geri qayıdan Məlik Dadaşov müalicə olunduqdan sonra bir müddət hərbi hissələrdə musiqiçi kimi çalışır. 1945-ci ildə müharibədən qayıtdıqdan sonra arzuları onu Gənc Tamaşaçılar Teatrına aparır. Sonra sənədlərini Teatr İnstitutuna (indiki Mədəniyyət və İncəsənət Universiteti) verir. Adil İsgəndərovun sinfinə daxil olur.

Teatra gəlişi 1946-cı ilə təsadüf edir. Səhnə fəaliyyətinə Zaqatalada yenicə açılmış teatrda başlayır. 23 yaşlı gənc aktyor Zaqatala teatrında əsas rolların ifaçısı olur. Qadın obrazlarını isə Sofiya Hüseynova adlı gənc aktrisa oynayır. Bu tərəf-müqabilliyi bir gün bir ailənin əsasının qoyulması ilə nəticələnir. Məlik Dadaşov gənc Sofiya ilə ailə həyatı qurur. Bu izdivacdan 1946-cı ildə gələcəyin daha bir aktyoru Rafael Dadaşov dünyaya gəlir.

1950-ci ildə Azərbaycan Teatr İnstitutunu bitirdikdən sonra M.Əzizbəyov adına Akademik Dram Teatrında işə başlayan Məlik Dadaşov H.Muxtarovun "Ailə namusu" pyesində rol alır. Onun teatra gəlişi Azərbaycan milli teatr sənətinin güclü inkişaf dövrünə təsadüf edir. Bu ərəfədə Azərbaycan səhnəsində Ələsgər Ələkbərov, Mehdi Məmmədov, Adil İsgəndərov və onlarla böyük sənət korifeyləri çalışırdı. Sənət ocağındakı yaradıcı mühit onun yaradıcılıq bioqrafiyasına güclü təsir göstərir və tezliklə səhnəmizin qüdrətli sənətkarları sırasında yer almasına səbəb olur.

Məlik Dadaşovun Azərbaycan aktyorluq məktəbinin formalaşmasında xüsusi xidməti olan, parlaq zəkası, fitri istedadı ilə Azərbaycan mədəniyyəti tarixinə adını əbədi olaraq yazan sənətkarlardandır. O, klassik və müasir aktyor sənətinin sintezindən yaranan bir ifa tərzi seçmişdi. Yaradıcılığında Hüseyn Sarabskidən, Abbas Mirzə Şərifzadədən və digər klassiklərimizdən bəhrələnmə meyilləri özünü göstərməkdəydi. Məlik Dadaşov dramatik rolların mahir ifaçısı idi. Yaratdığı obrazların ifası üçün elə gözəl ifadə vasitələri tapırdı ki, hətta tarixi qəhrəmanlar belə reallığa çox yaxınlaşırdı.

Məlik Dadaşov xalq tərəfdən çox sevilən aktyorlardan idi. Onun həyat verdiyi obrazların ifadələri indi də zərb-məsəli kimi xalq arasında işlənir. "Axırıncı aşırım" filmində "Abbasqulu bəyin nazı ilə çox oynayırsan, a… Kərbəlayi" sözləri indi də xalqın dilinin əzbəridir.

Yeri gəlmişkən, "Axırıncı aşırım" filmində yaratdığı Qəmlo obrazı Azərbaycan kinosunun ən yaddaqalan xarakterik obrazlarındandır. Bu obrazın bütün xarakterik cizgilərini ustalıqla cızan, filmin dramatik yükünün daşıyıcısına çevrilən Məlik Dadaşovun adı çox təəssüf ki, ən yaxşı kişi rolunun ifasına görə keçirilən ittifaq festivalında mükafatçılar siyahısına salınmamışdır. O vaxt deyilirdi ki, sovetlərin düşməni Qəmlo, eləcə də "Dəli Kür"dəki Molla Sadıq bu dövlətin mükafatını ala bilməz. Amma necə deyərlər, haqq nazilər, üzülməz. Bir vaxtlar müəllimi olmuş Adil İsgəndərov "Axırıncı aşırım" filmində Kərbəlayi roluna görə ona verilən mükafatdan imtina edərək demişdir: "Bu mükafat Məlik Dadaşova düşür, Qəmlonu yaratdığına görə".

Məlik Dadaşov tarixi şəxsiyyətlərin ən peşəkar ifaçısı idi. Kinorejissor Əjdər İbrahimov aktyoru bir neçə filmində çəkmişdi. "26-lar" və "Ulduzlar sönmür" filmlərində o, Məşədi Əzizbəyovun və Nəriman Nərimanovun çox real tarixi obrazlarına ustalıqla ekran həyatı vermişdir.

Xalq yazıçısı İ.Əfəndiyevin "Atayevlər ailəsi" pyesi əsasında hazırlanmış televiziya tamaşasında M.Dadaşovun yeni ampluada yaratdığı Atayev obrazı çox uğurlu ekran qəhrəmanı idi.

Həyatını teatra bağlayan aktyor ömrünün sonuna kimi çalışaraq obrazlar qalereyası yaratmışdır. Onun səhnə həyatı verdiyi V.Şekspirin "On ikinci gecə", L.Tolstoyun "Canlı meyit", S.Vurğunun "Fərhad və Şirin", Ş.Qurbanovun "Sənsiz", İ.Qasımovun "Nağıl başlananda" tamaşalarında yaratdığı obrazlar bu gün də sənətsevərlərin yaddaşlarından silinməyib.

Ömrünün son illərində S.Vurğun adına Rus Dram Teatrında direktor kimi çalışan aktyor bu teatrın repertuarını xeyli zənginləşdirmiş, buraya yeni yaradıcı qüvvələrin cəlb olunması üçün əvəzsiz xidmətlər göstərmişdir.

100-dən çox tamaşada, 50-dən çox filmdə müxtəlif çalarlı obrazlar yaradan, daha çox mənfi obrazların mahir yaradıcısı kimi tanınan səhnə ustası 72 yaşında tələbələrlə məşq zamanı səhnədə yıxılaraq beyninə qan sızması nəticəsində huşunu itirir. Görkəmli səhnə ustası, Xalq artisti 1996-cı il dekabrın 2-də vəfat edir.

Azərbaycan mədəniyyyətinin görkəmli simalarından olan, kino və teatr aktyoru Məlik Dadaşov Fəxri xiyabanda dəfn edilib. Onun məzarı sənətsevərlərin daim ziyarət yeridir.

Elşən QƏNİYEV,

Azərbaycan .-2023.- 3 iyun.- S.9.