15 dəqiqəlik məhkəmədə azərbaycanlı generala ölüm hökmü verilir

1937-ci ilin ölüm qoxulu küləkləri yazıçılar, şairlər, elm adamları kimi diviziya komandiri, general Cəmşid Cəfərqulu xan oğlu Naxçıvanskidən də yan keçmədi. Azərbaycan xalqının XX əsrdə yetirdiyi ən böyük sərkərdələrindən biri olan C.Naxçıvanski də repressiyanın dərin burulğanına düşdü.

İstintaq zamanı verilən ağır işgəncələrə baxmayaraq, heç bir iftiranı boynuna almayan Cəmşid Naxçıvanski 1938-ci il avqustun 12-də "Sovet hökumətinin qatı düşməni" elan edildi. Ona qarşı saxta ittihamnamələr irəli sürüldü. Vətəninə, xalqına sədaqətlə xidmət edən generalı əsasən, antisovet millətçi təşkilatın fəal iştarkçısı, həmçinin Azərbaycanda Sovet hökumətinin devrilməsi planının hazırlanmasında və Azərbaycanın Sovet İttifaqından ayrılmasında fəal iş aparmış biri kimi ittiham etdilər.

Reallığı əks etdirməyən bu ittihamlardan 14 gün sonra - 26 avqust 1938-ci ildə SSRİ Ali Məhkəməsinin Hərbi Kollegiyası qapalı məhkəmə iclası keçirdi. Hərbi Kollegiyanın sədri V.V.Ulrixin və 3 nəfərin şahidliyi ilə cəmi 15 dəqiqə davam edən iclas general Cəmşid Naxçıvanskiyə ölüm hökmü oxundu. 26 avqust 1938-ci ildə 43 yaşının tamamından 3 gün sonra onu saxlanıldığı Moskva şəhərinin 25 kilometrliyində, Kaluqa şosesi üstündə yerləşən "Kommunarka" həbs düşərgəsində güllələyirlər. Ümumiyyətlə, 1930-1950-ci illərdə siyasi repressiyaya məruz qalanlar burada həbsdə saxlanılırdılar. Güllələnəndən sonra isə kütləvi şəkildə dəfn olunurdu. Böyük sərkərdə Cəmşid Naxçıvanskinin də məzarı bu qəbiristanlıqdadır.

1937-ci il repressiyasının qurbanı olmuş Cəmşid Naxçıvanski 1895-ci il avqustun 23-də Naxçıvan şəhərində dünyaya göz açıb. Səkkiz yaşında Tiflisdəki yunkerlər korpusuna daxil olub. Sonra təhsilini Yelizavetqrad süvari məktəbində davam etdirib.

1914-1917-ci illərdə rus ordusunun zabiti kimi Birinci Dünya müharibəsində iştirak edib. Daha çox Avstriya cəbhəsində vuruşub. Sonra cəbhə qərargahının təyinatı ilə Azərbaycana göndərilib. Həmin göndərişlə təcrübəli zabit doğma vətənində Qarabağ alayının komandiri təyin olunub.

Gələcəyin generalı 1920-1921-ci illərdə hərbi mütəxəssis kimi Azərbaycan hərbi məktəbində xidmət edib. Əvvəlcə, məktəb rəisinin nizami hissə üzrə müavini, sonra isə məktəbin rəisi təyin olunub. O, Azərbaycanda sovet hakimiyyətinin qurulduğu ilk illərdə milli kadrların hərbi işə cəlb edilməsi və zabit kimi hazırlanmasında, formalaşmasında fövqəladə işlər görmüşdür.

1921-ci ilin sentyabrında o, Azərbaycanın birinci atıcı diviziyasına komandir təyin olunmuşdur. Onun komandirlik etdiyi illərdə şəxsi heyətin hərbi-siyasi və döyüş hazırlığı sahəsində əldə etdiyi yüksək göstəricilərə görə diviziya Zaqafqaziya Hərbi Dairəsinin "Keçici Qırmızı Bayraq"larına və müxtəlif fəxri mükafatlarına layiq görülmüşdür.

C.Naxçıvanski hərb elmində daha uça zirvələri fəth etmək məqsədilə 1931-ci ildə M.V.Frunze adına Hərbi Akademiyanın xüsusi qrupuna dinləyici qəbul edilir və 1933-cü ildə oranı fərqlənmə diplomu ilə bitirir. Yüksək göstəricilərinə görə, komandanlıq onu Hərbi Akademiyada müəllim vəzifəsinə təyin edir. O, bir müddət müəllim işlədikdən sonra akademiyanın ümumi taktika kafedrasına rəhbər, daha sonra isə əsas fakültənin kurs rəisi təyin olunur.

Bu illər ərzində göstərdiyi fəaliyyət dövlət tərəfindən layiqincə qiymətləndirilir. Vətəninin müdafiəsində və əks-inqilaba qarşı mübarizələrdəki xidmətlərinə görə, C.Naxçıvanski Azərbaycan Respublikasının "Qırmızı Bayraq", "Qırmızı Əmək Bayrağı", "Qırmızı Ulduz" ordenlərinə və başqa mükafatlara layiq görülür. Bütün bu mükafatlardan sonra isə C.Naxçıvanski Azərbaycan SSR Mərkəzi İcraiyyə Komitəsinin üzvü seçilir. Yaşadığı şərəf dolu ömür yolları onu yeni-yeni uğurlara səsləyirdi. Əgər o, 1937-nin repressiya burulğanına düşməsəydi... Təəssüflər ki, belə yüksək bilikli, bacarıqlı bir hərbi mütəxəssisi, azərbaycanlı generalı 1938-ci ildə saxta ittihamlarla həbs edib güllələyirlər.

Ümummilli Lider Heydər Əliyev keçmiş sovet hökumətinin ən sərt bir dövründə Azərbaycanda Cəmşid Naxçıvanski adına Hərbi Liseyi yaratdı. Sovet rejiminin hökmran olduğu bir vaxtda milli zabit kadrlarının hazırlanmasına yönəldilmiş belə bir təşəbbüs böyük cəsarət və qətiyyət tələb edirdi.

Ölümündən 18 il sonra, 1956-cı ildə SSRİ Ali Məhkəməsində C.Naxçıvanskiyə rəsmi bəraət verildi. Yunkerlikdən general rütbəsinədək yüksələn Cəmşid Naxçıvanski hərb tariximizə şanlı səhifələr yazıb. Bu səhifələr heç vaxt unudulmayacaq, bütün zamanlarda ehtiramla xatırlanacaq.

Vahid MƏHƏRRƏMOV

Azərbaycan.-2023.- 1 noyabr, № 239.- S. 11.