Ölkə Prezidenti
İlham Əliyevin sərəncamı ilə 2009-cu il Uşaq
ili elan edilmişdir. Uşaqlara diqqətin daha da
artırılması, onların maddi və mənəvi cəhətdən
kamilləşməsi yolunda müəyyən işlərin həyata
keçirilməsi müntəzəm davam etməkdədir. Təbii
ki, uşaqlara göstərilən qayğının
içində təhsil və dərslik, ədəbiyyat məsələləri
də öz əksini tapmaqdadır.
Mütəxəssislər
bəzən haqlı olaraq bir fikri çox vurğulayırlar
ki, əvvəlki dövrlərdən fərqli olaraq, son vaxtlar
uşaq ədəbiyyatında bir zəiflik hiss olunur. Belə
ki, ötən zamanlarda olduğu kimi, uşaqlar
üçün mükəmməl hekayələr,
nağıllar, şeirlər yazılmır. Yazılanlar da ya
bədii və sənətkarlıq cəhətdən zəif
olur, ya da uşaq psixologiyasına, yaşına uyğun gəlmir.
Xüsusilə də orta məktəb dərsliklərində
elə şeirlərə, mətnlərə rast gəlinir ki,
nəinki şagirdlər, elə böyüklər
üçün də anlaşılmaz olur.
Təsadüf elə gətirdi
ki, orta məktəbin Əlifba, Ana dili kitablarını vərəqləyərkən
orada bir şairin imzası diqqətimizi cəlb etdi. Bu, Rafiq
Yusifoğlu idi. Həqiqətən də müəllifin
şeirləri maraqlı və yaddaqalandır. Bu səbəbdən
də imzası oxuculara yaxşı tanış olan, onlarla
kitabın müəllifi Rafiq Yusifoğlunun uşaqlarla
bağlı qələmə aldığı bir sıra
kitabları, topluları nəzərdən keçirdik.
Fərəhləndirici
bir faktın şahidi olduq ki, bu müəllifin Azərbaycan
poeziyasında özünəməxsus yeri və dəst-xətti
var. Təkcə balacalar üçün deyil,
bütövlükdə hər kəs üçün mükəmməl
və gözəl şeirlər yazmaqdadır. Belə bir
aforizm var: "Şair söz ağacıdır". Sizə
haqqında danışacağımız bu "söz
ağacı"nın çox yaddaqalan, unudulmayan töhfələri
var. Sadəlik, təbiilik, uşaq psixologiyasına dərindən
bələdlik Rafiq Yusifoğlu şeirlərinin başlıca
məziyyətlərindəndir. Əsərlərində dərin məzmun, ideya və fikir var.
Əlinə qələm
alan gündən ömrünü söz uğrunda girov qoyan
Rafiq Yusifoğlu respublikanın əməkdar mədəniyyət
işçisidir. Onu bəzən təqdim edəndə
çətinlik çəkirsən. Ədəbiyyatşünas-alim,
tərcüməçi, dramaturq, şair, pedaqoq, jurnalist və
nəhayət, uşaqlar üçün çap edilən
"Göyərçin" jurnalının baş redaktoru
olan Rafiq Yusifoğlu bəlkə də hər gün
gördüyümüz, səmimiyyətlə
salamlaşdığımız, amma böyük poetik
dünyasından ətraflı məlumatımız olmayan
istedadlı söz sahibidir. Bioqrafiyasına nəzər salarkən
maraqlı faktların şahidi olursan. 1985-ci ildən
"Göyərçin" jurnalında müxtəlif vəzifələrdə
çalışan Rafiq Yusifoğlu həm Sumqayıt, həm
də Azərbaycan dövlət pedaqoji universitetlərinin
professorudur. Bir alim kimi tədqiqat obyekti də məhz Azərbaycan
poeziyası olub. Poema janrının inkişaf problemlərinə,
sənətkarlıq xüsusiyyətlərinə aid elmi
araşdırmalar aparıb. Bu sahənin tədqiqatı ilə
əlaqədar həm namizədlik, həm də doktorluq
dissertasiyaları müdafiə edib. Neçə-neçə
şeir kitabının, monoqrafiyanın, dərsliyin, publisistik
topluların, tərcümələrin müəllifidir. Əsərləri
bir sıra dillərə tərcümə olunub, şeirlərinə
mahnılar bəstələnib. Azərbaycan Dövlət
Televiziyasının Qızıl Fondunda saxlanılan "Qəm
karvanı" və "Bütün Azərbaycan əsgər
olmalı" adlı televiya tamaşalarının müəllifidir.
Onun ömür
karvanının yükü poeziya inciləridir. Həqiqətən
də Rafiq Yusifoğlunun qələmindən çıxan hər
bir şeir nümunədir, dərin poetik məzmuna, sənətkarlıq
xüsusiyyətlərinə malikdir. Amma biz bu yazımızda
Rafiq Yusifoğlunun məhz uşaqlar üçün qələmə
aldığı şeirlərdən söz
açacağıq. Nədir diqqətimizi cəlb edən?
"Yurdum, yuvam", "Ətirli düymələr",
"Ocaq yeri", "Aylı cığır", "Qəm
karvanı", "Həsrət köçü",
"Şirin yağış" və başqa kitabları
ilə ədəbi ictimaiyyətin rəğbətini qazanan
Rafiq Yusifoğlu həm də "Çiçək
yağışı" adlı bir kitabın müəllifidir.
Şairin bu kitabında əsasən uşaq şeirləri
toplanıb. Duzlu-məzəli, tez yadda qalmaq qüdrətinə
malik olan bu şeirlərdə əsl uşaq dünyası
var.
Təqdirəlayiq
haldır ki, Rafiq Yusifoğlu "Göyərçin"in
kitabxanası" seriyasından uşaqlar üçün rəngli,
nəfis tərtib olunmuş toplular çap etdirir. Hər bir
toplunun öz mövzusu var. Müəllif
çalışıb ki, bu toplularda işıq üzü
görən yazılar uşaqların bilik və məlumatlarını
daha da zənginləşdirsin, onların duyğu və
düşüncələrinə təsir etsin, maraq
dünyasına uyğun gəlsin və yadda qalsın. Demək
olar ki, müəllif bu istəyinə nail olmuşdur. Bu
toplular adi poetik nümunələrin bir araya gəldiyi nəşrlər
deyil və təkcə uşaqlar üçün yox,
böyüklər üçün də maraq kəsb edir. Məsələn,
"Ulu yurd yerləri" adlı topluda vətənimizin qədim
yaşayış yerlərindən söhbət
açılır. Bu kitab tariximiz haqqında uşaqlara konkret
məlumat verir. Qobustandan başlamış Qəbələyə
kimi qədim yaşayış məskənlərindən
danışılır. Diqqətçəkən bir məsələ
də var ki, adı yalnız tarixdə qalan, özü isə
xarabalığa çevrilmiş, bəzən də
unudulmuş şəhərlər haqqında da uşaqlara
maraqlı məlumatlar verilir. Məsələn, Şabran,
Astabad, Şortəpə, Çardaxlı yaşayış
yerləri haqqında da uşaqlara maraqlı bilgilər
çatdırılır. Bu yazıların təsirini
artıran vasitələrdən biri hər bir mətnə
uyğun rəsmlərin çəkilməsidir.
"Günlərimiz,
aylarımız" adlanan topluda isə ilin əlamətdar
günlərinə şeirlər həsr edilib. Məsələn,
"Orucluq bayramı", "Qurban bayramı", "Təzə
il", "8 Mart", "Novruz bayramı" kimi mərasimlərlə
bağlı şeirlərlə yanaşı, tariximizdə
işıqlı və qara səhifələri əks etdirən
günlər haqqında da poetik nümunələr diqqət
çəkir. Uşaqlar bu şeirləri əzbərləməklə
həm həmin günləri yadda saxlayır, həm də
gözəl bir şeirin məzmunu ilə tanış olurlar. Ramazan
bayramı ilə bağlı yazılan şeirin son bəndinə
fikir verək:
İnsana
yaraşarmı
Tamahına qul olsun?
Qəlbi saf olanların
Orucu qəbul olsun!
"Ana dilim" adlı
toplu daha maraqlıdır. Burada ana
dilimizin özündən
tutmuş Əlifba kitabına, fonetikaya, hətta nitq hissələrinə, cümlə
üzvlərinə, durğu
işarələrinə, eləcə
də arxaikləşmiş
sözlərə aid şeirlər
var. Bu şeirlərin hər
biri öyrədici mahiyyət daşıyır.
"İsim" adlı
şeirə diqqət
yetirin:
Bu dünyada nə varsa:
Ağac, torpaq, daş,
adam.
Hər şey, hər
şey isimdi,
İsim addı, mən
adam.
Budaq mənəm, bar mənəm,
Alma, heyva, nar mənəm.
Həm tikan, həm
güləm mən,
Qarışqayam, filəm
mən.
Həm quzuyam, həm
otam,
Həm suyam, həm də odam.
Maşın mənəm,
at mənəm,
Quş mənəm,
qanad mənəm,
Günəş mənəm,
Ay mənəm,
Bulaq mənəm,
çay mənəm.
Səmayam, ulduzam mən,
Oğlanam mən,
qızam mən.
Ocaq mənəm, köz
mənəm,
Çörək mənəm,
duz mənəm.
Bu topluda, həmçinin,
cinaslı şeirlər də verilib. Uşaq təfəkkürünü
inkişaf etdirmək baxımından bu nümunələrin əhəmiyyəti
böyükdür. Həm uşağın dili inkişaf edir,
həm də eyni sözlərin ayrı-ayrı məna
daşıdığını da anlaya bilir. Məsələn:
Nə soruşsan, Qara
dinməz,
Adı qalıb qaradinməz.
***
Evimdədi Gülgəzim,
Niyə çöldə
gül gəzim?
***
Tutmaq üçün
bu qurdu,
O tələni bu qurdu.
Ayrı-ayrı əşyalar
haqqında yazılan şeirlər də çox mənalı
və lakonikdir.
Rafiq Yusifoğlunun
"Zamanın qatarı" adlı toplusunda isə fəsillər
haqqında şeirləri toplanıb.
Zamanı qatara bənzədən
müəllif hər fəsli bu qatarın bir vaqonu
adlandırıb. "Hər vaqonun isə üç kupesi
var. Hər ay bir kupedir. Hər kupedə 28, 29, 30, ya 31 gün əyləşir.
Günlərin içində saatlar, saatların içində
dəqiqələr, dəqiqələrin içində saniyələr
yol gedir". Bax beləcə, zamanın qatarı şeirlərə
çevrilir. Bahar, yay, payız, qış öz rənginə
uyğun libas geyərək balaca oxucuların yaddaşında
dərin iz salır. Hər bir şeirin özünün mənası
və məzmunu var. Məsələn, "Payız"
şeiri:
Çən
yığılıb indi uca dağlara,
Gəldi payız
bağçalara, bağlara.
Çöldə
çiçəklər saralıb soldular,
Bağda xəzəllər
nə qədər boldular!
Yarpağını
tökdü ağaclar yerə,
Sapsarı paltar geyinib
dağ-dərə.
Gözlərimiz
önündə qızıl payızın mənzərələri
açılır.
Rafiq Yusifoğlunun
növbəti toplusu "Yollar" adlanır. Bu da təsadüfi
deyil. Həqiqətən də insan həyatını yolsuz təsəvvür
etmək qeyri-mümkündür. Yol insanı harasa aparır.
Yol həm də mədəniyyətin əsas göstəricilərindən
biridir. Yolla bağlı müxtəlif müdrik fikirlər,
aforizmlər də var. Elə ifadələr var ki, onların mənası
daha dərindir. Məsələn, yola salmaq, yoluna qoymaq, yoldan
çıxarmaq, yola vermək, yola gətirmək. İçində
"yol" sözünün olmasına baxmayaraq, bu ifadələrin
hərəsinin məhz öz mənası var. Cığırların
böyük yollara birləşməyi, şose yolları, dəmir
yolları, hava yolu, dəniz yolu - bütün bunlar haqqında
yaddaqalan şeirlər diqqəti cəlb edir. Xüsusilə də
yol göstəriciləri və işıqfor haqqında
yazılan şeirlər daha maraqlıdır. Toplunun sonluğu
daha təsirli başa çatır: "Dünyada yollar
çoxdur. Ancaq təəssüf ki, ulu yurd yerlərimizə
gedən yollar üzümüzə bağlanıb. Düşmən
tapdağı altında qalan torpaqlarımızın
gözü igid oğulların, qızların yoluna
dikilib..." Bu fikirdən sonra isə müəllifin
"Yol" adlı şeiri əsil
çağırışdır, vətən
harayıdır.
El yolunda ocaq ol,
Yad gözünə
bıçaq ol.
Növbəti toplunun
adı isə "Qızıl balıq" adlanır. Burada
dünya xalqlarının nağılları toplanıb.
Rafiq Yusifoğlu ingilis,
monqol, Braziliya, island, Norveç, hind, Koreya və digər
xalqların folklorundan etdiyi tərcümələri
uşaqlara təqdim edir. Bu da kiçik oxucuların dünya ədəbiyyatından
xəbər tutmasına kömək edir.
Uşaq ədəbiyyatı
ilə bağlı Rafiq Yusifoğlunun gördüyü
işlər çoxdur. Həqiqətən də qələm
dostumuz bu sahədə özünəməxsus cəfakeşlik
göstərir. Onun yaradıcılığı ilə
bağlı fikir söyləyən mütəxəssislər
bildirirlər ki, Rafiq Yusifoğlu həm uşaq mətbuatının
naşiri kimi səmərəli iş aparır, baş redaktoru
olduğu "Göyərçin" jurnalında uşaq ədəbiyyatının
nümunələrini dərc edir, həm də dünya
folklorunu balaca oxuculara çatdırır. Digər tərəfdən
də alim-publisist kimi səmərəli fəaliyyət
göstərir.
İnsan mənəviyyatı
haqqında, təbiət, vətən mövzusunda poetik əsərlər
yaradır.
Flora XƏLİLZADƏ
Azərbaycan.- 2009.- 23 avqust.- S. 5.