Dəyərli ekran əsərləri yaratmaq üçün stimul var

1898-ci ildə fotoqraf Mişonun Bakıda apardığı kinoxronika çəkilişlərilə Azərbaycanın kino tarixi başladı. Bu, dünya kinosunun yaranmasından cəmi üç il sonra idi. Bu o vaxtlar idi ki, Bakı Qafqazda yavaş-yavaş mədəni-maarif mərkəzinə çevrilirdi. Qəzet və məcmuələr nəşr olunur, teatr tamaşalarının sayı artırdı. Mailov teatrında (indiki Opera və Balet Teatrı) tez-tez tamaşalar göstərilirdi. Hüseynqulu Sarabski, Sidqi Ruhulla, C.Bağdadbəyov, M.Kazımovski və dövrünün başqa tanınmış mədəniyyət və incəsənət xadimləri bu teatrda yetişmişdilər. Sonradan onlar Azərbaycan kinosunun yaranma tarixində böyük xidmətlər göstərdilər. Bununla da milli mədəniyyətimizin yaddaş səhifələrinə kino mədəniyyəti də yazıldı.

İlk vaxtlar bir neçə kiçik həcmli filmlər çəkilir. 1916-cı ildə isə Azərbaycanda çəkilən "Neft və milyonlar səltənətində" filmi dövrün ziyalıları arasında böyük marağa səbəb olur. Həmin ilin axırlarına yaxın "Pirone qardaşları"nın aksioner cəmiyyəti neft sahibkarlarının köməyi ilə "Neft və milyonlar səltənətində" adlı iki hissədən ibarət tammetrajlı ilk bədii filmin çəkilişini başa çatdırır. Filmin ssenarisi İbrahimbəy Musabəyovun eyniadlı povesti üzrə Panova-Potyomkina tərəfindən tərtib edilir. Filmə quruluş vermək üçün Peterburqdan rejissor B.Svetlov dəvət olunur. Baş rolu isə Hüseyn Ərəblinski ifa edir. Maraqlıdır ki, 1898-ci ildən başlayaraq çəkilən ilk və ən ibtidai filmlərdə belə, məhz Azərbaycan həyatı təsvir olunurdu. Bu, kino tariximizin ilk dövrləri üçün olduqca maraqlı hadisə idi. Baxmayaraq ki, 1905-ci illərdə bir ara xarici filmlər Bakı kinoteatrlarında müntəzəm nümayiş olunur, çəkilən filmlərin mövzusu isə əsasən rus həyatından götürülürdü. Məsələn, "Don kazakları" kimi.

Lakin sonralar mövzuların dəyişməsi, aktyor heyətinin getdikcə milliləşməsi Azərbaycan kino sənətinin inkişafına böyük təkan verir. Bu, həm də kino sənətinin gələcək inkişafına zəmin yaradırdı. Sovet hakimiyyətinin ilk illərindən Azərbaycanda kino sənayesi inkişaf etməyə başladı. Azərbaycanda bədii və sənədli filmləri yarandı. Çoxlu yaddaqalan və sevilən kinolarımız çəkildi. O vaxtın çoxmillətli sovet kinematoqrafiyası ailəsində Azərbaycan kinoları layiqli yerini tutdu. 1950-ci illərin axırları, 60-cı illərin əvvəllərindən başlayaraq ekranlara çıxan "O olmasın, bu olsun", "Arşın mal alan", "Ögey ana", "Dədə Qorqud", "Əhməd haradadır?", Bizim Cəbiş müəllim", "Yeddi oğul istərəm", "İstintaq davam edir" və başqa kino əsərləri xalqımızın sevimli filmləri cərgəsinə daxil oldu. Aradan uzun illər keçməsinə, dövr, zaman və ictimai formasiyaların belə dəyişməsinə baxmayraq, insanlar bu filmlərə indi daha çox maraq göstərir və sevə-sevə baxır. Gözəl ekran nümunələri olan bu bədii filmlər Azərbaycanda böyük bir nəslin yetişməsində, maariflənməsində xüsusi rol oynadı, milli kinomuz həyatımızın ayrılmaz hissəsinə çevrildi.

Təəssüf ki, son illər belə filmlərə rast gəlmirik.

Bəzi rejissorlar deyirlər ki, 2006-cı ildən bəri dörd-beş bədii, 1 animasiya filmi çəkilərək təhvil verilib. Son illər isə dalbadal bir neçə uğurlu ekran əsəri yaradılıb. Tamaşaçı isə deyir ki, son illər yeni çəkilmiş bir və ya iki filmə baxmışıq ki, bu da kinomuzdakı əvvəlki uğurları təkrarlamır.

Yeri gəlmişkən, bir neçə gün öncə kino tariximiz və onun problemləri ilə bağlı keçirilən tədbirlərin birində belə bir fikir vurğulandı ki, televiziya kanallarından rejissorlarımızın kino çəkdiklərini və nüfuzlu beynəlxalq kino müsabiqələrində qalib gəldiklərini eşidirik. Lakin bu filmləri ekranlarda görmürük. Əgər ölkəmizdə belə uğurlu filmlər çəkilirsə, nədən nümayiş etdirilmir? Tədbirdə kinonun kütləviliyinə kömək edən kinoteatrların olmamasından da bəhs edildi. Kino sənayeçiləri deyirlər ki, film çəkilib başa çatdıqdan sonra o artıq əmtəədir, bazara çıxmalıdır. Dövlət və ya filmin çəkilişinə pul ayıran hansısa şirkət qoyduğu vəsaiti götürməlidir. Bunun üçün əvvəllər kinoteatrlar var idi. Çəkilən filmlər ekranlara çıxmazdan əvvəl kinoteatrlarda nümayiş olunur, hətta büdcəyə xeyli pul gətirirdi. İndi kinoteatrlar yoxdur, filmlərə qonorarı yalnız onu numayiş etdirən televiziya kanalı ödəyir.

Kino mütəxəssisləri - yaxşı film çəkmək üçün yaxşı pul lazımdır - deyirlər. Sponsorlar isə kinoya yaxın gəlmirlər. Bilirlər ki, qazanmayacaqlar. Onlar yaxşı ssenari axtarışında olduqlarını da gizlətmirlər. Deyirlər ki, insanlar köhnə filmlərin gözəlliyini, baxımlılığını unutmurlar. Bu çox yaxşı, amma gözəl ssenari və yetərincə maliyyə vəsaiti olsa, indi də yaxşı filmlər çəkmək olar.

İyulun 31-də Heydər Əliyev adına Respublika Sarayında milli kino günü münasibətilə "Cavad xan" filminin nümayişi keçirildi. Tariximizlə bağlı həqiqətlərdən xəbər verən bu filmi son illərin uğurlu kino əsəri kimi də qəbul etmək olar. Filmin quruluşçu rejissoru Rövşən Almuradlı, ssenari müəllifi Sabir Rüstəmxanlıdır. Cavad xan rolunun ifaçısı xalq artisti Nurəddin Mehdixanlıdır. Azərbaycan tamaşaçısı yaxın zamanlarda bu filmə ekranlarda baxacaq və xalqımızın qəhrəman oğlu Cavad xana layiq ekran əsərinin şahidi olacaqlar.

Bayram tədbirində yaxın illərdə Azərbaycanda güclü kino əsərlərinin yaranacağı da vurğulandı. Çünki artıq milli kinomuzun inkişafı üçün dövlət tərəfindən tədbirlər görülür, onillik proqram qəbul olunub. Kino sənayesinin maddi-texniki bazası yaxşılaşdırılır. O ki qaldı yaxşı ssenariyə, XX əsrdə yaradılmış Azərbaycan ədəbiyyatının uğurlu nümunələrindən də bəhrələnmək olar.

Rəsmiyyə RZALI

Azərbaycan.- 2009.- 2 avqust.- S. 4.