Xalq sənətinə məhəbbət mədəniyyətə xidmətdir

Bu amalla yaşayanların məqsədində həmişə əmanətə sədaqət hissləri də duyulur. Uzaq keçmişimizdən, dədə-babalarımızdan, ulu nənələrimizdən yadigar qalan nə varsa - istər maddi, istərsə mənəvi dəyərlər olsun, onları qorumaq, hifz etmək, yaşatmaq, gələcək nəsillərə çatdırmaq, dünyaya nümayiş etdirmək həm vətənpərvərlik borcumuzdur, həm də tariximizə, soykökümüzə, milli mənsubiyyətimizə dərindən bağlılıq, Vətən, millət sevgisidir.

Dünyanın çox mötəbər muzeylərində olmuşam: Amerika, Almaniya, Rusiya, Misir, Türkiyə, ərəb ölkələri və sairə. Yeddi möcüzədən bir neçəsini görmüşəm, amma heç birində belə ürəkdən içimi çəkərək heyrətlənməmişdim. Şahid Həbibullayevin kolleksiyasına baxanda özümə gələ bilmədim. Nə yox idi burada? Bir neçə ölkənin mədəniyyətini birləşdirən bu dünyada eramızdan əvvəl V əsrdən başlayaraq bizim eranın 20-ci yüzilliyinin əvvəllərinə kimi olan misgərlik məmulatlarından başlamış müxtəlif bəzək əşyalarına kimi çox qiymətli eksponatlar. Ən "cavan" eksponatın 100 yaşı var. Diqqəti çəkən maraqlı cəhətlərdən biri də budur ki, azərbaycanlı kolleksiyaçının topladığı əşyaların içində Nobelin faytonu da var.

İlk sərgisi YUNESKO-da, ikincisi İSESKO-da, üçüncüsü Bakıda, Şirvanşahlar Saray Kompleksində nümayiş olunan Şahid Həbibullayev ilk azərbaycanlı kolleksiyaçıdır ki, adı YUNESKO-nun kataloquna düşüb. Bu üç mötəbər sərgi - tanışlıqdan sonra Şahid Həbibullayevin topladığı kolleksiyanın xoş sorağı müxtəlif ölkələrdə keçirilən Azərbaycan mədəniyyət günlərindən gəlib. Həmin tədbirlərdə sərgilənən bu əşyalara seyrçilər heyrətlə baxıblar. Onlar inana bilməyiblər ki, bir insan təkbaşına 15 il ərzində bu qədər əşyanı bir yerə toplayıb onları hisdən, pasdan təmizləyərək ikinci ömrə calaya bilər. Xüsusilə də bu ilin payızında Bakıda keçirilən İslam Konfransı Təşkilatına üzv dövlətlərin Mədəniyyət Nazirlərinin VI konfransı və TÜRKSOY Mədəniyyət Nazirləri Şurasının 26-cı toplantısı ilə əlaqədar "Gülüstan" sarayında Şahid Həbibullayevin kolleksiyasından ibarət sərgi bütün tamaşaçıları heyran içində saxlamışdır. İnsanlar nə ona baxmaqdan doyurdu, nə də sual verməkdən.

Kimdir Şahid Həbibullayev? Qarabağ müharibəsi iştirakçısı, ehtiyatda olan zabit. O, ərazilərimizin ermənilərdən azad olunmasında göstərdiyi xidmətlərə görə 1994-cü ildə ümummilli lider Heydər Əliyevin fərmanı ilə "Azərbaycan bayrağı" ordeninə layiq görülüb.

Şərəfli keçmişimizi özündə əks etdirən misgərlik məmulatlarının toplanmasında böyük fədakarlıq göstərən Şahid Həbibullayevin kolleksiyasında çox nadir nümunələr var: şərbət qabları, parçlar, dolçalar, kasalar, nimçələr, məcməyilər, badyalar, sərniclər, kuzələr, qazanlar, teştlər, kəfkirlər, qablamalar, çıraqlar, avtaff-ləyənlər, sürmədan, xınadan, sərpuşlar, səfər qab-qacaqları, mis qolbaqlar, xəncərlər, süzgəclər, gülabdanlar, manqallar, maşalar, qəndillər, tərəzilər və sairə. Şahid Həbibullayevin dünyada analoqu olmayan şəxsi kolleksiyasında müxtəlif ölkələrdə istehsal olunmuş 999 qədim samovar var.

Onun bu işə marağı haradan doğmuşdur? Özü bu barədə belə söyləyir: "Ötən əsrin sonlarında vəziyyət çox ağır idi. Ermənilərin törətdiyi qəddarlıq nəticəsində təkcə insanlar məhv olmur, eyni zamanda maddi mədəniyyət abidələrimiz də talan olunur, bu talandan tökülüb qalanlar da itib-batırdı. Fikirləşdim ki, mən "döyüş"ümü indi də bu sahədə davam etdirməliyəm. Bu əşyaların toplanmasına 15 ildən çox vaxt sərf etdim. İnanırsınızmı, bütün "metallom" yığanlar mənim "agentlərim" idi. 1990-1991-ci illərdə mis qablar, "metallom" adı ilə ölkədən çıxarılanda gücüm və imkanım çatdığı qədər bunun qarşısını almağa çalışdım. Onların çoxunu pulla alıb qoymadım ki, xaricə aparsınlar. Bəzən gecə mənə zəng edirdilər ki, filan ərazidə "metallom" yığan var, yükünə baxmaq lazımdır. Qışın soyuğuna, sazağına baxmazdım, dərhal ora gedərdim, görüm əridilməyə veriləcək metal toplantısının içində köhnə mis qab, samovar, ləyən, misgərliklə bağlı özgə nə var?! Bu işdə mənim ən yaxın köməkçim ağdamlı məcburi köçkün, məşhur misgər Şəmsəddin Soltanov oldu. Onunla ilk dəfə tanış olanda çox kədərli gördüm. O da "metallom" toplayanların kisəsinə baxarkən dərin bir xiffət keçirərək qeyzlə bərkdən dedi: "Görəsən, bir kişi tapılmayacaq, bu əşyaları qorusun?". Söz məni bərk tutdu. O kişi mən - dedim. Beləliklə, topladığım mis əşyalara ikinci ömrü məhz Şəmsəddin verdi. 999 samovarı gördünüz, necə alışıb yanır. Halbuki onları mən yığıb bura gətirəndə dost-tanışlarım təəccüblənib deyirdilər: "Bu sınıq-salxaq, əyri-üyrü, paslı qab-qacaq sənin nəyinə gərəkdir?"

Beş ölkədə istehsal edilmiş samovar var onun kolleksiyasında. Söhbət zamanı maraqlı bir məsələyə də toxundu: "Son vaxtlara kimi belə hesab edirdilər ki, samovar ilk dəfə Rusiyada istehsal olunub. Hətta sözün açması da var: "özüqaynadan". Amma Azərbaycanda aparılan qazıntılar zamanı gildən, erkən dəmir dövrünə aid metal təbəqələrdən və tuncdan hazırlanmış samovarlar aşkar olunmuşdur. Əslində isə bu məişət əşyasına türk mənşəli ifadə ilə "simavər" deyiblər. Bəzən məndən soruşurlar ki, bu sözün açması nədir? Cavabım belə olur: "Nehrə nədir? Badya nədir? Bu da elə". Hətta folklorumuzda simavərlə bağlı nə qədər bayatı var. Məsələn:

Simavər yana-yana,

Buğlanır yana-yana.

Danışırıq kağızla,

Dil qalır yana-yana.

***

Simavər cəh-cəh vurar,

Üstündə nimçək durar.

Qurban olum qardaşa,

At üstə göyçək durar.

***

Simavəri qaynadan,

Üstə çaynik oynadan.

Əyil üzündən öpüm,

Qaş altda göz oynadan.

Eləcə də xalq mahnılarımızda: "Simavərə od salmışam, istəkana qənd salmışam" misraları var.

Azərbaycanda istehsal edilən və çağdaş dövrümüzə gəlib çatmış ən qədim mis samovar 1717-ci ildə usta Nəcəfqulu tərəfindən hazırlanmışdır. Üzəri naxış və təsvirlərlə bəzədilmiş bu nadir məişət əşyası hazırda Azərbaycanda Lahıc tarix muzeyində qorunub saxlanılır. Rusiyada isə samovar 1778-ci ildə kiçik bir emalatxanada istehsal olunmuşdur. Sonralar isə Rusiyanın müxtəlif şəhərlərində, əsasən də Tulada samovar istehsal edildi. Samovar istehsalının genişlənməsi müxtəlif ölkələrdə də bu sahəyə marağı artırıb. Parisdə, Çikaqoda, Londonda, Turində və başqa Avropa şəhərlərində keçirilən sərgilərdə samovarlar da nümayiş etdirilib. Hətta xüsusi mükafata, xatirə medallarına layiq görülənləri də var".

Şahid Həbibullayevin samovarları həqiqətən bir özgə aləmdir. Onun kolleksiyasındakı samovarlar əsasən Rusiyada, Almaniyada, Polşada, İranda istehsal edilib. Burada üç sistemlə işləyən samovarlar var, kömürlə və neftlə işləyən od samovarları daha çoxdur. Burada elə samovar nümunəsinə rast gəlmək olur ki, ondan cəmi bir ədəd düzəldilib. Elə samovar var ki, ondan dünyada dörd nüsxədir. Biri Almaniyadadır, ikisi Azərbaycanda, birinin yeri isə məlum deyil. Şahid Həbibullayevin ən qeyri-adi samovarları isə üçayaq və iki lülə samovarlardır. Onlar XIX əsrdə Rusiyada istehsal olunub. Kolleksiyada tutumu 0,2 litrdən 90 litrədək olan samovarlar var. Kolleksiyaçı söyləyir ki, hələ bərpa olunmamış samovarların, digər mis əşyaların həyata qaytarılması üçün mənə ən azı beş il lazımdır. Şahid Həbibullayevin kolleksiyasındakı əşyaların sayı dörd minə çatmaqdadır. Özünün söylədiyinə görə, onun kolleksiyasında üç muzeyin eksponatı var.

Heydər Əliyev Fondunun prezidenti Mehriban xanım Əliyevanın xüsusi qayğısı nəticəsində kolleksiyanın üç yüz altmış altısı hazırda Şirvanşahlar sarayındakı otaqlarda nümayiş etdirilir. Kolleksiyaçı söyləyir ki, əgər dövlətin mənə qayğısı olmasaydı, bəlkə də bu ağır işdən bezərdim. Ölkə başçısı cənab İlham Əliyev və YUNESKO-nun, İSESKO-nun xoşməramlı səfiri, Milli Məclisin deputatı Mehriban xanım Əliyeva mənim işlərimlə maraqlanaraq nəinki ölkəmizdə, dünya miqyasında tanınmağıma kömək etdilər. Məhz onların sayəsində mənim min bir əziyyətlə toplayıb yenidən həyat verdiyim bu qədim sənət nümunələri dünyanın məşhur salonlarında sərgiləndi, sorağı müxtəlif ölkələrə gedib çıxdı.

Şahid Həbibbullayevin kolleksiyası kimləri məftun etməyib? YUNESKO-nun baş katibindən başlamış müxtəlif ölkələrin, diplomatik korpusun nümayəndələrinə kimi hamı bu təkrarsız sənət nümunələrinə heyrətlə tamaşa edirlər. Xüsusilə də Nobelin faytonu çoxunun diqqətini çəkir. Kolleksiyanın bu nadir eksponatı XIX əsrdə Rusiyanın Sankt-Peterburq şəhərində istehsal edilmiş, çarx oxunda "L.Nobel S.Pterburq" yazılıb. Öz unikallığı ilə seçilən bu faytonu Şahid Həbibullayev Şəkidə taparaq Bakıya gətirib. 1895-ci ildə Bakıda yaşamış neft milyonçusu Nobelin sifarişi ilə hazırlanan bu fayton sırf əl işidir. Hətta Nobelin nəticəsi Bakıda səfərdə olarkən bu faytona böyük heyrət göstərərək onun qiymətinin olmadığını söyləyib.

Kolleksiyadakı bütün eksponatlar gözəldir və hər birində xəttat və nəqqaş babalarımızın mənəviyyat dünyasından xəbər verən əl işləri yaşayır. Fərəhli haldır ki, Şahid Həbibullayev də göz bəbəyi kimi qoruyub əzizlədiyi bu yadigarlara, əmanətlərə əşya kimi deyil, canlı bir varlıq kimi yanaşır və onları sevərək əzizləyir.

Flora XƏLİLZADƏ

Azərbaycan.- 2009.- 19 dekabr.- S. 7.