Azərbaycan "Şərq tərəfdaşlığı" çərçivəsində Avropa İttifaqı ilə əməkdaşlığını daha da dərinləşdirir

Avratlantik məkana inteqrasiya ilə bağlı fəal siyasət yürüdən Azərbaycanın bu istiqamətdə atdığı addımlar Qərbdə geniş təqdir olunmaqdadır. Elə bunun nəticəsidir ki, müxtəlif beynəlxalq təşkilatlar, eləcə də ayrı-ayrı Avropa ölkələri Azərbaycanla əməkdaşlığın daha da genişləndirilməsini xarici siyasətlərinin prioritet istiqamətləri hesab edirlər. Belə vəziyyətdən məharətlə istifadə edən Azərbaycanın milli maraqları çərçivəsində atdığı addımlar onun ümumilikdə Avratlantik məkana, buraya daxil olan dövlətlərlə qarşılıqlı əlaqələrini möhkəmləndirməkdədir.

Buna misal kimi Latviya Prezidenti Valdis Zatlersin ölkəmizə rəsmi səfərini və səfər zamanı müzakirə edilən məsələləri, eləcə də iki ölkə arasında münasibətlərin daha da inkişaf etdirilməsi məqsədilə imzalanan sənədləri göstərmək olar. Azərbaycanla əlaqələrinin daha da genişləndirilməsində maraqlı olan Latviya ölkəmizin NATO və Avropa İttifaqı ilə əməkdaşlığına da böyük dəstək verməkdədir. Bununla bağlı Prezident İlham Əliyev demişdir: "Biz NATO və Avropa İttifaqı ilə apardığımız əməkdaşlığa Latviyanın verdiyi dəstəyə görə minnətdarıq. Azərbaycan NATO-nun Fərdi tərəfdaşlıq və əməkdaşlıq planında fəal iştirak edir. Biz, eyni zamanda, Avropa İttifaqının "Şərq tərəfdaşlığı" proqramının üzvüyük və təşkilatlar çərçivəsində ölkələrimiz arasındakı əməkdaşlıq, həmçinin bizim müxtəlif sahələrdəki əlaqələrimizin inkişafına yardım edəcəkdir".

Perspektivdə isə Azərbaycan Avropa İttifaqı ilə əməkdaşlığın yeni sahələrinin inkişafına xüsusi maraq göstərir və "Şərq tərəfdaşlığı" proqramı buna zəmin yaradır. Latviya isə "Şərq tərəfdaşlığı" proqramına və bu proqram çərçivəsində Azərbaycanla Avropa İttifaqı arasında əməkdaşlığın inkişafına və onun yeni sahələrinin açılmasına dəstək verməyə hazır olduğunu ən yüksək səviyyədə bəyan edir. Ölkəmizə səfəri çərçivəsində Lativiya Prezidenti Valdis Zatlers bununla bağlı bildirmişdir: "Avropa İttifaqı ilə Azərbaycan arasında daha geniş inteqrasiyanın baş tutmasına yönəlmiş bu təşkilatın "Şərq tərəfdaşlığı" proqramına mümkün qədər dəstək verəcəyik".

"Şərq tərəfdaşlığı" proqramı Azərbaycanın Avropaya inteqrasiyasında mühüm rol oynamaqla yanaşı, ölkəmizə iqtisadi, siyasi sferada da mühüm üstünlüklər vəd edir. Məlumat üçün bildirək ki, bu proqram 2008-ci ilin may ayında Avropa İttifaqının üzvləri olan Polşa və İsveç tərəfindən irəli sürülüb. "Şərq tərəfdaşlığı" proqramına oxşar sənədi isə Avropa İttifaqı hələ 2004-cü ildə Polşa və Litva ilə imzalayıb. Sonradan bu dövlətlərin hər ikisi Avropa İttifaqına üzv seçilib. Bu mənada hesab edilir ki, proqramın əsas məqsədi iştirakçı dövlətlərin perspektivdə Avropa İttifaqına üzvlüyünü sürətləndirmək və bu istiqamətdə əməli addımlar atmaqdır.

Ümumiyyətlə, "Şərq tərəfdaşlığı" proqramı Avropa İttifaqının son illərdə Şərq qonşuları ilə inkişaf etdirdiyi əlaqələrinin dərinləşməsinə xidmət edir. Proqramda tərəflər arasında əlaqələr (məsələn, Assosiasiya Sazişləri, Dərin Azad Ticarət Məkanları, vizaların liberallaşdırılması) aydın təsvir edilir və iqtisadi tənəzzülə qarşı mübarizə aparmaq üçün əməkdaşlıq sahəsini yenidən diqqət mərkəzinə çevirməklə ona çoxtərəfli istiqamət verir. Bununla yanaşı, proqrama əsasən, Avropa İttifaqı tərəfdaş ölkələrdə aparılan islahat və müasirləşdirmə prosesini dəstəkləmək və tərəfdaşların müstəqilliyi və onların sabitliyinə töhfə vermək üçün qonşularına sərmayə qoymağı öz üzərinə götürür.

"Şərq tərəfdaşlığı" proqramı irəli sürülərkən ilkin olaraq beş ölkə üçün əməkdaşlıq nəzərdə tutulmuşdu. Bunlar Azərbaycan, Gürcüstan, Ermənistan, Ukrayna və Moldova idi. Lakin sonradan Avropa İttifaqı Belarusu da bu proqrama qatmaq niyyətində olduğunu açıqladı və rəsmi Minsklə aparılan danışıqlar müsbət nəticə verdi. Bütün bunlardan sonra əməli işə keçmək məqsədilə ötən ilin dekabrın əvvəllərində Avropa Komissiyasının beynəlxalq əlaqələr və Avropa Qonşuluq Siyasəti üzrə komissarı Benita Ferrero-Valdner təmsil etdiyi qurumun "Şərq tərəfdaşlığı" kommunikesini Avropa Parlamentinə və Avropa İttifaqı Şurasına təqdim etdi. Kommunikeyə əsasən, Avropa Komissiyası Azərbaycan, Belarus, Gürcüstan, Moldova, Ukrayna və Ermənistanla yaxın illər ərzində assosiativ saziş imzalanmasını və bu ölkələrin Avropa İttifaqına inteqrasiyası meyillərini dəstəkləməyi təklif edirdi.

Kommunikedə o da qeyd olunurdu ki, bu sazişlər 2004-cü ildə genişləndirmə siyasətindən əvvəl Polşa və Litva ilə imzalanmış sazişin təkrarı olacaq. Düzdür, burada o da bildirilirdi ki, "Şərq tərəfdaşlığı" proqramına daxil olan ölkələrin gələcəkdə Avropa İttifaqına qəbuluna dair vədlər öz əksini tapmayacaq. Lakin bu vədlərin olmamasına rəğmən, əslində, "Şərq tərəfdaşlığı" proqramının mahiyyəti elə bunun üçün təşəbbüslə çıxış edən dövlətlərin Avropa İttifaqına inteqrasiyasını sürətləndirməkdən ibarətdir.

"Şərq tərəfdaşlığı" proqramına daxil edilən ölkələrə, o cümlədən Azərbaycana xeyli üstünlüklər vəd edilir. Məsələn, yuxarıda qeyd olunan kommunikedə "Şərq tərəfdaşlığı" proqramında iştirak edən ölkələrlə ümumi daxili bazarın formalaşdırılması məqsədilə tədbirlər planının hazırlanması nəzərdə tutulur. Bu tədbirlər öncə vahid və hərtərəfli azad ticarət zonalarının yaradılmasını özündə ehtiva edir. Bildirilir ki, həmin zonalar ümumi daxili bazarın inkişafı üçün baza olmalı və Avropa İttifaqının İslandiya, Norveç və Lixtenşteynlə mövcud xüsusi iqtisadi zonasına bənzəməlidir.

Kommunikedə daha bir maraqlı məqam isə Azərbaycan, Belarus, Gürcüstan, Moldova, Ukrayna və Ermənistanla Avropa İttifaqının dəqiq və uzunmüddətli həmrəyliyə yönəlmiş birgə tədbirlər həyata keçirməsi, həmçinin tərəfdaş ölkələrin vətəndaşları üçün müəyyən imtiyazların verilməsidir. Belə imtiyazlara misal olaraq "Şərq tərəfdaşlığı"nın perspektivdə tərəfdaş ölkələrin vətəndaşları üçün vizasız rejimin tətbiqinin nəzərdə tutulması göstərilə bilər.

Bütün bunlar "Şərq tərəfdaşlığı" proqramının Azərbaycan üçün nə qədər vacib olduğunu, həmçinin Avropa İttifaqı ilə əməkdaşlıqda yeni səhifələr açdığını aydın göstərir. Məhz bu səbəbdən Avropa İttifaqına üzv ölkələrin, o cümlədən də Latviyanın sözügedən proqram çərçivəsində Azərbaycana tam dəstək verməsi mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Belə dəstək qazanılması isə öz növbəsində Azərbaycanın xarici siyasətinin uğurlarının daha bir göstəricisi hesab olunur.

Avropa Komissiyasının beynəlxalq əlaqələr və Avropa Qonşuluq Siyasəti üzrə komissarı tərəfindən təqdim edilən kommunikedə yer alan bəzi məqamlar isə həm də Avropa İttifaqının Azərbaycanla qarşılıqlı işbirliyini gücləndirməkdə nə dərəcədə maraqlı olduğunu meydana çıxarıb. Belə ki, sənəddə enerji sahəsində əməkdaşlıq üzrə Avropa İttifaqının bu sahədə təhlükəsizliyinin təmininə xidmət edəcək qarşılıqlı anlaşma haqqında memorandumlar imzalamaq təklif olunur. Belə əməkdaşlıq ümumi idarəçilik, enerji hasilatçısı, tranziti və istehlakçısı olan ölkələrin birgə boru kəmərləri kompaniyalarına sahibliyini nəzərdə tutur. "Şərq tərəfdaşlığı"na daxil edilən ölkələr arasında isə yalnız Azərbaycanın zəngin karbohidrogen ehtiyatlarına malik olması nəzərə alınarsa, deməli, Avropa İttifaqının enerji təhlükəsizliyinin təminində əsas rol oynaya bilən tərəf də məhz ölkəmizdir. Latviyalı həmkarı ilə görüşdə Prezident İlham Əliyev bununla əlaqədar bildirmişdir: "Energetika əməkdaşlığı bizim Avropa İttifaqı ilə münasibətlərimizin xüsusi bir hissəsini təşkil edir.

Biz enerji məsələləri ilə bağlı yüksək səviyyəli müzakirələr aparırıq. Azərbaycan Avropanın enerji təhlükəsizliyinin təmin edilməsində mühüm rol oynayır. Biz enerji ehtiyatlarımızı müxtəlif istiqamətlərdə nəql edən boru kəmərlərini çəkmişik, Avropa İttifaqının bazarlarına çıxışı əldə etmişik və gələcəkdə daşınan enerji ehtiyatlarının həcmi daha da artacaqdır. Bu, hər iki tərəfə imkan yaradacaq ki, bu məhsuldar əməkdaşlıqdan bəhrələnsin".

Latviya isə Azərbaycanın Avropanın enerji təhlükəsizliyinin təminatında mühüm rol oynamaqla yanaşı, Xəzər regionunun enerjidaşıyıcılarının Qərbə çatdırılmasında da əsas dövlətlərdən biri kimi qəbul olunduğunu bəyan edir. Prezident Valdis Zatlersin sözlərinə görə, Latviya Avropa İttifaqının üzv ölkəsi kimi enerji marşrutlarının mənbə və çatdırılmasının diversifikasiyasında maraqlıdır: "Ona görə də biz Azərbaycana Xəzər regionunun enerjidaşıyıcılarının Avropaya çatdırılmasında aparıcı oyunçulardan biri kimi baxırıq. Latviya "Nabukko" layihəsində birbaşa iştirak etməsə də, onun uğur qazanmasında maraqlıdır və ümid edirik ki, gələcəkdə Azərbaycanın təbii qazı "Nabukko" qaz kəməri vasitəsilə Avropaya çatdırılacaq". Yeri gəlmişkən qeyd edək ki, Avropa İttifaqının xüsusi maraq dairəsində olan "Nabukko" layihəsində Azərbaycana ayrılan rol da Avropanın enerji təhlükəsizliyinin təminatında Azərbaycanın nə dərəcədə vacib rol oynadığını bariz şəkildə nümayiş etdirir.

Bütün bunlar "Şərq Tərəfdaşlığı" proqramının Azərbaycanın Avropa İttifaqı ilə əlaqələrinin daha da yaxınlaşmasına və genişlənməsinə ciddi təkan verdiyini əyani şəkildə təsdiqləyir.

Göstərilənlərlə yanaşı, Azərbaycan və Latviya NATO çərçivəsində də sıx əməkdaşlıq edir və burada da rəsmi Riqa ölkəmizə tam dəstək verir. Hazırda Azərbaycan və Latviya NATO-nun Əfqanıstanda İSAF missiyası çərçivəsində əməkdaşlıq həyata keçirməkdədir. Prezident Valdis Zatlers bu missiyaya verdiyi dəstəyə görə ölkəsinin Azərbaycana minnətdarlığını bildirərək bunu yüksək dəyərləndirdiyini qeyd edib.

Beləliklə, Azərbaycan və Latviya arasında qarşılıqlı əlaqələrin kifayət qədər yüksək səviyyədə olduğu və perspektivdə bunun daha da genişlənəcəyi aydın görünür. İki ölkə arasında sıx surətdə inkişaf edən bu əməkdaşlıq həm də dövlətlərimizin müxtəlif beynəlxalq təşkilatlarda bir-birinə dəstək verməsi ilə müşayiət olunmaqdadır. Bu da öz növbəsində beynəlxalq arenada hər iki dövlətin mövqeyinin güclənməsinə xidmət edir.

Rasim BAYRAMOV

Azərbaycan.- 2009.- 16 avqust.- S. 3.