Şuşa
islam dünyasının mədəniyyət paytaxtıdır
Şuşa tarixən
Qarabağın əsas
xalçaçılıq mərkəzlərindən biri
olub. Əl işi texnologiyası, möhtəşəm dizaynı
və gözəl rəngləri ilə daim diqqət çəkib. Bu şəhərdə xalça
toxuculuğu XIX əsrdə
tərəqqi dövrü
keçib. Şuşa Qarabağ xalçalarının istehsal
və əsas satış məntəqəsinə
çevrilib. Gözəlliyi,
rəngarəngliyi ilə
hər zaman seçilən Şuşa
xalçaları Azərbaycanın
zəngin mədəni
irsinin parlaq rəmzidir və dünya səviyyəsində
də dəyərləndirilir.
Şuşa qrupuna
aid "Malıbəyli",
"Ləmpə", "Bağçada güllər",
"Bulud", "Saxsıda
güllər" və
"Nəlbəki gül"
xalçaları hündür
xovu, əlvan, şux koloriti, nazik və incə
toxunuşu ilə seçilir. Bu ərazilərdə xanlara
məxsus sarayların
bəzədilməsi üçün
böyükölçülü xalılar toxunmuşdur.
"Bulud", "Bağçada
güllər", "Saxsıda
güllər" adlı
Şuşa xalçaları
məşhurdur.
Şuşa şəhərinin
yaşlı ustaları
Qarabağ tipinə aid xalçalara "Qoca" adını vermişlər. Əvvəllər
xalçalar "Xocavənd",
"Xocan", daha sonra isə "Qoca" adı ilə tanınıb. Vaxtilə belə nümunələr xüsusi
sifarişlə toxunurdu.
"Qoca" digər
yerlərdə toxunan xalçalarla müqayisədə
daha mürəkkəb
və yüksəksəviyyəli
bədii naxışlara
malik olub. Bu xalçalar iri ölçüdə idi. Son zamanlar
uzunsov və kiçikölçülü "Qoca" xalçaları da toxunur. Ənənəvi
kompozisiyası geniş
bir simmetriya və quruluş prinsiplərinə əsaslanır.
Xalçanın əsasında
ənənəvi Azərbaycan
rəngləri istifadə
olunur: qırmızı,
boz, yaşıl
və sarı. Bəzəklər geniş
bir nümunə və motofonu ilə tanınır və əsasən geometrik formalar, rənglərin harmoniyası
və kontrastları ilə diqqət çəkir. Bu bəzəklər xalçanın
hər iki tərəfinə də oxşar şəkildə
tətbiqlənir və
simmetrik dizayn edilir. Xalça əl işi texnologiyaları ilə yaradılır və geniş bir keyfiyyət standartına malikdir. Şuşa şəhərinin ən məşhur xalça nümunələrindən biri
kimi tanınır və Azərbaycanın zəngin mədəni irsinin bir simvolu
olaraq qiymətləndirilir.
"Bağçada güllər" XIX əsrin
ikinci yarısından
Şuşa xalçaçılıq
mərkəzində toxunurdu.
Əvvəllər bunları
"Güllü yaylıq"
adlandırırdılar. Qarabağ
məntəqələrində yayılandan sonra isə indiki "Bağçada güllər"
adı ilə tanınıb. Güllü
naxışlar XIX yüzilliyin
üçüncü rübündən
etibarən artıq təkcə kiçik xalçalarda deyil, dəstxalı-gəbələrdə də tətbiq olunmağa başlanıb.
"Bağçada güllər"
xalça sənətinin
ən gözəl nümunələrindən biridir,
ənənəvi xüsusiyyətlərə
malikdir. Bu xalçanın ən gözəl tərəflərindən
biri rənglərin zənginliyidir. Al-qırmızı,
sarı və qəhvəyi tonlarla incə işlənmişdir.
Texniki olaraq "Bağçada güllər"
xalçası əl
işi texnologiyaları
ilə hazırlanır.
"Bulud" xalçası
belə adlanmasına baxmayaraq, kompozisiyada bulud təsvirinə aid heç bir nümunə yoxdur. Xalçaya diqqətlə baxsaq, qarışıq şəkildə
güllərdən ibarət
olduğunu görə
bilərik. Ornamentlərin
qarışıq formada
yerləşdirilməsi onu
buluda bənzədir. Yerli çeşniyə uyğunlaşdırılaraq toxunur,
iri yarpaq elementlərdən təşkil
olunur, həmin hissələrə parlaq çiçək təsvirləri
yerləşdirilir. Xalçanın
haşiyəsi də bu tərzdə tərtiblənir, istifadə
edilən rəng palitrası olduqca zəngindir. Bu palitra Qarabağ təbiətinin bütün
rənglərinin ən
zərif çalarlarını
özündə əks
etdirir. "Bağçada
güllər" xalçası
ilə eyni zamandan qaynaqlanır. Orta sahədə qoyulmuş medalyon formalı element Avropa dekorativ incəsənətinin bütün
sahələrində istifadə
olunan ornament tipidir.
Şuşa xalçalarının
Azərbaycan mədəniyyətində
olduğu kimi, bütün dünyada da zəngin mədəni və tarixi yeri var.
Bu qrupa aid xalçalar tarixi əlyazma və xalça sənətinin birləşdiyi
bir nümunədir. Dünya mədəniyyətində
Şuşa xalçası
Azərbaycanın sənət
və ədəbiyyat
mirasını təmsil
edir və onu beynəlxalq aləmə tanıdır.
Bu xalçalar tarixi və mədəni baxımdan önəmli bir simvoldur və dünya
mədəniyyətində əhəmiyyətli mövqeyə
malikdir.
Qurban MƏMMƏDOV
Azərbaycan.-2024.-
12 may, № 98.- S.15.