Ermənilərin qondarma soyqırımı iddiasında "həyat sığortası" məsələsi

Dünya miqyasında qondarma erməni soyqırımı iddialarını qəbul etdirmək üçün ermənilər uzun illərdir bəzi beynəlxalq sığorta şirkətlərinin müxtəlif "materiallar"ından istifadə etməyə cəhd göstərirlər. Belə ki, onlar XX əsrin əvvəllərində Osmanlı dövlətində fəaliyyət göstərmiş müxtəlif beynəlxalq sığorta təşkilatlarına müraciət edərək bir zamanlar bağlanılmış həyat sığortasına görə təzminat tələb edirlər.

Onların tələblərinin nə dərəcədə həqiqətə söykəndiyini müəyyənləşdirmək üçün bu məsələnin əsl mahiyyətinin açılmasına ehtiyac var.

XX əsrin əvvəllərində Osmanlı dövlətində bir sıra beynəlxalq bank və sığorta şirkətləri mövcud idi və onlar Osmanlı vətəndaşlarına müxtəlif növ xidmətlər göstərirdilər. Belə xidmət növlərindən biri də vətəndaşların həyat və əmlaklarının sığorta edilməsi idi. Sığorta şərtlərinə uyğun olaraq vətəndaşların həyat və əmlaklarına ziyan dəydikdə onlara müvafiq təzminat ödənməli idi. Belə sığorta müqabilində vətəndaşlara "poliçe"lər (sığorta şəhadətnamələri) verirdilər və onlar iki nüsxədə tərtib olunurdu. Bir nüsxə Osmanlı dövlətində fəaliyyət göstərən sığorta şirkətlərinin arxivlərində saxlanılır, bir nüsxə də vətəndaşlara verilirdi.

Birinci dünya müharibəsi illərində isə dünyanın hər yerində həyat və əmlak sığortasına maraq artmışdı. Müxtəlif mənbələrin araşdırmalarından məlum olur ki, xarici dövlətlərin məqsədli təşviqi ilə Osmanlı dövlətindəki qeyri-müsəlman təbəələr beynəlxalq sığorta təşkilatlarına daha çox müraciət edirmişlər.

Bütün bunların fonunda diqqətçəkən mühüm məqamlardan biri Osmanlı dövlətindəki ermənilərin həyat və əmlaklarını kütləvi olaraq sığorta etdirdikdən sonra Osmanlı torpaqlarını müxtəlif formada tərk edərək Amerikaya, Avropaya, Rusiyaya və digər qonşu ölkələrə köçmələridir. Birinci dünya müharibəsi illərində Osmanlı dövlətində yaşayan ermənilərdən 800000 nəfərinin müxtəlif ölkələrə mühacirət etmələri haqqında Amerika və Avropa ölkələrinin arxivlərindən sənədlər türk alimləri tərəfindən aşkar edilərək elm xadimlərinə və siyasətçilərə təqdim olunmuşdur.

Maraqlıdır ki, qondarma soyqırımı iddialarından əl çəkməyən ermənilər həmin vaxt Osmanlı dövlətini tərk edənləri də "ölənlər"in siyahısına daxil etmişdilər.

Birinci dünya müharibəsi illərində Amerikanın və Avropa ölkələrinin bir sıra sığorta şirkətləri Osmanlı imperiyasında fəaliyyət göstərmişdilər. Amerikanın "New-York Life İnsurance Company" və Fransanın AXA ("Nordstern" adı altında) beynəlxalq sığorta şirkətləri bu sahədə daha çox fərqlənmişlər. Təsadüfi deyil ki, Kaliforniya Konqresinin məlum qanunundan sonra ermənilərin ən çox müraciət etdikləri sığorta şirkətləri də onlardır.

Amerikanın "New-York Life İnsurance Company" beynəlxalq şirkəti o zaman Osmanlı dövlətində Amerika səfiri Henri Morqentau ilə əlaqədar olmuşdur. Henri Morqentaunun səfirliyi 27 noyabr 1913-cü ildən 27 noyabr 1916-cı ilə qədər davam etmişdir. Morqentaunun katibi Akop Andonyan, hüquq məsləhətçisi isə Arşaq K.Şmovanyan idi. Səfirliyin gündəliyi bu iki erməni tərəfindən tərtib olunurdu. Heç bir xarici dil bilməyən Morqentau tamamilə bu iki ermənidən asılı vəziyyətdə idi. O, Amerikaya qayıtdıqdan sonra xatirələrini adları çəkilən iki erməninin köməyi ilə hazırlamış, Osmanlı dövlətinə və türk millətinə ermənilərin kinini və nifrətini özününkü kimi ifadə etmişdir.

Morqentaunun iddialarından biri belədir ki, güya Tələt paşa ondan "ermənilər yox edildiyindən və varisləri qalmadığından, onların sığortalarının hökumətə verilməsini tələb edirmiş". Tədqiqatçılar müəyyən etmişlər ki, Morqentaunun Osmanlı dövlətində səfirliyi dövründə tərtib edilmiş materiallarda bu faktlar yoxdur. Qeyd olunan qondarma faktlar Morqentaunun erməni köməkçiləri tərəfindən sonradan uydurularaq "sənədləşdirilmişdir".

Tələt paşa isə müharibə dövründə beynəlxalq sığorta şirkətlərinin pul vəsaitini nəzarətsiz buraxmamış, onların ölkədən çıxarılmasını əngəlləmək üçün hesablarını bağlamışdır. Morqentaunun türk düşmənçiliyinə bu amil də təsir göstərmişdir.

Fransanın AXA beynəlxalq sığorta şirkəti ilə əlaqədar ilk növbədə diqqətçəkən məqam bundan ibarətdir ki, o, indi də Türkiyədə fəaliyyət göstərir və 1995-ci ildən Türkiyənin OYAK şirkətinin ticarət fəaliyyətində ortağıdır. Bu şirkət ABŞ-da da fəaliyyət göstərir.

Ermənilər isə uzun illərdir ki, beynəlxalq sığorta şirkətlərindən 1915-ci ildə xəyali "soyqırımı"na məruz qalmış insanlaın "həyat sığortası"nı almaq uçün hüquqi baza axtarırdılar. Bu məqsədlə də müxtəlif ölkələrdə məhkəmələrə müraciət edirdilər. Ermənilərin uzun illər həsrətində olduqları belə bir əsası 2000-ci ildə ABŞ-ın Kaliforniya ştatında konqres 354.4 saylı qanunla qoydu.

Həmin qanuna əsasən, 1915-ci ildə Osmanlı dövlətində "soyqırımı"na məruz qalan, beynəlxalq sığorta təşkilatlarında həyat sığortası olan ermənilərin vərəsələrinə səlahiyyət verilirdi ki, onlar sığorta təşkilatlarına qarşı məhkəmə işi açsınlar və yüksək məbləğdə təzminata sahib olsunlar.

Qeyd edək ki, Kaliforniya Konqresinin qəbul etdiyi qanunda faktlara əsaslanmadan və ABŞ hökuməti qəbul etmədiyi halda 1915-ci ildə Osmanlı dövlətində ermənilərlə bağıl baş verənlər "soyqırımı" adlandırılırdı. Qanun ermənilərin varislərinə 2010-cu ilin sonuna qədər təzminat tələb etməyə haqq verirdi. Bu qanunun başqa bir cəhəti də ermənilərin əsassız iddiasında bir hüquqi akt rolunu oynamağa başlaması oldu və beləliklə də erməniləri kütləvi olaraq beynəlxalq sığorta şirkətlərinə qarşı təzminat açmağa istiqamətləndirdi.

Məsələnin mahiyyəti ilə tanışlıqdan sonra o da məlum olur ki, beynəlxalq sığorta şirkətləri ermənilərin siyasi maxinasiyalarının iştirakçılarına çevrilmişlər. Artıq hər kəs bilir ki, ermənilərin və onların diasporunun beynəlxalq sığorta şirkətlərindən istədikləri maliyyə tələbindən daha çox siyasi xarakter daşıyır. 25 oktyabr 2005-ci ildə Türkiyə Böyük Millət Məclisinin islasında çıxış edən millət vəkili, erməni məsələsi üzrə görkəmli tədqiqatçı Şükrü Mustafa Ələkdağ demişdir: "Bu təzminat məsələsi Ermənistan ilə erməni diasporunun Türkiyəni qondarma soyqırımı həyata keçirdiyini tanımaya məcbur etmə məqsədilə həyata keçirdikləri beynəlxalq kampaniyanın bir hissəsidir".

2004-cü ildə ermənilər bir zamanlar ABŞ-ın Osmanlı dövlətində səfiri olan Henri Morqentaunun da idarə heyətinə daxil olduğu "New-York Life İnsurance Company" beynəlxalq sığorta şirkətinə qarşı təzminat tələbi ilə müraciət etdilər. Şirkət məhkəmənin qərarı ilə 20 milyon dollar ödəməyi qəbul etdi.

Ermənilər AXA şirkətinə qarşı da təzminat iddiası ilə məhkəməyə müraciət etmişdilər. Mənbələrdə qeyd olunur ki, ermənilər AXA-ya qarşı təzminat açdıqda şirkətin idarə heyətinə, bölmə və şöbələrinə qarşı təzyiq kampaniyasına başlamışdılar. Bu təzyiqlərə dözə bilməyən AXA məhkəmənin nəticəsini gözləmədən iddiaçılara təzminat ödəməyə hazır olduğunu bildirdi və məhkəmənin qərarı ilə şirkət ermənilərə 17 milyon dollar ödəməyə razılıq verdi. Bu təzminatın 6 milyon dolları müxtəlif erməni təşkilatlarına, 11 milyon dolları isə Osmanlı torpaqlarında yaşamış və sığorta şəhadətnaməsi olan ermənilərə ödənməli idi. Ermənilərin alman sığorta şirkətlərinə qarşı da təzminat iddiası qaldırdıqları haqqında məlumat var.

Kaliforniya Konqresinin yuxarıda qeyd olunan qanunu qəbul etməsinin üstündən 9 il keçməsinə baxmayaraq, hələ də arzularına tam çatmayan ermənilər, əvvəlki kimi, bu məsələ ətrafında həddən artıq hay-küy qaldırır, hətta onlara pul ödəməyən beynəlxalq sığorta şirkətlərinə qarşı məhkəmə iddiası irəli sürmək niyyətində olduqlarını bəyan edirdilər. ABŞ Federal Məhkəməsinin məsələyə xüsusi əhəmiyyət verməsində isə ermənilərin beynəlxalq sığorta şirkətlərinə qarşı hücumları da az rol oynamamışdır.

Ermənilərin "soyqırımı" əfsanəsində təzminat tələbi mühüm yer tutur. Əslində, erməni soyqırımı qondarması ilə əlaqədar onların 4 "T" strategiyası vardır. Birinci "T" ermənilərin 1915-ci ildə Osmanlı dövlətində "soyqırımı"na məruz qalmasını dünyada tanıtmaqdır. Ermənilər son 100 ilə yaxın müddətdə saxtakarlıq yolu ilə bu sahədə çox iş görmüşlər. Təsadüfi deyil ki, dünyanın bir sıra ölkələrinin qanunverici orqanları ermənilərin əsassız "soyqırımı" iddialarını tanımışlar. Hətta bir sıra ölkələr daha da irəli getmiş, "soyqırımı olmamışdır" deməyi ölkələrində qanunla qadağan etmişlər. "Soyqırımı"nı inkar edənlərin üzərində məhkəmə qurulmasına aid faktlar az deyil. Bu da Avropanın bir sıra ölkələrində demokratiyanın paradokslarıdır.

İkinci "T" "ermənilərin soyqırımı"na Türkiyə Respublikasının münasibətilə bağlıdır. Bu, həqiqətdir ki, ermənilər indiyə qədər soyqırımı ilə əlaqədar əsaslı bir fakt belə ortaya qoya bilməmişlər. Buna görə də ermənilər ikinci mərhələnin tamamlanmasına inanmırlar. Yalnız çoxşaxəli erməni diasporunun köməyi ilə Türkiyəyə təzyiq göstərməyə və türk-erməni münasibətlərində Türkiyə Respublikasının güzəştə getməsinə nail olmağa çalışırlar. Türkiyə-Ermənistan sərhədinin açılması, ermənilərin Türkiyədə işləməsinə nail olmaq da bu tələblərdəndir. Lakin onlar Türkiyə hökumətindən əsaslı güzəştlər edilməsinə nail olmamışlar.

Üçüncü "T" 1915-ci il hadisələrinə görə Türkiyə Respublikasından təzminat alınması ilə əlaqədardır. Ermənilərin təzminat tələbi çoxəhatəlidir. Bu gün ermənilərin qalmaqal qopardıqları təzminat "həyat sığortası" ilə əlaqədardır.

Dördüncü "T" Türkiyə Respublikasından torpaq tələbi xəyalıdır.

Ermənilər son hədəflərini gizlətmirlər. 1915-ci ildə Osmanlı torpaqlarında öldürüldüyü iddia edilən ermənilərin Kaliforniyadakı erməni əsilli vəkili Mark Gerados bununla bağlı qeyd edir: "Son hədəfimiz Türkiyə və ABŞ hökumətlərinə 1,5 milyon erməninin soyqırımına məruz qaldığını qəbul etdirməkdir". Vəkil ABŞ-da, xüsusən də Kaliforniyada televiziya kanallarında "soyqırımı" əfsanəsi ilə əlaqədar yalançı şoular təşkil edir, Amerikada nüfuzlu vəkillərin (Mixail Cakobson, Vaynona Rayder) dəstəyindən istifadə edərək mediada müsahibələr verir.

Bu günlərdə ABŞ-ın Federal Apellyasiya Məhkəməsi qondarma soyqırımı ilə bağlı ermənilərin beynəlxalq sığorta təşkilatlarından həyat sığortası adı altında təzminat almasına imkan verən qanunu ləğv etdi və "soyqırımı" ifadəsini işlətmək qadağan olundu.

Qondarma faktlarla haqsız iddialarının ödənilməsini tələb edən ermənilər müxtəlif ölkələrdə lobbinin köməyi ilə beynəlxalq sığorta şirkətlərindən təzminat almaq üçün müraciət edirlər. Əslində, ermənilərin beynəlxalq sığorta şirkətlərindən təzminat tələb etmələri dolayı olaraq əsassız "soyqırımı" iddialarını sübut etmək məqsədi daşıyır. Beynəlxalq sığorta təşkilatları ermənilərə "həyat sığortası" ödədikdən sonra Türkiyə Respublikasından ödədikləri əsassız təzminatın verilməsini tələb etmək fikrindədirlər.

Lakin dünya ermənilərin məzlumluğuna deyil, işğalçılığına inanmağa başlamışdır. Ermənilər Azərbaycan torpaqlarının 20 faizini işğal etmiş, Ermənistandan, ata-baba torpaqlarından qovulmuş soydaşlarımız da nəzərə alınsa, bir milyondan artıq insana təzminat ödəməlidir. Görəsən, ermənilərin başbilənləri azərbaycanlılara ödəməli olduqları təzminatın nə qədər olduğunu hesablamışlarmı?

Həsənbala SADIQOV,

Gəncə Dövlət Universitetinin

professoru

Azərbaycan.- 2009.- 28 avqust.- S. 2.