Etiraf etmək və üzr istəmək böyüklükdür

Bəs özünü böyük dövlət sayan Rusiyaya bu böyüklüyü nümayiş etdirməyə nə mane olur?

"Azərbaycan Hava Yolları"na məxsus "Embraer 190" tipli sərnişin təyyarəsinin Aktau Hava Limanı yaxınlığında qəzaya uğraması ilə bağlı Beynəlxalq Mülki Aviasiya Təşkilatının (BMAT) 1944-cü il Beynəlxalq Mülki Aviasiya haqqında Çikaqo Konvensiyasının 13 saylı əlavəsinin tələblərinə uyğun aparılan araşdırmanın ilkin hesabatı yayılıb. Hesabatda qeyd olunur ki, təyyarənin konstruksiyasında kənar obyektlərin izləri aşkarlanıb.

Bunun belə olacağı öncədən bəlli idi. Hələ qəzanın ilk günləri Prezident İlham Əliyev təyyarə qəzasında həlak olan ekipaj heyətinin ailə üzvləri və sağ qalan təyyarə bələdçiləri ilə görüşündə demişdir: "Əminliklə deyə bilərəm ki, Azərbaycan vətəndaşlarının bu qəzada (Aktaudakı təyyarə qəzasında - red.) həlak olmasının günahı Rusiya Federasiyası nümayəndələrinin üzərindədir. Biz ədalət tələb edirik, günahkarların cəzalandırılmasını tələb edirik, tam şəffaflıq və insani davranış tələb edirik. Çıxışında "qara qutu"ların şifrəsinin açılması prosesinin getdiyini söyləyən dövlətimizin başçısı qeyd edib: "Əminəm ki, yaxın vaxtlarda biz ilkin nəticələri öyrənəcəyik və hər şey öz yerini tutacaq. Baş verən faciənin bütün mənzərəsi də məlum olacaq. Təbii ki, bu, faciənin tam araşdırılması və onun günahkarlarının cəzalandırılması işində mühüm məqam olacaq".

Mütəxəssislər bilirlər ki, CVR (Cockpit Voice Recorder-kabina diktofonu) radio ötürmələrini və kabinadakı səsləri, məsələn, pilotların səslərini və kənar səsləri yazır. FDR (Flight Data Recorder - uçuş məlumatları qeydiyyatçısı) isə vaxt, hündürlük, uçuş sürəti, kurs və təyyarənin mövqeyi kimi uçuş əməliyyatları ilə bağlı vacib parametrləri izləməlidir. Qeyd edək ki, "Embraer 190-100 IGW" təyyarəsində hər iki funksiyanı birləşdirən iki cihaz mövcud olub. Təyyarənin Aktau Hava Limanı yaxınlığında qəzaya uğraması ilə bağlı Qazaxıstan Nəqliyyat Nazirliyinin ilkin hesabatında isə qeyd olunur ki, AZAL uçuşqabağı bütün prosedurlara tam riayət edib. Komandir və ekipaj üzvləri tərəfindən uçuşa hazırlıq işləri həyata keçirilib: "Uçuşdan əvvəl hava gəmisinə "SILK WAY TECHNICS" şirkətinin texniki heyəti tərəfindən 03:00-da "DEPARTURE CHECK" çərçivəsində baxış keçirilib və saat 03:20-də şəxsi heyət tərəfindən qəbul olunub".

Bu yerdə xatırladaq ki, AZAL-ın təyyarəsinin konstruksiyasında kənar obyektlərin izləri aşkarlanıb. Hava gəmisində dəlib keçən zədələr onun konstruksiyasına kənar obyektlərin təsir etdiyini göstərir. Belə ki, qorunub saxlanılan fraqmentlərin ilkin müayinəsi nəticəsində təyyarənin quyruq hissəsində, şaquli stabilizatorda və üfüqi stabilizatorda, sükan və istiqamət sükanlarında müxtəlifölçülü və formalı çoxsaylı deşik və qeyri-deşik zədələr aşkarlanıb: "Oxşar zədələr hava gəmisinin sol mühərrikində və sol qanadında, həmçinin hava gəmisinin aqreqat və komponentlərində də aşkar edilib. Bəzi yerlərdə zədələr düzgün düzbucaqlı formaya malikdir", - deyə hesabatda qeyd olunub.

Müəyyən edilmiş bu zədələr hidravlik mayesinin və təzyiqinin itkisi ilə nəticələnib. Dəlib keçən zədələrin əksəriyyəti təyyarənin quyruq hissəsində - kil və stabilizatorda yerləşir. Kor zədələr müəyyən olunan yerdən çoxlu sayda kənar obyektlər götürülüb. Dəlib keçən zədələrin mənbəyini və xarakterini müəyyən etmək üçün lazımi araşdırma və ekspertiza aparılacaq. Ümumiyyətlə, 53 səhifədən ibarət hesabatda təyyarənin hidravlik sistem bölməsindən, stabilizator idarəetmə mexanizmindən və digər hissələrindən çıxarılan kənar metal obyektlərin, habelə təyyarənin zədələnmiş hissələrinin fotoları və bort qeydedicisinin yazıları da yer alıb.

Bütün bunlardan sonra belə qənaətə gəlmək olar ki, Rusiya səmasında mülki təyyarəmiz gözlənilən təhlükə barədə xəbərdar edilmək əvəzinə vurulub. Ardınca isə "Kavyor" rejimi tətbiq edilib. Ciddi zədələnmiş, amma qəzadan xilas olmaq imkanı olan təyyarəyə yaxınlıqda olan heç bir hava limanına enməsinə icazə verilməyib. Bu azmış kimi, üstəlik, xüsusi radioelektron cihazlarla hərəkəti əngəllənib. Təyyarəyə vaxtında yaxınlıqda olan hava limanlarından birinə, elə Qroznıya enmək üçün şərait yaradılsaydı, heç şübhəsiz ki, qəzadan tələfatsız qurtulmaq olardı. Hadisə nəticəsində iki uçuş heyəti üzvü (kapitan və ikinci pilot), böyük təyyarə bələdçisi və 35 sərnişin həyatını itirib. Pilotların, bələdçilərin yüksək peşəkarlığı və cəsurluğu sayəsində qəzada 29 nəfər sağ qalıb.

Əslinə qalsa, hadisənin bütün təfərrüatı Rusiya dövlətinə bəlli idi. Bircə o qalırdı Rusiya dövləti məsuliyyəti öz üzərinə götürüb günahkarları cəzalandırsın, həlak olanların ailələrinə və Azərbaycan dövlətinə dəymiş ziyana görə təzminat ödəsin.

Xatırladaq ki, 2020-ci ilin noyabrında Azərbaycan tərəfindən Rusiyanın Mi-24 hərbi vertolyotu səhvən vurulmuşdu. İki ekipaj üzvünün ölümü, bir nəfərin yaralanması ilə nəticələnmiş bu hadisədən dərhal sonra Azərbaycan Xarici İşlər Nazirliyi Moskvadan üzr istəyib və kompensasiya ödəməyə hazır olduğunu bildirmişdir. Haqlı olaraq Azərbaycan da Rusiyadan eyni addımı gözləyirdi. Çox təəssüf ki, biz bunu görmədik. Əksinə, Rusiyanın bəzi dairələri etiraf əvəzinə hadisəni ört-basdır etmək, qəzada günahsız olduqlarını isbat etməyə çalışdılar. Bu azmış kimi, Rusiyanın bəzi mətbuat orqanlarında ölkəmizin əleyhinə məlumatlar dərc edildi.

Artıq "Azərbaycan Hava Yolları" QSC-yə məxsus "Embraer 190" tipli sərnişin təyyarəsinin Aktau Hava Limanı yaxınlığında qəzaya uğraması ilə bağlı Qazaxıstan Nəqliyyat Nazirliyinin ilkin hesabatı açıqlanıb. Hesabatda qeyd olunan faktlar bir daha təsdiq edir ki, təyyarə Rusiya səmasında vurulub. Qalır bu ölkə tərəfindən faciənin etirafı və günahkarların cəzalandırılması.

Elşən QƏNİYEV,

Azərbaycan.-2025.- 6 fevral (№ 22).- S.5.