Parlament Konstitusiya islahatları ilə bağlı müzakirələrə başladı

Dekabrın 18-də Milli Məclisin Hüquq siyasəti və dövlət quruculuğu məsələləri və İnsan hüquqları daimi komissiyalarının birgə iclası keçirildi. İclasda "Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyasına əlavələr və dəyişikliklər edilməsi haqqında" Referendum Aktının layihəsi müzakirə edildi.

Milli Məclisin Hüquq siyasəti və dövlət quruculuğu məsələləri daimi komissiyasının sədri Əli Hüseynov bildirdi ki, son dövrlər cəmiyyətimizdə Konstitusiyaya dəyişikliklər edilməsi ilə bağlı ciddi müzakirələr gedir. Xatırladaq ki, parlamentin sonuncu iclasında Yeni Azərbaycan Partiyasının sədr müavini, partiyanın icra katibi, Milli Məclisin deputatı Əli Əhmədov və digər deputatlar Konstitusiyaya dəyişikliklərin edilməsinin zəruriliyi məsələsini bir daha vurğulamışlar. Bununla əlaqədar Milli Məclisin Sədri Oqtay Əsədov tərəfindən Hüquq siyasəti və dövlət quruculuğu məsələləri və İnsan hüquqları daimi komissiyalarına tapşırıq verilib, parlamentdə işçi qrup yaradılıb. Qısa zaman çərçivəsində işçi qrup Konstitusiyaya əlavələr və dəyişikliklər edilməsi ilə bağlı Referendum Aktı layihəsini hazırlamışdır.

Əli Hüseynov bildirdi ki, 1995-ci ildə ümumxalq referendumu ilə müstəqil Azərbaycan Respublikasının ilk Konstitusiyası qəbul olunub, 2002-ci ildə isə ona çox əhəmiyyətli əlavələr və dəyişikliklər edilib. Azərbaycanın siyasi, iqtisadi inkişafı, sürətlə həyata keçirilən siyasi islahatlar, bu islahatların iqtisadi islahatlarla paralel keçirilməsi, demokratik inkişaf sahəsində əldə edilən uğurlar bu gün Konstitusiyaya bir daha nəzər salmağı, Əsas Qanunu daha da təkmilləşdirməyi zərurətə çevirib. Qarşıda duran ən vacib vəzifə Azərbaycan dövlətinin Konstitusiya əsaslarını möhkəmləndirməkdən ibarətdir. Bugünkü ictimai-siyasi vəziyyət, mövcud şərait konstitusion əsasları daha da möhkəmləndirməyi zəruri edir.

Əli Hüseynov Referendum Aktı layihəsi barədə ətraflı məlumat verdi. Onun sözlərinə görə, əlavə və dəyişikliklər Konstitusiyanın insan hüquqları və azadlıqları hissəsində hüquqların təminatını daha da genişləndirir. Bunun bariz nümunəsini qanunun 17-ci maddəsinə edilən əlavələrdə görmək olar. Dövlət rəmzlərinə hörmət məsələsi hər zaman aktual olub. Layihədə 75-ci maddəyə II hissə kimi əlavə edilən "Dövlət rəmzlərinə hörmətsizliyin nümayiş etdirilməsi qanunla müəyyən edilmiş məsuliyyətə səbəb olur" müddəasının Konstitusiyada əksini tapması mühüm məsələdir.

Layihənin qanunvericilik hakimiyyəti bölməsinə təklif edilən düzəliş də maraq doğurur. Konstitusiyanın 84-cü maddəsinin I hissəsinə bu məzmunda cümlənin əlavə edilməsi təklif olunur: "Müharibə şəraitində hərbi əməliyyatların aparılması Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisinə seçkilərin keçirilməsini mümkün etmədikdə Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin çağırışının səlahiyyət müddəti hərbi əməliyyatların sonunadək uzadılır. Bu barədə qərar seçkilərin (referendumun) keçirilməsini təmin edən dövlət orqanının müraciətinə əsasən Azərbaycan Respublikasının Konstitusiya Məhkəməsi tərəfindən qəbul edilir."

Əli Hüseynovun sözlərinə görə, Milli Məclisin nizamnaməsində parlament iclaslarının qapalı və açıq keçirilməsi məsələsi öz əksini tapıb. Amma bu məsələnin Konstitusiyada öz əksini tapması əhəmiyyətli olardı. Ona görə layihədə 88-ci maddəyə aşağıdakı məzmunda IV hissə əlavə edilib: "Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin sessiyalarının iclasları açıq keçirilir. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin 83 deputatının tələbi ilə və ya Azərbaycan Respublikası Prezidentinin təklifi ilə Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin sessiyasının qapalı iclası keçirilə bilər."

92-ci maddəyə təklif edilən dəyişiklik uzun müddətdir deputatlar tərəfindən səsləndirilən bir məsələnin həllidir. Məlumdur ki, parlamentdə daimi komissiyalar fəaliyyət göstərir. İndiki çağırış və ötən çağırışda deputatlar bununla bağlı Konstitusiyaya "komitə" sözünün də əlavə edilməsini təklif ediblər. Əli Hüseynovun sözlərinə görə, bu, çox əhəmiyyətli və bir çox ölkələrin parlament ənənələrinə uyğun olan bir məsələdir.

95-ci maddəyə iki dəyişiklik tətbiq olunur. Bunlardan biri "bələdiyyələrin hesabatlarının dinlənilməsi" məzmununda 20-ci bənddir. Bu, Milli Məclisin səlahiyyətlərinin artırılması ilə bağlı əhəmiyyətli bir məsələdir. Əlbəttə, bələdiyyələr müstəqildir, amma onların məhz parlamentdə hesabat verməsi məsələsi həm hesabatlıq, həm də bütövlükdə demokratik islahatlar baxımından əhəmiyyətli bir addımdır.

Əli Hüseynov 96-cı maddə ilə bağlı məlumat verərək bildirdi ki, I hissəyə "Ali Məhkəməsinə" sözlərindən sonra "Azərbaycan Respublikasının seçki hüququ olan 50 min vətəndaşına" sözlərinin, II və III hissələrə "Ali Məhkəməsinin" sözlərindən sonra "Azərbaycan Respublikasının seçki hüququ olan 50 min vətəndaşının" sözlərinin əlavə edilməsi təklif olunur. Komissiya sədri bildirdi ki, Azərbaycanda demokratiyanın inkişafının indiki mərhələsində bu, çox mühüm töhfə ola bilər. Bu, siyasi islahatlar baxımından da əhəmiyyətli bir dəyişiklik kimi qiymətləndirilə bilər.

Komissiya sədri daha sonra Konstitusiyanın icra hakimiyyəti ilə bağlı hissəsinə təklif olunan əlavə və dəyişikliklər barədə məlumat verdi. Bildirdi ki, Azərbaycan dövlətinin indiki inkişaf, iqtisadi-siyasi, demokratik islahatlar mərhələsində xalqımızın yüksək təfəkkürü və formalaşmış müasir siyasi mədəniyyəti istənilən formal bir məhdudiyyəti istisna edir. Bütün tarixi sınaqlardan və çaxnaşmalardan uğurla çıxmış Azərbaycan xalqının buna həm haqqı var, həm də siyasi mədəniyyəti kifayət qədərdir. Əli Hüseynovun sözlərinə görə, Milli Məclisin Sədri Oqtay Əsədov tərəfindən Konstitusiyanın 101-ci maddəsinin V hissəsinin başqa bir formada verilməsi ilə bağlı işçi qrupuna təklif daxil olmuşdur. Təqdim olunmuş layihədə həmin təklif öz əksini tapıb. 101-ci maddənin V hissəsinin bu redaksiyada ifadə edilməsi təklif olunur: "V. Müharibə şəraitində hərbi əməliyyatların aparılması Azərbaycan Respublikası Prezidenti seçkilərinin keçirilməsini mümkün etmədikdə Azərbaycan Respublikası Prezidentinin səlahiyyət müddəti hərbi əməliyyatların sonunadək uzadılır. Bu barədə qərar seçkilərin keçirilməsini təmin edən dövlət orqanının müraciətinə əsasən Azərbaycan Respublikasının Konstitusiya Məhkəməsi tərəfindən qəbul edilir".

108-ci maddənin mövcud mətninin I hissə hesab edilməsi və maddəyə aşağıdakı məzmunda II hissənin əlavə edilməsi təklif olunur: "II. Əvvəllər Azərbaycan Respublikasının Prezidenti seçilmiş şəxsin təminat qaydaları Konstitusiya Qanunu ilə müəyyən edilir". Bu, eks-prezident institutunun Konstitusiya Qanunu ilə müəyyənləşdirilməsini ehtiva edir.

Bundan əlavə, layihədə Milli Bankla əlaqədar olaraq "Milli" sözünün "Mərkəzi" sözü ilə, Prezidentin İcra Aparatı ilə əlaqədar olaraq "İcra Aparatı" sözlərinin "Administrasiyasının" sözləri ilə əvəz olunması təklif olunur.

Dəyişikliklərin bir qismi məhkəmə hakimiyyəti ilə bağlıdır. Əli Hüsyenov bildirdi ki, Konstitusiyada məhkəmə qərarlarının icrasının vacibliyi xüsusi olaraq qeyd olunur. Amma Konstitusiyanın 129-cu maddəsinin icrası ilə bağlı problemlər meydana çıxır. 129-cu maddəyə təklif edilən əlavələr məhkəmə qərarlarının icrasının konstitusion təminatını gücləndirir. 130 və 131-ci maddələrə təklif edilən əlavələrlə Konstitusiya Məhkəməsi və Ali Məhkəmənin qərarlarının dərc edilməsi Konstitusiyada əksini tapır.

Milli Məclisin İnsan hüquqları daimi komissiyasının sədri Rəbiyyət Aslanova Konstitusiyaya təklif olunan əlavə və dəyişiklikləri Konstitusiya islahatı kimi dəyərləndirdi. Onun sözlərinə görə, ölkəmizdə ictimai-siyasi, iqtisadi, sosial gerçəklikdə baş verən keyfiyyət dəyişiklikləri, siyasi modernləşmənin vüsəti bu gün məhz hüquqi gerçəklikdə də əhəmiyyətli dəyişikliklərin edilməsi zərurətini yaradır. Bu gün Konstitusiyada bir sıra müddəaların daha da təkmilləşdirilməsi tarixi zərurətə çevrilmişdir. Konstitusiya islahatı əslində, yeni Konstitusiyanın qəbulu və ya Konstitusiya qanunlarının təftişi demək deyildir. Bu, Konstitusiyada öz əksini tapmış müddəaların daha da genişləndirilməsinə, insan hüquq və azadlıqlarının təminatına geniş şərait yaradılmasına əsas verən amildir. Konstitusiya təkcə bir hüquqi akt deyil, həm də ideoloji sənəddir, milli qanunvericiliyimizin mənbəyidir. Ona görə də bu ali sənədə edilən hər hansı bir dəyişiklik çox ciddi yoxlanılmalı və münasibət bəslənilməlidir.

Rəbiyyət Aslanovanın sözlərinə görə, 1995-ci ildə qəbul edilmiş Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyası dövlətimizin ictimai-siyasi həyatında mühüm rol oynayır. Amma 1995-ci ildən bugünə kimi Azərbaycanın ictimai-siyasi, sosial, mədəni həyatında baş verən inkişafa uyğun Konstitusiyada dəyişikliklərin edilməsi zərurətə çevrilib. Biz bu islahata getməliyik. Dəyişikliklərin olduğu müddəalar cəmiyyətimizin buna hazır olduğunu göstərir. Yeni bir mərhələyə qədəm qoyuruq. Bu gün Azərbaycan Konstitusiyasının təftişə ehtiyacı yoxdur və biz Əsas Qanunumuzu dəyişdirmirik, sadəcə, Konstitusiyamızda olan müddəaları dövrün, zamanın tələbinə uyğun olaraq, Azərbaycanın dünyadakı yerinə, milli və beynəlxalq qanunvericiliyin müddəalarına uyğun olaraq mükəmməlləşdirməyə çalışırıq. İnsan hüquq və azadlıqlarına gəldikdə isə, ilk növbədə, hər bir Azərbaycan vətəndaşının hüquqları ilə yanaşı, həm də Azərbaycan Prezidentinin hüquqlarının təmin olunması məsələsi təklif olunan dəyişikliklərdə öz əksini tapır. Azərbaycan vətəndaşı bu gün çox sabit bir cəmiyyətdə yaşayır. O, rəqabətə davamlı bir ölkənin vətəndaşıdır və böyük proqramları gerçəkləşdirən dövlət başçısının fəaliyyətinin davam etdirilməsi arzusundadır. Konstitusiya islahatı gələcəkdə Azərbaycan qanunvericiliyinin daha da təkmilləşdirilməsinə təkan verəcək.

Yeni Azərbaycan Partiyasının sədr müavini, partiyanın icra katibi, Milli Məclisin deputatı Əli Əhmədov çıxışına Konstitusiyaya dəyişikliklərlə bağlı deputatların təkliflərinə operativ reaksiya verildiyinə görə təşəkkür etməklə başladı. Onun sözlərinə görə, Konstitusiya dövlətin elə bir vacib siyasi sənədidir ki, ona bütün vətəndaşlar, bütövlükdə cəmiyyət böyük hörmətlə yanaşır. Amma bu hörmət və ehtiram, eyni zamanda, Konstitusiyanın zamanın tələblərinə uyğunlaşdırılmasını da özündə ehtiva edir. Biz Konstitusiyaya ehkam kimi yanaşsaq, ona hörmətlə yanaşmaq yox, həyatdan ayrılmış və zamanın tələblərinə cavab verməyən sənədə çevrilməsinə yol vermiş olarıq. Bu gün burada müzakirə olunan əlavə və dəyişikliklər onu göstərir ki, doğrudan da, Konstitusiyada bir sıra məsələlərin təkmilləşdirilməsinə ehtiyac var. Bu mənada Konstitusiyaya əlavə və dəyişikliklərlə bağlı edilən təkliflərin böyük əksəriyyəti əsas etibarilə Azərbaycanda insan hüquq və azadlıqlarının daha etibarlı təminatının və mexanizminin yaranmasına xidmət edir.

Əli Əhmədov 101-ci maddənin V hissəsi ilə əlaqədar bildirdi ki, bu məsələ indiyə qədər cəmiyyətdə geniş müzakirə edilib. Əli Əhmədov 101-ci maddənin V hissəsinin yeni şəkildə verilməsini yüksək qiymətləndirdi. Onun sözlərinə görə, Azərbaycanın Prezidenti, eyni zamanda, Silahlı Qüvvələrin Ali Baş Komandanıdır. Ona görə də müharibə şəraitində, döyüşün getdiyi bir zamanda ölkənin Ali Baş Komandanının seçkilərinin keçirilməsi Azərbaycanın dövlət və milli maraqlarına problem yarada bilər. Belə bir müddəanın Konstitusiyada olmaması boşluqdur və təklif olunan müddəa həmin boşluğun doldurulmasına xidmət edir. Əli Əhmədovun sözlərinə görə, bir şəxsin iki dəfədən artıq seçilməsinə qoyulan məhdudiyyətin aradan qaldırılması ilə Azərbaycanda demokratik prinsiplərin pozulmasından söhbət gedə bilməz.

Konstitusiyaya təklif olunan dəyişikliklərlə bağlı fikirlərini bölüşən deputat Siyavuş Novruzovun sözlərinə görə, xalqın seçmək hüququ demokratiyanın ən mühüm göstəricisidir. Əgər hakimiyyətin mənbəyi xalqdırsa, onun seçim hüququnu məhdudlaşdırmaq olmaz. Konstitusiyaya dəyişikliklərin zamanın tələbi olduğunu deyən deputat Mübariz Qurbanlı isə bildirdi ki, məhdudiyyətin aradan qaldırılması demokratiyanın fəlsəfəsinə uyğundur.

Deputatlardan Qüdrət Həsənquliyev, Fazil Mustafayev, Madər Musayev, Rafael Cəbrayılov, Pənah Hüseyn, Rövşən Rzayev, Ülvi Quliyev, Nizami İsgəndərov, Azay Quliyev, Sabir Hacıyev, Çingiz Əsədullayev və Yevda Abramov Konstitusiyaya təklif olunan əlavə və dəyişiklikləri yüksək qiymətləndirdilər, eyni zamanda, təkliflərini irəli sürdülər.

Müzakirələrdə çox dəyərli fikirlər söyləndiyini qeyd edən Milli Məclis Aparatının rəhbəri, işçi qrupun üzvü Səfa Mirzəyev bildirdi ki, deyilən mülahizələr işçi qrupda dəqiqliyi ilə araşdırılacaq, səmərəli təkliflər nəzərə alınacaq. Sonra o, çıxışlarda səslənmiş bir sıra məsələlərə, o cümlədən sosial məsələlərə, uşaqların 15 yaşdan işə götürülməsinə münasibət bildirdi, Referendum Aktı layihəsində 101-ci maddənin V hissəsinə edilən dəyişikliyə də aydınlıq gətirdi. Səfa Mirzəyev qeyd etdi ki, layihədə irəli sürülən dəyişikliklər zamanın tələbindən doğur, burda məqsəd gələcəkdə Azərbaycan cəmiyyətində hüquqi baxımdan heç bir nöqsana yol verməmək, Azərbaycan xalqının hüquq və azadlıqlarını qorumaqdır.

Parlamentin iki komissiyasının birgə iclasında aparılan geniş müzakirələrdən sonra deyilən təkliflərə baxılması üçün fasilə elan olundu. İşçi qrupda Referendum Aktı layihəsi bir daha nəzərdən keçirildi və sənəd verilmiş səmərəli təkliflər əsasında təkmilləşdirildi.

Fasilədən sonra işini davam etdirən Hüquq siyasəti və dövlət quruculuğu məsələləri və İnsan hüquqları daimi komissiyalarının birgə iclasında Əli Hüseynov sənədə edilmiş düzəlişlər barədə məlumat verdi. Buna müsbət münasibət bildirən deputatların yekun qərarında "Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyasına əlavələr və dəyişikliklər edilməsi haqqında" Referendum Aktının layihəsi Konstitusiya Məhkəməsinə təqdim olunmaq üçün Milli Məclisin müzakirəsinə tövsiyə edildi.

Rəşad CƏFƏRLİ

Azərbaycan.-2008.-19 dekabr.-S.1-4.