Şərqin bənzərsiz
xanəndəsi
Qədim muğam sənətinin yaradıcılarından biri
də qüdrətdən
səs vergili Cabbar Qaryağdıoğlu
olub. Heydər Əliyev Fondunun
prezidenti Mehriban xanım Əliyevanın təşəbbüsü ilə
Bakıda keçirilən
beynəlxalq muğam festivalında korifey sənətkar da ehtiramla xatırlanıb.
Azərbaycan Respublikasının Prezidenti
İlham Əliyev milli vokal sənətinin
banilərindən biri,
16 yaşından ömrünün
sonuna kimi musiqimizi yaxın-uzaq ellərdə tanıtdıran
xanəndə Cabbar Qaryağdıoğlunun xatirəsinin
əbədiləşdirilməsi haqqında 2007-ci ilin avqustunda sərəncam imzalayıb. Sərəncamda
qeyd olunub ki, Bakı Şəhər
İcra Hakimiyyəti Cabbar Qaryağdıoğlunun
qəbirüstü abidəsinin
ucaldılmasını, həmin
ərazidə abadlıq
işlərinin görülməsini
və paytaxt küçələrindən birinə
onun adının verilməsini, Mədəniyyət
və Turizm Nazirliyi isə xanəndənin həyat və yaradıcılığı
haqqında sənədli
filmin çəkilişini
təmin etsin. Azərbaycan
MEA onun həyat və yaradıcılığından
bəhs edən kitabın hazırlanması
və nəşr edilməsi üçün
müvafiq tədbirlər
görsün.
Adı musiqi tariximizə qızıl hərflərlə
yazılmış Cabbar
əminin (hamı ona belə müraciət
edərmiş) qızı
Şəhla xanım Qaryağdı - Kürçaylı
(o, mərhum şair Əliağa Kürçaylının
həyat yoldaşı
olub) ilə görüşdük. O dedi:
- Sənət,
sənətkar qədri
bilən, ulu öndər Heydər Əliyevin ideyalarını,
arzularını, amallarını
şərəflə, layiqincə
yaşadan, istər ölkəmizdə, istərsə
də dünyada böyük nüfuz qazanmış Prezident İlham Əliyevin imzaladığı sərəncamdan
xəbər tutanda uşaq kimi kövrəldim. Şükür etdim, nəhayət,
illərlə çəkdiyim
əzablara, həsrətə
son qoyuldu.
Cabbar Qaryağdıoğlu 1861-ci ilin
bahar çağında
Şuşada dünyaya
göz açıb. Uşaqlıq illəri boyaqçı, halal əməyi ilə ruzi qazanan
atası İsmayılın
yanında keçib.
Atası
onu hara buyurubsa tərəddüdsüz
gedib, nə tapşırıbsa yerinə
yetirib. İsmayıl
kişi həddən artıq zəhmli, qaraqabaq adam olub. Elə bu
cəhətlərinə görə
ona el arasında "Qaryağdı" da deyərmişlər. Sonralar o, bu
deyimi - 16 yaşında
məlahətli səsilə,
bənzərsiz ifa qabiliyyəti ilə sayılıb-seçiləndə özünə təxəllüs
götürmüşdü. Harada, hansı məclislərdə
olardısa, "Qaryağdıoğlu"
deyimini eşidəndə
ayaq üstə durar, ehtiram əlaməti olaraq baş əyərdi.
O, xatirələrində yazıb:
"Atamın soyuq münasibətinə, ətrafındakı
insanlara qaynayıb-qarışmadığına
görə "Qar-yağdı"
deyərdilər. Mən isə
isti, səmimi münasibətimlə qarı
əritdim. Ancaq o adı
daşımaqdan, yaşatmaqdan
qürur hissi duyardım".
Babamın beş oğlu olub. Cabbar, Məhərrəm,
məşhur heykəltəraş
Cəlal, Məhəmməd,
Qafar atalarına qarşı ehtiramlı olub, yaşayanda da, dünyasını dəyişəndən sonra
da xatirəsini əziz tutublar.
Atam ilk dəfə Məcnun rolunu Şuşada, "Bazar başı" meydanında açıq havada oynayıb. Atam "Neft
və milyonlar səltənəti" filmində
də çəkilib.
Dahi Üzeyir bəy yazıb: "Leyli və Məcnun"
səhnəciyini 1897-ci ildə
Əbdürrəhim bəy
Haqverdiyevin quruluşunda
"Bazar başı"
deyilən yerdə, Məcnunun - Cabbarın Leylinin məzarı üstündə fəryadını,
axıtdığı göz
yaşlarını görəndə
özümü saxlaya
bilmədim, mən də ağladım. Nəhayət, 1907-ci ildə operanı
tamamladım".
Cabbar 10 yaşında məktəbə
gedib. Müəllimi - "Saqərə" təxəllüsü ilə
tanınan, yüksək
səviyyəli ziyalı
Mirzəli Zeynalabdinoğlu
olub. Ondan ana dili ilə
yanaşı, ərəb,
fars dillərini
də öyrənib, musiqiyə meyli daha da artıb.
O, şagirdlik dövründə
kövrək, həzin
şeirlər də yazıb. Bir gün on altı
yaşlı Cabbarı
müəllimi özüylə
el şənliyinə aparıb.
Orada Hacı Hüsnü, Məşədi
İsa, Sadıqcan, Cavadbəy Əlibəyoğlu
çalıb-oxuyurdular. Mirzəli müəllim
xahiş edib ki, icazə versinlər Cabbar da bir ağız
oxusun. Gəncin şirin, məlahətli
səsi dinləyənləri
ovsunlayıb. Handan-hana
məşhur ifaçı
Hacı Hüsnü deyir: "Gələcəkdə
bizim yerimizi bu cavan xanəndə
tutacaqdır". Həmin xoşbəxt
hadisədən sonra Cabbarın adı məşhurlaşıb. Ancaq atası
ondan narazı qalıb. Çünki
oğlu boyaqçı
yox, xanəndə olub...
Azərbaycanın əksər bölgələrində
- İranda, Orta Asiya respublikalarında keçirilən el şənliklərinə,
toylara Cabbar çalğıçılarla dəvət alırdı. Yazdığı şeirlər, bəstələdiyi
nəğmələr hələ
də xalq mahnıları adı altında səsləndirilir.
O, xatirələrində yazıb:
"Tar sənətinin qüdrətli
ifaçısı Qurban
Pirimovla toy məclisinə
getmişdim. Bəy qızını - gəlini tərifləmək
vaxtı yetişəndə,
onun boy-buxununu, yar-yaraşığını görmək
istədim ki, sözlərim elə-belə
yox, inandırıcı
olsun. Lakin qızın atası
razılıq vermədi.
Onun İrəvandan olduğunu, bir də üzündə xal olmasını dedi. Qurbana işarə
etdim ki, mən getdim, sən də ardımca gəl:
İrəvanda xal qalmadı,
O xal nə xaldır,
Qoşa düzdürmüsən?..
Atam ömür-gününü sənətə
həsr etmişdi. Bu səbəbdən ailə
qurmağa tələsməmişdi.
Axır ki, 51 yaşında ailə qurmuşdu. Anam Xızıdan, sənətkar ailəsindən
idi. Ömürlərinin
axırına kimi bir-birlərinə can deyib, can eşitdilər. Atam həddən artıq evcanlı, ailə qayğısı çəkən
insan idi. Bazarlığa özü gedərdi.
Dəfələrlə görmüşəm ki, Mir Cəfər Bağırov yol keçəndə "Salam, Cabbar
əmi, kefin-əhvalın
necədir?" - deyə, soruşardı.
1938-ci ildə Moskvada keçirilən incəsənət günlərində
Azərbaycan nümayəndələri
də iştirak edirdi. Nədənsə mahir ifaçı
- atam orada olmur. Gözlənilmədən
Stalin soruşur: "Hanı
Qafqazın qoca Cabbarı?". Bəhanə edirlər:
"Xəstədir, gələ
bilmədi" - deyirlər.
Stalin atamı İttifaqın o dövrdəki
"Şərəf nişanı"
ordeni ilə təltif edir.
Atamın çox dostları vardı. Dahi şairimiz Səməd Vurğun bizə gələndə həmişə onu öpüb şirin ləhcə ilə deyərdi: "Dağların
döşündə durur
Qarabağ, Xəyalı
gəzdirən hər
qaya, hər dağ...". Sergey Yesenin atamın Varşavada yazdırdığı
valın üstünə
"Cabbar Şərq
musiqisinin peyğəmbəridir"
sözlərini yazıb.
Atam xanəndələrin oxuduqları
mahnıların çoxunun
mətnini yenidən işləmişdi. Bu günümüzə gəlib
çatmış "Rast",
"Segah" təsniflərinin
müəllifidir. "Qalada yatmış idim", "Üç gündən bir, beş gündən bir", "Qalalıyam, qalalı", "Sona xatun", "Qarabağda
bir dənəsən",
"Gəlin gedək
Daşaltına gəzməyə"
mahnı və təsniflər onun adı, yaradıcılığı
ilə bağlıdır.
Dünya şöhrətli
sənətkar Bülbül
yazıb: "İlk dəfə əyalətlərdə
konsertlər, soydaşlarımıza
ləzzət verən
ifaçımız Cabbar
olub". Atam Füzulinin, Vaqifin, Şirvaninin, Zakirin şeir və qəzəllərini oxuyardı.
M.S.Ordubadi, M.Ə.Sabir, Ə.Haqverdiyev,
C.Cabbarlı ilə möhkəm dostluq edərdi. Anam Səlimə xanım
ondan 36 yaş kiçik idi. Bu yaşıma çatmışam,
hələ onların
arasındakı qarşılıqlı
sevginin, məhəbbətin
bənzərini görməmişəm.
Onların bir-birinə məhəbbətləri
əqidələrində, düşüncələrində,
ürəklərində idi.
Atam ailə qurandan sonra daha ləzzətlə,
həvəslə oxudu.
Çünki anam elə tanışlıqlarının ilk günündən ona mənəvi dəstək
olmuşdu.
Şəhla xanım bir müddət susur. Yaşarmış gözlərini silir.
Başını qaldırıb divardan
asılmış ata-anasının
birgə foto-portretlərinə
baxır. Handan-hana
qırıq-qırıq danışır:
- Atam vəfat edəndə balaca idim. Onu Yasamal
qəbiristanlığında dəfn ediblər. O zamanlar qadınlara icazə vermirdilər ki, dəfn mərasimi
zamanı qəbiristanlığa
getsinlər. İllərlə atamın məzarını
axtardım. Görənlərdən, bilənlərdən soruşdum.
Axır ki, tapdım. Kimsəsiz, unudulmuş qəbir necə olardı? Hara, kimə müraciət
etdim, əhəmiyyəti
olmadı. Məzarı dəmir hasara aldırdım. İllər ötüb
keçdi. Xalqımız müstəqillik qazandı.
Ulu öndər Heydər Əliyevin yenidən hakimiyyətə qayıdışı
müqəddəs bildiyimiz
insanların ruhlarını
da şad etdi. 2005-ci il
noyabrın 24-də Heydər
Əliyev Fondunun prezidenti, YUNESKO-nun və
İSESKO-nun xoşməramlı səfiri, Milli Məclisin deputatı Mehriban xanım Əliyevaya məktub ünvanladım. Çox sağ olsun,
qısa müddətdə
ondan müsbət cavab aldım. Fürsətdən istifadə
edib deyirəm: Mehriban xanım, mərhəmətinizə, diqqətinizə
görə ömrum boyu sizə minnətdar olacağam.
Cənab Prezidentin sərəncamından sonra Şərq dünyasının bənzərsiz xanəndəsi Cabbar Qaryağdıoğlunun məzarını ziyarət etməyə getmişdik. Orada "Adsız məzar" adlı sənədli filmin çəkilişi aparılırdı. Rejissor - operator, həm də ssenari müəllifi Kəmalə Musazadə dedi: "İki ildir könüllü olaraq bu işlə məşğulam. Dövlət başçısına minnətdaram ki, unudulmaz ifaçının həyat və yaradıcılığından bəhs edən sənədli filmin hazırlanması barədə tapşırıq verib. Zəhmətim hədər getmədi".
Telman Ağaoğlu
Azərbaycan.-2009.-11 aprel.-S.7.