Adı bəlli Azərbaycan elində

Azərbaycan aşıq sənətinin və şifahi xalq ədəbiyyatının görkəmli nümayəndələrindən biri olan Aşıq Hüseyn Bozalqanlı ustad sözünün çəkisi ilə seçilən, hələ sağlığında şöhrəti nəinki öz məmləkətinə, qonşu ölkələrə yayılan mütəfəkkir olub. Aşıq Qurbani, Abbas Tufarqanlı, Xəstə Qasım, Aşıq Ələsgər kimi saz, söz sərkərdələrinin sırasında öz layiqli yerini tutan Aşıq Hüseyn Bozalqanlı "Koroğlu" dastanının ən mahir bilicisi kimi tanınıb. Bəllidir ki, bu dastanın bir neçə qolu onun dilindən yazıya alınıb.

Aşıq Hüseyn Bozalqanlı nəinki xalq dastanlarının mahir bilicisi və təbliğatçısı idi, o, həm də bir sənətkar olaraq özü dastan yaradırdı. İndi də aşıqların dilinin əzbəri olan "Qara Tanrıverdi", "Nəriman", "Hacı Tağı", "Aşıq Hüseynin Tiflis səfəri" və başqaları şifahi xalq ədəbiyyatımızın ən parlaq nümunələridir. Təsadüfi deyil ki, böyük şair Səməd Vurğun dərin rəğbət bəslədiyi Aşıq Hüseyn Bozalqanlını "əli qılınclı şair" adlandırırdı. Ozanlarımız həmişə millətin görən gözü, danışan dili olublar. Aşıq Hüseyn Bozalqanlı da bütün yaradıcılığı boyu bu missiyanı ləyaqətlə yerinə yetirib. Öz kimliyini qoşmalarının birində çox ustalıqla dilə gətirib...

Aşıq Hüseyn telli sazdır əlində,

Hər suala cavabı var dilində.

Adı bəlli Azərbaycan elində,

Dolanmışam hər obanı qırmızı.

Tovuz rayonunun Bozalqanlı kəndində dünyaya göz açan Aşıq Hüseyn ilk təhsilini mədrəsədə alıb. Hələ uşaqlıq illərindən ərəb və fars dillərini mükəmməl öyrənib. Klassik ədəbiyyata bağlılığı onu Füzuli, Sədi, Firdovsi kimi dahi söz ustalarının yaradıcılığına dərindən bələd olmasını təmin edib. Şərq poeziyasının bu möhtəşəm dahilərinin Aşıq Hüseyn Bozalqanlı yaradıcılığında təsiri duyulur. Tədqiqatçılar yazırlar ki, aşığın dərin məhəbbətlə sevdiyi şair isə Molla Pənah Vaqif olub. Bəlkə də elə bu istəyin nəticəsidir ki, aşığın şeirləri sadə, canlı, xalq danışıq dilindədir. Vətən məhəbbəti, yurd sevgisi, el-oba təəssübkeşliyi, dostluğa sədaqət, mənəvi dəyərlərə diqqət Aşıq Hüseyn Bozalqanlı şeirinin başlıca xüsusiyyətləridir:

Əzəl bir adamla dostluq eyləsən,

Onu çəksən imtahana yaxşıdı.

Baxdın, gördün ilqarına kəs oldu,

Ona tapsan bir bəhanə yaxşıdı.

Aşıq Hüseyn Bozalqanlı Azərbaycan şifahi xalq ədəbiyyatına aşıq şeirinin bütün formalarında gözəl nümunələr yadigar qoyub: ustadnamələr, divanilər, gözəlləmələr, təcnislər, gəraylılar, müxəmməslər, qoşmalar və müxtəlif aşıqlarla deyişmələr. Aşıq şeirinin ən görkəmli yaradıcılarından sayılan Aşıq Ələsgərlə Aşıq Hüseyn Bozalqanlının dəfələrlə deyişməsi bəllidir. O fakt da məlumdur ki, Aşıq Ələsgərin Aşıq Hüseynə böyük məhəbbəti olub. Deyişmələrin birində Aşıq Ələsgər üzünü həmkarına tutaraq deyib:

Dedim, könül, içmə eşqin camını,

Gen dünya başına dar olacaqdı.

Ya dost olma, ya zəhmətdən incimə,

Dost yolunda boran, qar olacaqdı.

Aşıq Hüseyn Bozalqanlı torpağına, millətinə bağlı bir ustad olub. Repressiyaların quzğun kimi gəzdiyi illərdə Aşıq Hüseyn Bozalqanlı duyğularını dilə gətirməkdən çəkinməyib. Həmin vaxtlar yazdığı müxəmməslərdə aşığın sarsıntıları açıq-aşkar duyulur. 1938-ci ildə onu da get-gələ salaraq sorğu-suala tutmuşdular. Dövrün amansızlığı, gedənlərin qayıtmaması, ailələrin sonradan sürgünlərə göndərilməsi, ev-eşiklərinin dağıdılması Aşıq Hüseyn Bozalqanlının doğmalarını qorxuya salmışdı. Böyük sənətkar oğlu ilə birlikdə "NKVD" deyilən qurumda sorğu-suala tutularkən aşığın gəlini qayınatasının əski əlifba ilə yazdığı bütün əlyazmalarını oda atıb yandırmışdı. Bu səbəbdən də sonralar aşığın şeirlərini bir yerə toplamaq çox çətin oldu. Çoxu itib batdı, bəziləri də təhrif olunmuş formada bu günə gəlib çatdı.

Aşıq Hüseyn Bozalqanlının indiyə kimi 4 kitabı işıq üzü görüb. Bu günlərdə isə nəticələri Fəxrəddin və Ələddin Quliyev qardaşlarının toplayaraq tərtib etdikləri Aşıq Hüseyn Bozalqanlı əsərlərinin I cildi Musiqili Komediya Teatrında oxuculara təqdim edildi. Təqdimat mərasimini Aşıqlar Birliyinin sədri Zəlimxan Yaqub aparırdı. Gecədə çıxış edənlər bildirdilər ki, bu kitabın işıq üzü görməsi Aşıq Hüseyn Bozalqanlı yaradıcılığını sevənlərə ən dəyərli ərməğandır. Tədbirdə kitabın elmi redaktorları - professorlar Qəzənfər Paşayev, Məhərrəm Qasımlı, folklorşünas-alim Elxan Məmmədli, kitaba ön söz yazmış, Milli Məclisin deputatı Qənirə Paşayeva, araşdırmaçı Bəhlul Abdulla və başqaları çıxış edərək Aşıq Hüseyn Bozalqanlı haqqında öz fikirlərini bildirdilər. Bədii qiraət ustaları, aşıqlar və müğənnilər Aşıq Hüseyn Bozalqanlı yaradıcılığından nümunələr ifa etdilər. O gecə salonu haqq aşığını haqqa qovuşduran xeyirxah insanların xoş duyğuları bürümüşdü. Hamı birnəfəsə söyləyirdi ki, həyatın çox ağrı-acısını görmüş Aşıq Hüseyn Bozalqanlının ruhu mütləq bu məclisdədir. Onun yaratdığı gözəl şeirlər səsləndikcə, mahnılar oxunduqca ruhun duyduğu xoşbəxtlik qəlblərə bir rahatlıq bəxş edirdi. Onun misralarının təsiri uzun müddət qəlbimizdən çəkilmədi:

Hüseynin sözləri aşikar olar,

Qanana nəsiyyət yadigar olar.

F.Xəlilzadə

Azərbaycan.-2009.-1 fevral.-S.6.