Repetitordan qaçmağın yolu təhsilin səviyyəsinin yüksəldilməsidir

"Azərbaycan" qəzetinin 30-31 may 2009-cu il tarixli nömrəsində çap olunan "Repetitorsuz keçinmək mümkündürmü" sərlövhəli araşdırma materialını oxudum. Həqiqətən də yazıda toxunulan problem günün reallıqlarını əks etdirir. Bəzi məqamlara şəxsi münasibət bildirməzdən əvvəl "repetitor" sözünün məna baxımından izahını aradım. "Xarici sözlər lüğəti"ndə "repetitor" latın sözü olub "təkrar edən şəxs", "şagirdə ev tapşırığının yerinə yetirilməsində kömək edən şəxs" və "ev müəllimi" kimi verilib. Vladimir Dalın "İzahlı lüğəti"ndə "dərsləri şagirdlərlə təkrarlamaq üçün müəllim köməkçisi" kimi, S.İ.Ojeqovun "Rus dili lüğəti"ndə repetitor "müəllim", "ev müəllimi", "kimi isə hazırlayan" mənalarında təqdim olunub.

Tarixilik baxımından Azərbaycanda repetitorluq ənənəsi XIX əsrə təsadüf edir. Bu dövrdə yüksək mənsəb sahibləri öz uşaqlarına əsasən xaricdə təhsil almış, bir neçə əcnəbi dili bilən, pedaqoji təcrübəsi olan mürəbbiyələr tuturdu. Onlar uşaqlara yazıb oxumaqla yanaşı, musiqi, rəqs, xarici dil, davranış qaydaları, süfrə mədəniyyəti və s. etik normaları öyrədirdilər. Sovetlər dövründə də repetitorların xidmətindən istifadə olunurdu. Əsasən ali məktəblərə daxil olmaq istəyən uşaqlara zəif bildiyi bir və ya bir neçə fənn üzrə repetitor tutulurdu.

Azərbaycan müstəqillik qazandıqdan sonra sovet təhsil sistemindən imtina etdi. Bir müddət bu sistemdə durğunluq yarandı. 1992-ci ildə test üsulunun tətbiqindən sonra isə repetitor xidmətindən istifadə daha da genişləndi. Evdə uşaqların təhsili ilə məşğul ola bilməyən valideynlər övladlarına, demək olar ki, birinci sinifdən repetitor-tərbiyəçilər tutmaq məcburiyyətində qaldılar.

Repetitorlara meyil məktəblərdə maddi-texniki bazanın azlığı və səviyyəli pedaqoqların çatışmaması ilə bağlı idi. Dövlət televiziyasında müxtəlif fənlər üzrə hazırlanan yardımçı proqramların birdən-birə efirdən yığışdırılması da imkansız təbəqəni boğazından kəsib uşağına repetitor tutmağa məcbur etdi.

BMT-nin uşaq təşkilatı (UNİSEF) orta məktəblərdə təhsilin səviyyəsinin aşağı olması səbəbindən Azərbaycan və Gürcüstanda valideynlərin 80 faizinin məcburiyyət qarşısında qalıb övladlarını ali məktəbə kənarda hazırladığını açıqlayıb. Hər bir valideyn övladının ali məktəbə daxil olması arzusundadır. İstəyini reallaşdırmaq üçün də repetitor axtarmaq məcburiyyətində qalır. Məqalədə haqlı olaraq bildirilir ki, "bunker müəllimləri" kimi tanınan, xüsusi tədris sisteminə bələd olan bu repetitorlara inam çox böyükdür. Çünki onlar testlərin hazırlanmasında iştirak edirlər.

Məktəblərdə təhsilin səviyyəsinin aşağı olması müəllimlərin əməkhaqqının azlığı ilə də bağlıdır. Onların əksəriyyəti dərslərə həvəssiz və hazırlıqsız gəlir. Tez-tez çağırılan iclaslarda uşaqlarının oxumadıqları vurğulanır, valideynlərə ayrıca repetitorluq və fənn üzrə yüksək qiymət vəd olunur. Təbii ki, bu vədlər müəyyən məbləğdə vəsait tələb edir. Fikrimcə, fənn müəlliminin dərsdən sonra şagirdlə (təbii ki, müəyyən məbləğ müqabilində) məşğul olması bilavasitə tədrisin keyfiyyətini süni surətdə aşağı salır.

Repetitor orta məktəbin əvəzləyicisi ola bilərmi? Bu sual, yəqin ki, çoxlarını düşündürür. Məncə, yox! Bu gün təhsilin keyfiyyətini artırmaq üçün yeni proqramların hazırlanmasına daha çox ehtiyac var. Bəzən şagirdlər dərsliklərdə anlaşılmayan cümlələrə rast gəlirlər ki, bu da onların fənləri rahat qavramasına əngəl törədir.

Yazıda maraqlı məqamlardan biri də 45 dəqiqəlik vaxtın səmərəli istifadəsidir. Əvvəllər müəllim davamiyyəti, ev tapşırığını yoxlamağa da, jurnalı yazmağa da və yeni dərsi izah etməyə və hətta şagirdlərin suallarına cavab verməyə də vaxt tapırdı. İndi, demək olar ki, vaxt qıtlığı yaranır. Bunun səbəbini təcrübəli müəllimlər izah edə bilər. Yəqin ki, onların da iş təcrübəsindən yararlanmaq məqsədəuyğun olardı.

Repetitorluq şagirdlərdə məktəbə qarşı etinasızlıq yaradan səbəblərdən biridir. Çünki günün birinci yarısını məktəbdə keçirən şagird ikinci yarısını da hazırlıqda olur. Bəzi valideynlər uşaqlarını IX sinifdən məktəbdən kənarlaşdırıb bir neçə fənn üzrə tutduğu repetitor yanına göndərir ki, bu da təhsil sistemində qəbulolunmaz bir faktdır. Bununla da yeniyetmə ümumi fənlərdən kənarda qalır, düşüncə tərzi daralır. Bəzi şagirdlər əlavə olaraq idman bölməsində məşğul olur, xarici dil və kompüter kurslarına gedirlər. Normal hazırlaşmaq və istirahətə az vaxt qaldığından onlarda beyin yorğunluğu yaranır ki, bu da yeniyetmələrdə əsəb pozğunluğuna, depressiyaya gətirib çıxarır. Düşünürəm ki, bu məsələ ilə bağlı geniş müzakirə keçirməyin vaxtıdır. Təcrübəli pedaqoqlarla yanaşı, psixoloqların, tərbiyəçilərin, həkimlərin, alimlərin və qeyri-ixtisas sahiblərinin də fikrini öyrənmək faydalı olardı.

Son illər dövlət başçısı İlham Əliyevin və Heydər Əliyev Fondunun prezidenti Mehriban xanım Əliyevanın səyi və diqqəti nəticəsində yeni orta məktəb binalarının tikintisi durmadan artır. Məktəblərin maddi-texniki bazası gücləndirilir, kompüterlə təchizatı ön plana çəkilir. Bütün bunlar sevindirici faktlardır. Amma əsas məqsəd təhsilin keyfiyyətini artırmaqdır. Bu barədə ciddi düşünmək lazımdır.

Abbas RÜSTƏMOV,

ABU-nun mətbuat

xidmətinin rəhbəri

Azərbaycan.- 2009.- 5 iyul.- S. 5.