Lerikli fermerlər daha çox məhsul istehsal etmək üçün əzmlə çalışırlar

Bir sıra problemlər aradan qaldırılsa, nəticələr daha uğurlu olar

Müasir dövrdə bəşəriyyətin ən qlobal problemlərindən biri əhalinin ərzaq məhsulları ilə təminatını ödəməkdir. Hazırda dünya ölkələri, beynəlxalq qurumlar, xüsusən BMT-nin Ərzaq və Kənd Təsərrüfatı Təşkilatı (FAO), Dünya Bankı, Kənd Təsərrüfatının İnkişafı üzrə Beynəlxalq Fond (IFAD), Beynəlxalq Valyuta Fondu və digər təşkilatlar tərəfindən ərzaq təhlükəsizliyini təmin etmək üçün geniş iş aparılır.

Prezident İlham Əliyev tərəfindən ölkədə aqrar islahatların yeni mərhələsinin başlaması ilə bağlı qəbul edilən qərarlar da məhz kənd təsərrüfatı sahəsində fəaliyyət göstərən özəl təsərrüfat subyektlərinin stimullaşdırılmasının, onların məhsul bazarlarına çıxışının və istehsal vasitələri ilə təminatının bazar prinsipləri əsasında yaxşılaşdırılmasına, habelə bu sahənin açıq iqtisadi sistem şəraitində rəqabətqabiliyyətliliyinin yüksəldilməsi konsepsiyasına əsaslanır. Dövlət başçısı tərəfindən həyata keçirilən davamlı və sistemli islahatlar nəticəsində aqrar məhsulların daxili bazar təminatı və ixracı artmış, kənd yerlərində məşğulluq və gəlir əldə etmək imkanları xeyli genişlənmişdir. Aqrar sektorda əsaslı dəyişikliklər baş vermiş, yeni iqtisadi və mülkiyyət münasibətləri formalaşmış, normativ hüquqi baza təkmilləşdirilmişdir. Aqrar sektordakı indiki uğurlar gərgin əmək və həyata keçirilən düzgün iqtisadi siyasət sayəsində əldə edilmişdir.

Dağlıq ərazidə yerləşən Lerik rayonunda əkinçilik və heyvandarlıq əhalinin əsas məşğuliyyət sahəsidir. Rayonun 162 yaşayış məntəqəsi var. Rayon üzrə kənd təsərrüfatına yararlı sahələr 13 min 645 hektar təşkil edir. Ondan 11 min 422 hektar əkin sahəsi, 602 hektar bələdiyyənin ehtiyat fondu, 1621 hektar meşə fondunda olan torpaqlardır. Bitkilər dəmyə şəraitində əkilib-becərilir. Əkinçilik rayonun iqtisadiyyatında əsas yer tutur. Son illər rayonda taxılçılığa maraq artmışdır. "Ərzaqlıq buğda ilə özünütəminetmə səviyyəsinin yüksəldilməsinə dair bir sıra tədbirlər haqqında" Azərbaycan Prezidentinin 19 iyul 2022-ci il tarixli fərmanı dağlar diyarında çox böyük razılıqla qarşılanmış, taxılçılığın inkişafına güclü stimul vermişdir. Rayonda taxıl istehsalı ilbəil artırılır. Cari ilin məhsulu üçün rayonda 3 min 691 hektar sahədə buğda və arpa, 160 hekar sahədə çovdar əkilmişdir. Taxıl biçini optimal müddətdə başa çatdırılmış, məhsul itkisiz yığılmışdır. Taxılçılar 8 min 872 ton buğda, 294,6 ton arpa, 304 ton çovdar istehsal etmişlər. Hər hektara orta məhsuldarlıq buğda üzrə 25, arpa üzrə 20,6, çovdar üzrə 19 sentner olmuşdur. Bəzi fermerlər hektardan 30 sentnerdən artıq məhsul əldə etmişlər. Taxıl biçininə 18 ədəd kombayn cəlb olunmuş, ondan 5 ədədi "Aqroservis" ASC tərəfindən dislokasiya edilmiş müasir "Nev Holland" dağ kombaynlarıdır. Qalan kombaynlar isə fiziki şəxslərə məxsus olmuşdur.

Dövlət Aqrar İnkişaf Mərkəzinin əməkdaşları taxıl biçinindən sonra sahələrdə yay şumunun aparılmasının məhsuldarlığın artırılmasına təsiri, torpaqda nəmliyin qorunması və digər aqrotexniki qulluq işlərinin həyata keçirilməsinin müsbət tərəfləri, habelə biçindən sonra sahələrin yandırılmasının mənfi nəticələri barədə fermerlərlə maarifləndirici söhbətlər aparmışlar. 2024-cü ilin məhsulu üçün 2 min 800 hektar sahədə payızlıq taxılın əkilməsi nəzərdə tutulmuşdur. Biçindən sonra sahələrdə 2 min 357 hektar sahədə yay şumu aparılmış, 1079 hektar sahədə payızlıq taxıl əkilmişdir.

Fermerlər və torpaq mülkiyyətçiləri taxıl əkini zamanı əsasən sertifikatlı toxumdan istifadə edirlər. Payızlıq taxıl əkini üçün sum və əkin işləri "Aqroservis" ASC-nin Lənkəran-Astara-Lerik bölməsinin texnikaları və fiziki şəxslərə məxsus texnikalarla həyata keçirilir. Taxıl sahələrində xəstəlik və ziyanvericilərə, alaq otlarına qarşı kimyəvi, mexaniki və aqrotexniki tədbirlərin aparılması, bitkinin inkişaf fazasından asılı olaraq yemləmə gübrələrindən istifadə olunması barədə fermerlərə, məhsul istehsalçılarına məsləhətlər verilir.

Rayonun bütün kəndlərində tərəvəz bitkiləri və kartof əkilir. Builki təsərrüfat ilində 1538 hektar kartof sahəsindən 22 min 301 ton, 201 hektar soğan sahəsindən 2 min 579 ton, 45,5 hektar sarımsaq sahəsindən 590,5 ton, 28 hektar kələm sahəsindən 362,6 ton, 30,5 hektar xiyar sahəsindən 433,5 ton, 40 hektar pomidor sahəsindən 596,8 ton məhsul yığılmışdır. Fermerlər və torpaq mülkiyyətçiləri topladıqları məhsulların rayon daxilində və digər şəhərlərdə satışını həyata keçirirlər.

Son zamanlar qlobal istiləşmə ilə əlaqədar Lerik rayonunun da ərazisinə yağıntılar normadan az düşür. Bu isə dəmyə şəraitində əkilib becərilən bitkilərin məhsuldarlığına öz mənfi təsirini göstərir. Ona görə də suvarma ilə bağlı layihələrin həyata keçirilməsi kartofçuluğun, tərəvəzçiliyin, meyvəçiliyin və digər sahələrin inkişafına müsbət təsir göstərirdi.

Qeyd edək ki, Lerik rayonunda sovet hakimiyyəti dövründə 3 min 500 hekar üzüm, 470 hekardan çox meyvə bağı, 140 hektar çay plantasiyası, 220 hektardan artıq sahədə tütün və digər bitkilər əkilmiş, ətlik-südlük istiqamətli heyvandarlıq, ixtisaslaşmış qoyunçuluq təsərrüfatları mövcud olmuşdur. Sonradan bəzi səbəblərə görə, üzüm bağları, çay plantasiyaları sıradan çıxmış, mal-qara, heyvandarlıq kompleksləri sökülərək əmlak payı kimi vətəndaşlara verilmişdir. İndi həmin sahələrin dirçəldilməsinə ehtiyac var.

Rayonda əsas təsərrüfat sahələrindən biri də heyvandarlıqdır. Rayon üzrə 2023-cü ilin 9 ayının göstəricilərinə görə, ailə, kəndli-fermer və şəxsi təsərrüfatlarda 40 min 41 baş iribuynuzlu, o cümlədən 17 min 874 baş inək və camış, 97 min 783 baş xırdabuynuzlu mal-qara, 178 min 853 baş ev quşları, 20 mindən çox arı ailəsi mövcuddur. 2023-cü ilin 9 ayında diri çəkidə 3 min 109,1 ton ət, 23 min 211 ton süd, 217,3 ton yun (fiziki çəkidə) və 7 milyon 283 min ədəd yumurta istehsal edilmişdir. Bu göstəricilər də əvvəlki ilin eyni dövrü ilə müqayisədə xeyli çoxdur. Heyvanların cins tərkibini yaxşılaşdırmaqdan ötrü ayrı-ayrı vətəndaşlar tərəfindən lizinq yolu ilə cins heyvanlar alınmışdır. Süni mayalanma üsulu ilə heyvanların cins tərkibinin yaxşılaşdırılması istiqamətində də işlər həyata keçirilir. Rayon üzrə bu ilin 9 ayında 550 baş qaramalda süni mayalanma aparılmış, 368 baş buzov alınmışdır. Bu iş hazırda da davam etdirilir. Heyvanların cins tərkibini dəyişməklə stasionar bəsləmə şəraitinə keçmək, intensiv yolla heyvandarlığın inkişaf etdirilməsinin üstünlükləri barədə fermerlər arasında maarifləndirici tədbirlər həyata keçirilir.

İl ərzində rayonda mövcud olan qoyun və quzulardan orta hesabla 200 tondan çox yun istehsal olunur və xammal kimi satılır. Bəzən isə bu məhsulun satışında problemlər yaranır. Rayonda yun qəbulu məntəqəsi və yun emalı müəssisəsi tikilərsə, həm məhsuldarlıq artar, həm də yeni iş yerləri açılar. Eyni zamanda burada uzun müddət fəaliyyət göstərən, vaxtilə 600 nəfərdən çox qadının çalışdığı, hazırda isə fəaliyyəti dayanmış xalçaçılıq sexinin fəaliyyətinin bərpa edilməsi qadınların işlə təmini baxımından əhəmiyyətli olar.

20 mindən artıq arı ailəsi saxlanılan rayonda il ərzində 120-150 ton bal istehsal olunur. Təbii bal məhsulunun qəbulu, emalı və qablaşdırılması, arıçılıqda istifadə olunan avadanlıqların və dərman preparatlarının satış məntəqələrinin yaradılmasına da böyük ehtiyac var. Bu həll olunsa, sahənin daha da inkişafına kömək göstərər, əhalinin rifah halını xeyli yaxşılaşdırar.

Heyvanlarda "Epizootiya əleyhinə profilaktika və diaqnostika tədbirləri" planına uyğun olaraq, xüsusi təhlükəli xəstəliklərə qarşı profilaktiki peyvəndləmə, diaqnostik müayinə, dezinseksiya və müalicə tədbirləri icra edilir. Odur ki, rayonda mal-qara arasında yoluxucu xəstəliklərin yayılması halları müşahidə olunmur.

Lerik rayonu dağlıq ərazidə yerləşdiyindən qoyunçuluqla məşğul olan fermerlər heyvanları qışlama zamanı Biləsuvar və Neftçala rayonlarının ərazisindəki qışlaqlara aparırlar. Buna baxmayaraq, rayona əvvəllər təhkim olunmuş qış otlaq sahələri Nazirlər Kabinetinin qərarı ilə 2006-cı ildə alınaraq qonşu Biləsuvar, Neftçala və Cəlilabad rayonlarına verilmişdir. Lakin Biləsuvar və Neftçala rayon icra hakimiyyətləri tərəfindən qış otlaq sahələrindən istifadəyə görə fermerlərlə bağlanmış icarə müqavilələrinə birtərəfli qaydada xitam verilməyə başlanmışdır. Müqavilələrinə xitam verilmiş fermerlər qoyun-quzularını satmaq məcburiyyətdə qalmışlar. Buna görə də qoyunların baş sayında azalmalar baş vermişdir. Bu prosesin qarşısı alınmazsa, Lerik rayonunda tarixi ənənəsi olan qoyunçuluğun inkişafına mənfi təsir göstərəcək. Rayona yeni qış otlaq sahələri təhkim edilərsə, bu, qoyunçuluq təsərrüfatlarının inkişafına, əhalinin ət məhsulları ilə təminatının və maddi-rifah halının yaxşılaşmasına səbəb olar.

Dövlət xidmətlərinin fermerlər üçün əlçatanlığını asanlaşdırmaq, subsidiyaların verilməsində şəffaflığı və çevikliyi təmin etməkdən ötrü Elektron Kənd Təsərrüfatı İnformasiya Sistemi yaradılmışdır. Bu sistemlə fermerlərə, torpaq mülkiyyətçilərinə vahid pəncərə prinsipinə uyğun olaraq xidmət göstərilir. Bunun üçün Lerik Dövlət Aqrar İnkişaf Mərkəzində xidməti otaq təşkil olunmuşdur. Subsidiyalar bu sistem vasitəsilə verilir. Sistem fermerlərə öz əkinlərini bazarın tələbinə uyğun planlaşdırmağa kömək edəcək, həmçinin bazarda məhsullar üzrə tələb-təklifin proqnozlaşdırılmasını asanlaşdıracaq. İndiyədək rayon üzrə 5 min 300-dən çox fermer sistemdə qeydiyyatdan keçirilmişdir. Hazırda payızlıq əkinlərə görə bəyanlar və süni mayalanma yolu ilə alınmış buzovlara görə subsidiya ödənişləri həyata keçirilir. Fermerlər subsidiyalarını fermer kartları vasitəsilə alırlar.

Deyə bilərik ki, Lerik rayonunun kənd əməkçiləri də dövlət dəstəyindən istifadə edərək əzmlə işləyir, bol və yüksək keyfiyyətli məhsul əldə etmək üçün var qüvvələrini əsirgəmir, ərzaq təhlükəsizliyinin təminatına öz töhfələrini verməyə çalışırlar.

Seyran CAVADOV,

Azərbaycan.-2023.- 3 noyabr, № 241.- S. 11.