Heydər Əliyevin "qızıl fond"u

Hər bir xalq öz keçmişinə qayıtmalı, yaşadığı tarixdən ibrət almalı və ötən uğurlardan gələcəyin təməlinin qurulması üçün istifadə etməlidir. Bu baxımdan ən maraqlı nümunələr bu tarixin yaranmasında, inkişafında və tərəqqisində əvəzsiz rol oynayan dahi şəxsiyyətlərdir. Azərbaycan tarixində hamıdan güclü, hamıdan uzaqgörən və siyasi-iqtisadi gedişlərində hamıdan cəsarətli və hamıdan iradəli şəxsiyyət ulu öndər Heydər Əliyev olub. Zaman keçdikcə onun siması və gördüyü işlər Azərbaycan tarixində möhtəşəm bir abidə kimi ucalır, ölkənin gələcəyini düşünənlərin yoluna mayak kimi işıq salır, tarixin qaranlıq yollarına nur çiləyir.

Elegiya

Ulduzlara uçan quşa dönəydim,

Ay da yollarıma nur ələyəydi.

Məğrur yerişinlə qoşa dönəydin,

Sənə yer üzündə yer eləyəydim.

Dinlə kədərimin pıçıltısını -

Mən yaxşı bilirəm ayrılıq nədi!..

Küləklər könlümün qışqırtısını

Kaş ki kainata yaya biləydi.

Könüllər yaşadır gur nəfəsini,

Sənsiz hər bir anın öz qüssəsi var.

Müqəddəs səsinin xatirəsini

Anlada bilərmi çağlayan çaylar?

Bulud karvanına qoşulum yenə,

Gəzim asimanı, hardasan görüm.

Çatıb ucalığa, yetişim sənə,

Əlimi əlindən yapışan görüm!

Acı göz yaşını sel elə gəlsin,

Ey yağış, soyumur dərdimin odu.

Qüssədən qocalan Ay dilə gəlsin,

Söyləsin, ruhunun haradı yurdu?

Dağ idin, çiynimi dağlara verdim,

Dağların dərdini çəksə, dağ çəkər.

Sənə məhəbbətim dağlar qədərdi,

Yerini dağlardan soruşum bəlkə?

Bəlkə çinarlarla baş-başa verim,

Görən qovuşarmı boyum boyuna?

Gərək sənə yetə bu qəmli şeirim,

Gərək sənə yetə... haqqım var buna.

Nurunu gözümdə saxlayım necə? -

Möcüzə yaratmaq gəlmir əlimdən.

Parçalan, ey zülmət, çəkil, ey gecə,

Günəşə qovuşmaq istəyirəm mən!

Leyla İlham qızı ƏLİYEVA

Nazirlər Kabinetinin ölkə iqtisadiyyatının doqquz ayının yekunlarına həsr olunmuş müşavirəsində bütün sahələrdə əldə edilən nailiyyətlərin geniş bucağı hər kəsi düşünməyə, müsbət dönüşlərin sirrini axtarmağa, uğurların ana xəttinin qayəsinin kim tərəfindən, nə vaxt və necə cızılmasını araşdırmağa sövq edir. Belə maraqlı sualın cavabını bugünkü statistik rəqəmlərin sırasında, həmçinin onların qarşılıqlı müqayisəsində və təhlilində də tapmaq mümkündür. Amma son illər Azərbaycanı irəli aparan, bölgədə liderə çevirən iqtisadi islahatların aparıcı qüvvəsini özülü ötən əsrin 70-ci illərində ulu öndər Heydər Əliyev tərəfindən qoyulan milli kadr siyasətində axtarmaq daha düzgün olardı. Bu tarixin araşdırılması, öyrənilməsi və bəzi unudulmuş məqamların yenidən xatırlanması ötən əsrin 70-ci illərindən başlayaraq qəbul imtahanlarında yüksək keçid balı toplayan məzunların keçmiş İttifaqın ən nüfuzlu təhsil ocaqlarına göndərilməsi XXI əsrin astanasında qloballaşan dünyada Azərbaycanın möhtəşəm intellektual bazasının təməl daşının kim tərəfindən qoyulmasını aydın görməyə imkan verir. Məhz həm də bu yolla respublikanın minlərlə savadlı gənci Azərbaycan xalqının qenofondu kimi qorundu, biliklərini seçdikləri ixtisasa uyğun elmi mühitin daha münbit olduğu ən müasir və aparıcı təhsil müəssisələrində oxumaq şansını qazandı.

Bizim hələ tam dərk etmədiyimiz, üstün və çatışmazlıqlarını yetərincə araşdırmadığımız nəhəng qloballaşma müasir sivil iqtisadi münasibətlər sistemləri sırasında planetin inkişafına təkan verən faktor kimi ən vacib real güc xarakteristikasıdır. Bu qüvvəni inkar etmək və onunla hesablaşmamaq mümkün deyil. Və dünya düzəninin ən yüksək, perspektivli və kifayət qədər yetərli inkişaf mərhələlərindən biri də beynəlxalq iqtisadiyyatın və intellektual mülkiyyətin inteqrasiyası, qarşılıqlı mübadiləsidir. Şaxələnmiş iqtisadi münasibətlər milli iqtisadiyyatların yaxınlaşması ilə yanaşı, eyni iqtisadi münasibətlər müstəvisində intellektual mülkiyyət sahiblərinin də birgə fəaliyyətinə təkan verir.

O zaman keçmiş SSRİ-də də qloballaşma prosesləri gedirdi və dəqiq elmlər, yüksək elmi potensial tələb edən yeni istehsal sahələri mərkəzdə və paytaxta yaxın şəhərlərdə yaradılır və inkişaf etdirilirdi. Respublikalarda, ucqar bölgələrdə isə əsasən ilkin emal və iqtisadiyyatın dövlət üçün önəmli strateji əhəmiyyət daşımayan sahələri qurulurdu. Ölkədaxili qloballaşma prosesləri civarında qismən də olsa milli maraqlarını qorumaq və iqtisadi islahatları bu mənafelərin məcrasında istiqamətləndirmək böyük iradə və intellektdən başqa ciddi düşünülmüş siyasi gedişlər tələb edirdi.

Ötən əsrin 70-ci illərindən başlayaraq Azərbaycanda mərkəzin milli ucqarlarla bağlı siyasəti çərçivəsində, onun əsas prinsiplərini bəzi məqamlarda məharətlə adlaya bilən sərbəst milli kadr siyasətinin Azərbaycan KP MK-nın birinci katibi Heydər Əliyev tərəfindən yeridilməsi heyrətamiz bacarıq, siyasi istedad tələb edən və respublikanın gələcək müstəqilliyinin təməlini qoyan kompleks tədbirlər idi. İtaətkar sovet idarəçiliyi sistemləri daxilində yüzlərlə, minlərlə savadlı mütəxəssisin yetişdirilməsini Heydər Əliyev digər respublikaların rəhbərlərindən fərqli olaraq daha dərin, daha böyük uzaqgörənliklə düşünür və çəkinmədən həll edirdi. Sərbəst əqidəyə, siyasi gücə malik, riskli gedişlər edən ulu öndər siyasi opponentlərini və rəqiblərini Kreml səviyyəsində belə iradəsi ilə razılaşmağa sövq edə bilirdi. Bu lider keyfiyyəti ona milli kadrların keçmiş SSRİ-nin ən nüfuzlu ali məktəblərində hazırlanmasında bütün müttəfiq respublikaların rəhbərlərini qabaqlamağa, bu istiqamətdə daha böyük imtiyazlara sahib olmağa imkan verdi. Nəticədə Azərbaycandan keçmiş SSRİ-nin müxtəlif şəhərlərinə oxumağa göndərilən tələbələrin sayı hər il sürətlə artaraq digər respublikaları nəzərəçarpacaq dərəcədə arxada qoyurdu. 1970-ci ildə Moskva, Leninqrad və keçmiş İttifaqın başqa şəhərlərindəki ən nüfuzlu təhsil ocaqlarına cəmi 60 nəfər tələbə göndərilmişdisə, 5 il ötdükdən sonra bu rəqəm 600-ə çatdırıldı. Bundan əlavə, yüzlərlə gənc keçmiş sovetlər birliyinin məşhur hərbi məktəblərinə göndərilirdi, Azərbaycanın ən ucqar dağ kəndindəki sadə və kasıb ailənin savadlı uşağı da ölkənin ən nüfuzlu təhsil müəssisəsində oxumaq şansını qazana bilirdi. Bu zaman onların bir qismi rus dilini bilməsə də, ana dilində imtahan verib Sovet İttifaqının böyük şəhərlərindəki aparıcı təhsil ocaqlarına oxumağa yola düşürdü. Moskvadakı institutlarda milli kadrlardan rus dilini zəif bilənlər uçun əlavə illik kurslar təşkil olunurdu. Onların qəbul olunduğu məktəblərin sırasında isə keçmiş SSRİ-nin ən nüfuzlu təhsil ocaqlarının - Moskva Bauman adına Ali Texniki Məktəbi, Moskva Fizika Texnologiya İnstitutu, Moskva Aviasiya İnstitutu və Moskva Dövlət Universitetinin adları vardı.

Respublika başçısının tapşırığı ilə Azərbaycanın Moskvadakı Daimi Nümayəndəliyi milli kadrların təhsili, həyatı və qayğıları ilə ciddi maraqlanır, araya çıxan problemləri təcili həll edir, Moskva Şəhər Partiya Komitəsinin nümayəndələri ilə birlikdə azərbaycanlı tələbələrin təhsil aldığı ali məktələrin yataqxanalarını gəzir, onların həyat tərzi və çətinlikləri ilə tanış olurdular.

Heydər Əliyev respublikada ən yüksək bal toplayan tələbələri keçmiş SSRİ-nin ali məktəblərinə başqa respublikalardan fərqli qaydada yerləşdirirdi. Onlara göstərilən qayğı, diqqət, onlara qarşı irəli sürülən tələblər də fərqli idi. Ali məktəblərə qəbul olunan tələbələrin hətta ilk dəfə yol pulu ödənilirdi. Moskvanın ən güclü texniki təhsil müəssisələrində dəqiq elmlərlə - elektronika, fizika, aviasiya ilə bağlı sahələrdə oxuyan tələbələrin sayı başqa respublikaları sayca üstələyirdi. Məsələn, Moskva Energetika İnstitutunun yalnız elektron texnikası fakültəsində təhsil alan azərbaycanlı tələbələrin sayı burada oxuyan özbəklərdən xeyli artıq idi. Azərbaycan KP MK büro üzvləri və respublikanın digər rəsmi nümayəndələri Moskvada mütləq azərbaycanlı tələbələrlə görüşür, onların Bakıya dönmələri ilə yanaşı, elmi işləri ilə maraqlanırdılar. Azərbaycan mədəniyyət və incəsənət xadimlərinin Moskvada təhsil alan gələcək milli kadrların yubileylərinə və digər tədbirlərə dəvət olunması isə adət halını almışdı.

Ulu öndər indiki Heydər Əliyev sarayında hər il kənara oxumağa göndərilən tələbələrlə görüşürdü. 33 il öncə belə təntənəli mərasimlərin birində ümummilli lider Heydər Əliyev tələbələrin qarşısında çıxış edərkən demişdi: "Tələbəlik illəri qısadır. Bu illər ərzində siz nə öyrənəcəksinizsə, hamısı sizin sərvətiniz olacaqdır. Həyata bu sərvətlə atılacaqsınız. Nə bilirsənsə, nəyin varsa, hamısını dövlətə, xalqa qaytarmaq vaxtı gəlib çatır. Həm də bunlar heç bir güzəştə yol verilmədən, səxavətlə qaytarılmalıdır". Ötən əsrin ikinci yarısının ortalarında Azərbaycan gəncliyi qarşısında qoyulan bu tələblərin indi reallaşmasının şahidi oluruq. 2008-ci ildə Davosda keçirilən Ümumdünya İqtisadi Forumu texnoloji hesabatında ölkəmizin İKT-nin inkişaf səviyyəsinə görə MDB dövlətləri məkanında birinci yerə çıxmasının ən maraqlı səbəblərindən biri də bu sahəyə rəhbərlik edən nazirin Heydər Əliyevin milli kadrlarından biri kimi Moskva Energetika İnstitutunun məzunu olmasıdır.

Azərbaycan tarixinə adları Heydər Əliyevin milli kadrları kimi yazılan "inoqorodniklər" artıq bu gün Heydər Əliyevin "qızıl fond"unu təşkil edir və dövlət idarəçiliyinin ən mürəkkəb intellektual tutumlu sahələrində nüfuz sahibidirlər. Bu "qızıl fond" Azərbaycan dövlətinin dayaq sütunlarıdır.

Qərb sosioloqları qloballaşmanın müasir kapitalist iqtisadiyyatı ilə paralel məlumatlar və məlumat texnologiyaları bazasından qidalanaraq inkişaf etdiyini bildirirlər. Ulu öndər Heydər Əliyev minlərlə gənci SSRİ-nin müxtəlif yönümlü institut və universitetlərinə yola salarkən milli kadr siyasətini məhz bu vacib amil üstündə qururdu. O, ozərbaycanlı gəncləri keçmiş İttifaqın ən müasir məlumatlarla zəngin, elmin və iqtisadiyyatın yeni sahələri üzrə mütəxəssislər yetişdirən təhsil müəssisələrinə göndərirdi. Beləliklə, gələcək mütəxəssislər müasir texnologiyalara, yeni biliklərin məlumatlar bazasına yiyələnmək üçün geniş imkanlar qazanırdı.

70-ci illərin Azərbaycan mühitində belə kadrların yetişdirilməsinə neçə onilliyin lazım gəlməsini hesablamaq mənasızdır. Çünkü bu nə 10 ilin, nə də 100 ilin işiydi. Gənc tələbə-"inoqorodniklər" ciddi biliklərə yiyələnir, yeni mədəniyyətlərə qovuşur, rus dilini öyrənir və müasir dünyaya sürətlə inteqrasiya olunurdular. Qloballaşma, əslində, insan həyatının bütün istiqamətlərinə - iqtisadiyyata, sosial sferaya, siyasətə, ideologiyaya, mədəniyyətə, ekologiyaya, təhlükəsizlik sistemlərinə, həyat tərzi və hətta insanın yaşadığı mühitin şəraitlərinə və onun daxili aləminə nüfuz edən, dünyanın görünüşünü əsaslı surətdə dəyişmək qüdrətinə malik qüvvələr toplusundan ibarətdir. O zaman başqa şəhərlərdə oxuyan tələbələr bütün bu proseslərdən keçərək zənginləşirdilər, özlərini təsdiq edirdilər. Onların biliklərində, mənəviyyatında və iç dünyasında ciddi dəyişikliklər baş verirdi.

Bu yerdə uşaqlığım yadıma düşür. Ən böyük arzum atam kimi gedib Saratovda alma satmaq, sonra Bakıya qayıdıb "trapes" şalvar, "aerodrom şapka" alıb, Malakan bağında çırtma vurub, meyxana demək olub. Moskvada oxuyub qayıtdıqdan sonra isə kənddə oturub Vivaldiyə, Motsarta qulaq asırdım. Dayım da iri əllərini başına çırpıb anama deyirdi: "Sənə demədimmi bu tifili Moskvaya oxumağa göndərmə, başı pozulacaq?!" Başımızsa necə "pozulmuşdu"? Biz keçmiş İttifaqın ən məşhur yazıçıları, aktyorları ilə görüşlərdən zövq alırdıq, sevdiyimiz müəllimlərin imtahanlarına tələbə kimi sınağa çəkilməyə yox, zəmi kimi biçilməyə gedirdik. Bax beləcə, minlərlə gənc Heydər Əliyevin sayəsində yüksək mədəniyyət və müasir biliklər sistemlərinə qovuşdu. Onların təbiəti, səviyyəsi, dünyagörüşləri ağlasığmaz dərəcədə dəyişdi və böyük əksəriyyəti dünyada ən qiymətli sərvətin - intellektual mülkiyyətin sahibi oldu. İlk məhəbbətindən yarımayıb Almaniyaya oxumağa göndərilən Paşa Nağıyev indi də yuxularında ac quzulara görə süfrədəki lavaşa uzanan əlinə dəyən çubuğun ağrısını hiss edir. Amma bu gün o, xəbərin işıq sürəti ilə ötürülməsi nəzəriyyəsini Avropada birinci kəşf edən mütəxəssisdir.

Heydər Əliyevin böyüklüyü onun tutduğu vəzifələrin ucalığında deyil. Onun böyüklüyü ömrünün ən ixtiyar çağında belə iş qabiliyyətini, döyüş əzmini, siyasi mətinliyini, sərkərdə cəsurluğunu, əqidə dönməzliyini qoruyaraq gənclərə məxsus, gəncliyə xas mübariz bir sərtliklə ideyalarını həyata keçirməsində, döyüşlərdən qalib çıxmasındadır. Azərbaycan xalqı qarşısında ən böyük xidmətlərindən biri isə yarım əsrə yaxın bu ölkə, bu dövlət üçün milli kadrların yetişdirilməsi istiqamətində göstərdiyi səylər, həyata keçirdiyi sistemli tədbirlərdir. Bu gün minlərlə yüksək səviyyəli mütəxəssis də, vətən də bu qənirsiz xidmətlərinə görə ulu öndərə minnətdardır.

Yaxşı yadımdadır. Qara Qarayevin cənazəsini Bakıya yola salarkən Azərbaycanın Daimi Nümayəndəliyi Moskvada təhsil alan milli kadrlara "Tək Azərbaycanın yox, bütün sovetlərin dahisi dünyasını dəyişib. Onu son mənzilə yola salmağa dostlarınızla, qrup yoldaşlarınızla birgə gəlin" deyərək müraciət etməsi kədərə qürurdan don geyindirən, bütün azərbaycanlı tələbələri və onların başqa millətlərdən olan dostlarını birləşdirən vida mərasimlərinin ən ləyaqətlisi idi. Biz Moskvada yaşayarkən vətəni sevməyi öyrəndik, orada bildik ki, musiqisini qanmadığımız Vaqif Mustafazadə dünyanın ən güclü caz ustası imiş, biz orada R.İbrahimbəyovun "Səhranın bəyaz günəşi" ilə fəxr etdik, İttifaqlar Evinin Sütunlu zalında mikrofonsuz oxuyan Müslüm Maqomayevin səsinə orada heyran olduq. İçimizdə vətən sevgisi belə doğdu, belə yandı bir çıraq kimi.

Aradan illər ötəndən sonra bu sevgi bizi Naxçıvana apardı. 1992-ci ilin may ayında Türkiyənin "Hürriyyət" qəzetinin əməkdaşı Ramiz Əsgər və mən WTN-in (Ümumdünya Televiziya Xəbərləri) əməkdaşı kimi blokadada olan muxtar respublikaya həm Heydər Əliyevlə görüşmək, həm də silsilə materiallar hazırlamağa getdik. Muxtar respublika müharibənin ən ağır günlərini yaşayırdı. Ölüm-dirim savaşı gedirdi. Mən ən çətin, ölüm qoxuyan səngərdə belə insanlarda nikbinlik, mərdlik gördüm. Heç kim ölüm haqda düşünmürdü. Bəlkə burada ölüm də bir mükafat idi. Vətən ən təhlükəli "Ucu Biz" postunda belə şirin və sevilən idi. O zaman gündən qaralmış, dodaqları cadar-cadar "Qəqəni" ləqəbli uşaq snayperlərin güllələri altından şiviyib keçərək əsgərlərə su daşıyırdı. Yalnız 16 ildən sonra mənə öz su payını zorla içirən balacanın əsl adının Azər Məmmədov olduğunu öyrəndim.

Naxçıvan Ali Məclisinin binasında iş otağında Heydər Əliyev bizi Türkiyədən gələn millət vəkillərinə belə təqdim etdi: "Bu cavanları Lomonosov adına Moskva Dövlət Universitetinə oxumağa mən göndərmişdim. İndi də sağ olsunlar, məni yoluxmağa gəliblər. O vaxt keçmiş sovetlərin Baş Bakanlığında işləyəndə mən həmişə çalışırdım ki, azərbaycanlı gənclər dünyanın ən güclü ali məktəblərində - Türkiyədə, Almaniyada, Amerikada təhsil alsınlar. Amma gücüm Moskvaya çatırdı. Onu da edirdim".

Heydər Əliyevin apardığı milli kadr siyasətinin ikinci ən vacib mərhələsi təhsilini başa vuran milli kadrların vəzifələrə yerləşdirilməsi idi. Bu məsələyə birbaşa Azərbaycan KP MK nəzarət edirdi. Artıq tələbələr sonuncu kursda Bakıya gəlir, MK-ya müraciət edərək respublikanın ən vacib strukturlarında təhsillərinə uyğun işlə təmin olunacaqlarına təminat alırdılar. Bu məsələdə süründürməçilik yox idi, istənilən milli kadr ən yüksək dövlət məmurunun qəbuluna rahatlıqla düşə bilirdi və dinlənilirdi. Onların bütün problemləri ilk növbədə həll olunurdu. Bu gün Azərbaycan dövlətinin ən məsul vəzifələrində, istehsalatın ən mürəkkəb sahələrində çalışan milli kadrların sayı minlərlədir. Bircə onu demək kifayətdir ki, bu siyahının önündə gedən ölkə Prezidenti də Heydər Əliyevin yetişdirdiyi minlərlə kadrdan biri kimi Moskva Dövlət Beynəlxalq Münasibətlər İnstitutunun məzunudur.

Heydər Əliyev deyirdi: "Əsl mütəxəssis zamanla ayaqlaşmalı deyil, həmişə zamanı bir qədər qabaqlamalıdır". Bu gün qətiyyətlə demək olar ki, 40 il bundan qabaq ulu öndər tərəfindən özülü qoyulan kadr siyasəti bəhrəsini verib. Bu gün dövlətimizin bütün strukturlarında Heydər Əliyev cəsarəti ilə həyata atılan, qarşıya çıxan sədləri Heydər Əliyev qətiliyi ilə aşmaq gücünə malik intellektual mülkiyyət sahiblərinin böyük ordusu çalışır.

Bahadur İMANQULİYEV

Azərbaycan.-2008.-12 dekabr.-S.5.