Dünyanın əmlak bazarında böyük ucuzlaşmalar yaşanır

Azərbaycanda həyata keçirilən ardıcıl sosial-iqtisadi islahatlar ölkəmizin bu sahədə inkişaf sürətinə görə dünya dövlətləri arasında lider mövqeyə yiyələnməsi ilə nəticələnmişdir. Bu səbəbdən Azərbaycan son bir neçə ildə mütəmadi olaraq ümumi daxili məhsulun artım tempinə görə dünya ölkələrinin siyahısına rəhbərlik edir. Ölkədə aparılan uğurlu iqtisadi siyasət, inkişaf strategiyasının müvəffəqiyyətlə davam etdirilməsi Azərbaycanın maliyyə resurslarının çox böyük sürətlə artmasına da şərait yaratmışdır. Bunun nəticəsində ölkənin qeyri-neft sektoru özünün dinamik inkişaf mərhələsinə qədəm qoymuşdur. Prezident İlham Əliyevin də dediyi kimi, dövlətin aydın düşünülmüş iqtisadi inkişaf konsepsiyası ölkəmizin daha da müasirləşməsinə, sənaye potensialının güclənməsinə və hərtərəfli inkişafına gətirib çıxarmışdır.

Dinamik inkişaf daşınmaz əmlak bazarına da təsirsiz ötüşməmişdir. Son bir neçə ildə tikinti sektorunda sürətli inkişaf, Bakıda və digər iri şəhərlərdə tikilən çoxmərtəbəli binaların sayının dinamik şəkildə artması da bunun təsdiqi sayıla bilər. Ölkənin bu cür inkişafı və iş adamlarına yaradılan şərait onların tikinti sektoruna daha həvəslə investisiya yatırmasına səbəb olmuşdur. Ancaq dünyada cərəyən edən qlobal maliyyə böhranı yeni yaşayış mənzilləri inşa edən bir çox özəl şirkətlərin bu sahədə fəaliyyətini davam etdirmək üçün müəyyən ciddi səhvlərə yol verdiyini üzə çıxarmaqda və onların belə böhrana tam hazır olmadığını göstərməkdədir. Ümumiyyətlə, qlobal maliyyə böhranının tikinti sektoruna vurduğu ziyan dünya üzrə artan xətlə inkişaf edir. Artıq bir çox qabaqcıl ölkələrdə bu sahə özünün ən dərin böhran dövrünü yaşamaqdadır. Məsələn, Rusiyanın iri şəhərlərində, o cümlədən Moskvada yaşayış binaları tikən şirkətlərin işində 80 faiz geriləmə qeydə alınıb. Moskvadakı Qloballaşma Problemləri İnstitutunun direktoru Mixail Delyaginin sözlərinə görə, maliyyə böhranı tikinti şirkətlərini əksər layihələri, hətta 80-85 faiz hazır olan binaların inşaatını dayandırmağa vadar edib. Hazırda belə hesab olunur ki, yaxın günlərdə Rusiyada daşınmaz əmlak bazarı sürətlə ucuzlaşmağa başlayacaq. Rusiya Əmanət Bankı 2009-cu ilin son rübündə ölkədə mənzillərin qiymətinin 40-60 faiz ucuzlaşacağını proqnozlaşdırıb. Ucuzlaşma prosesi Moskvada regionlara nisbətən daha yüksək templə gedəcək. Rusiya Əmanət Bankının analitikləri hesab edir ki, qiymətlərin bu qədər sürətlə düşməsi ölkədə tikinti sektorunun fəaliyyətini tam iflic vəziyyətinə salaraq əmlak bazarında qeyri-stabilliyi artıracaq.

Beynəlxalq Əmək Təşkilatının baş direktoru Xuan Somavia bildirir ki, hazırkı maliyyə böhranı ən çox tikinti, avtomobil, turizm və maliyyə sektorundakı məşğulluğa mənfi təsir edir. Əlbəttə ki, qlobal dünyanın tərkib hissəsi olan Azərbaycanda da beynəlxalq miqyasda baş verənlərlə əlaqədar tikinti sektorunda müəyyən çətinliklər yaşanmaqdadır. Aparılan araşdırmalar göstərir ki, ölkənin tikinti sektorundakı əsas problemlərdən biri daşınmaz əmlak bazarında aktivliyin azalması ilə bağlıdır. Bu isə, ilk növbədə, satış şirkətlərinə, yəni rieltorlara təsir edib. Əvvəllər belə şirkətlərdə satış aktivliyi yüksək olduğu halda indi onun bir qədər azaldığı bildirilir. Ancaq məsələnin maraqlı tərəfi bu vəziyyətdə əslində tikinti sahəsində çalışan özəl şirkətlərin özlərinin günahkar olmasıdır.

Aparılan tədqiqatlar göstərir ki, 2003-2006-cı illərdə tikinti şirkətləri binaları əsasən vətəndaşlardan aldıqları pullar hesabına tikiblər. Daha doğrusu, yeni binanın bünövrəsi qoyulduqdan sonra mənzillərin bir qisminin hələ hazır olmadan satılması tikinti şirkətlərinin əlində müəyyən kapitalın cəmləşməsinə şərait yaradırdı ki, bu da son nəticədə müvafiq işlərin görülməsi üçün maliyyə ehtiyacını təmin edirdi. Həmçinin tikilən binadan əldə edilən mənfəət hesabına da növbəti yaşayış binasının inşasına start verilirdi. Bütün bunlar tikinti şirkətlərinin kredit cəlb etmədən fəaliyyət göstərməsinə imkan verirdi. Ancaq sonrakı dövrdə vətəndaşların daha çox hazır mənzil almağa meyillənməsi, həmçinin mənzil alqı-satqısında aktivliyin bir qədər aşağı düşməsi, tikinti şirkətlərinin bu üsuldan istifadəsinin qarşısını aldı. Yerli bankların isə bir müddət kredit verilişini dayandırması özəl tikinti şirkətlərini daha ciddi problemlərlə üzləşdirdi. Ancaq tədqiqatlardan o da meydana çıxdı ki, özəl tikinti şirkətləri hazır etdikləri mənzilləri maya dəyərindən bəzi hallarda 250-300 faiz baha satır. Bu hal "Əmlak Bazarı İştirakçıları" İctimai Birliyi tərəfindən tikinti bazarında aparılan monitorinq zamanı da öz təsdiqini tapıb. Belə baha qiymətə mənzil satışına baxmayaraq, hazırda tikinti şirkətləri satış tempini yüksəltmək üçün qiymətlərin endirilməsinə bir o qədər də meyil etmirlər. Son üç ay ərzində özəl tikinti şirkətləri orta hesabla mənzillərin satışında təxmiən 5 faiz endirim edib ki, bu da çox cüzi rəqəmdir. Həmçinin cüzi qiymət endirimi satış bazarında aktivliyin yüksəlməsinə də imkan vermir. Halbuki tikinti sahəsində fəaliyyəti davam etdirmək üçün indi daha münbit şərait yaranıb. Belə ki, tikinti materiallarının qiymətində ciddi ucuzlaşma qeydə alınıb. Dünyada baş verən maliyyə böhranı, daxili istehsal artımı tikinti materiallarının qiymətinin oktyabr ayı ilə müqayisədə orta hesabla 26,3 faiz ucuzlaşdırıb. Tikinti sahəsində daha çox istifadə edilən armaturun qiymətində 35 faizlik ucuzlaşma qeydə alınıb. Armaturla yanaşı, taxta, dam örtüyü, dəmir təbəqə, şüşə və bir sıra digər tikinti məhsullarının qiymətində də enmələr müşahidə olunmaqdadır. Analoji hal torpaq bazarında da özünü göstərməkdədir. Noyabr ayı üçün bazarda təklif olunan bir sot torpağın qiymətində 1,3 faiz azalma baş verib. Araşdırmalar göstərir ki, kommersiya məqsədilə alqı-satqı predmeti olan torpaqlar hesabına ötən ay bu bazarda aktivliyi nisbətən qoruyub saxlamaq mümkün olub. Amma hesab olunur ki, torpaq bazarında alqı-satqı mövsümünün başa çatması ilə əlaqədar dekabrın sonlarından etibarən bazarın bu seqmentində də qiymət azalmasının həcmi artacaq. Bütün bunlar bir daha tikinti sahəsində daha aktiv fəaliyyət baxımından özəl şirkətlər üçün münbit şəraitin yarandığını təsdiqləyir. Lakin belə şirkətlərin böyük əksəriyyətinin hələ də inşa etdikləri yaşayış binalarında mənzilləri daha baha qiymətə satmaq istəyi onların yaranmış fürsətdən maksimal dərəcədə faydalanmasına imkan vermir. Bu isə son nəticədə mənzil bazarında aktivliyin azalmasına gətirib çıxarır. Belə vəziyyətdən isə həm tikinti şirkətlərinin özü, həm də sadə vətəndaşlar uduzur. Real vəziyyət göstərir ki, yaranmış durum hazırda tikinti bazarında təklifin tələbi üstələməsi ilə nəticələnib. Analoji hal təkrar mənzil bazarında da özünü göstərir. Burada da qiymətlər hələ baha olduğundan və əsasən, mənzil alqı-satqısı ilə məşğul olan şirkətlər tərəfindən həyata keçirildiyindən yüksək aktivlik nəzərə çarpmır.

Rasim BAYRAMOV

Azərbaycan.-2008.-17 dekabr.-S.7.