General şərəfi

1996-cı il iyunun 27-də ümummilli lider Heydər Əliyev görkəmli dövlət xadimi, daxili xidmət general-leytenantı Arif Heydərovun xatirəsinin əbədiləşdirilməsi ilə bağlı sərəncam imzalamışdır. Bir gün sonra Şəhriyar adına Mədəniyyət Sarayında bu fədakar insanın 70 illik yubiley mərasimi keçirilmişdir. Ulu öndər mərasimdə iştirak etmiş və söylədiyi geniş nitqində demişdir: "EArif Heydərov mənim iş yoldaşım, dostum olubdur, tutduğum yüksək vəzifələrdə mənim silahdaşım olubdur. Mən ona çox inanırdım, etibar edirdim. Onun fəaliyyətini çox yüksək qiymətləndirirdim. Ona görə də mən Azərbaycanda rəhbər olarkən o, mənim əsas dayaqlarımdan biri idi. Deyə bilərəm ki, əvvəl dövlət təhlükəsizliyi orqanlarında olduğu kimi, Azərbaycanın Daxili İşlər Nazirliyinə rəhbərlik etdiyi dövrdə - səkkiz il müddətində də çox fədakarcasına çalışdı, çox işlər gördü."

Arif Heydərov şərəfli bir ömür yaşamışdı. Uzun illər təhlükəsizlik orqanlarında çalışmış, sonra Daxili İşlər Nazirliyinə rəhbərlik kimi çətin bir vəzifənin məsuliyyətini üzərinə götürmüşdü. Hər zaman da yüksək peşəkarlığı, xalqa sədaqətli və vicdanlı xidməti, yüksək vəzifə məsuliyyəti ilə seçilmiş, nəcib və insanpərvər keyfiyyətləri sayəsində milyonlarla adamın böyük rəğbətini, sevgisini qazanmışdı. Vicdan və həqiqəti, vətəndaş idealına sədaqəti həmişə müqəddəs bilmiş, uca tutmuşdur. Bütün addımlarında haqqın qələbəsinə çalışmış, təbiətindəki saflıq və səmimiyyət mənəvi və əxlaqi mübarizə üçün ona yenilməz cəsarət və qətiyyət vermişdir. Onda təmkinli bir müdriklik vardı, səbirli idi, nəinki dostu, düşməni də axıradək dinləyə və anlaya bilirdi . Bütün ruhu və təbiəti etibarı ilə əsl ziyalı idi. Simasındakı nəciblik, səmimiyyət, alicənablıq daxili aləmindən xəbər verirdi, şəxsiyyətinin bütövlüyünü tamamlayırdı.

Əslən zəngəzurlu idi. 1926-cı il iyunun 28-də anadan olmuşdu. Atası Nəzər Heydərov dövrünün tanınmış ictimai-siyasi xadimlərindən idi, uzun illər yüksək dövlət vəzifələrində çalışmışdı.

Deyirlər ki, ailə insanın xarakterinin təməlini qoyur. Gənc yaşlarından nüfuzlu, sayılıb-seçilən bir mühitdə boya-başa çatmasına baxmayaraq, Arif Heydərov heç zaman ata "kölgəsi"nə sığınmamışdı. Daim öz zəhməti, yüksək təhsili, istedadı ilə irəliləmiş, mübariz və prinsipial insan kimi həyatda qarşıya qoyduğu məqsədlərə can atmışdı. Bunun üçün hər cür maneələri adlamağa hazır olmuşdu.

Generalın ömür-gün yoldaşı, respublikanın əməkdar müəllimi, prezident təqaüdçüsü Adilə Heydərovanın maraqlı xatirələrini dinlədik: "Arif Heydərov vətənpərvər ziyalı idi, vətən qayəsini həmişə uca tuturdu. Uşaqlıqdan belə tərbiyə olunmuşdu. İkinci dünya müharibəsinin ən şiddətli dövründə orta məktəbin 9-cu sinfində oxuyurdu. Cəbhəyə getməyə yaşı çatmırdı. Üç dəfə hərbi komissarlığa müraciət etmişdi ki, onu könüllü olaraq müharibəyə yollasınlar. Nəhayət, 1944-cü ildə keçmiş SSRİ DTXK məktəbinin Moskvada yerləşən 2-ci filialını bitirdikdən sonra cəbhəyə getmişdi. Bir müddət ailəsinin bundan xəbəri olmamışdı. Ata-ana elə bilirdi ki, oğlanları Moskvadadır. Yaxın dostuna 20-dək məktub yazıb vermişdi ki, ayda birini ailəsinə göndərsin.

Günlərin birində xidməti vəzifəsilə bağlı Moskvaya ezamiyyətə gələn Nəzər Heydərov oğlunun onlardan xəbərsiz cəbhəyə getdiyini öyrənir və çox narahat olur. Axtarır və Arifin xidmət etdiyi diviziyanın yerini öyrənir. Səhəri gün oğlundan kiçik bir teleqram alır: "Narahat olmayın, sağ-salamatam, Vətən qarşısında xidməti borcumu yerinə yetirirəm". Bu bir cümlə Nəzər kişiyə ovladından arxayın olmaq üçün kifayət idi. Arif Heydərov cəbhə xatirələrindən danışmağı çox xoşlardı. Xüsusilə, marşal Jukovun onu özünə mühafizəçi seçməsi, cəbhə boyu onu müşayiət etməsi, müxtəlif əməliyyat planları haqqında söhbətlərini böyük maraqla dinləyirdik. O, güclü şəxsiyyət idi. Dönməz, əyilməz xarakteri ilə bütün çətinliklərin, əziyyətlərin qarşısında dayanmağı bacarırdı. Bilirsiniz, çətin vaxtlarda, zamanın amansız burulğanlarında sınmamaq, bütöv qalmaq o dövrdə hər kəsin işi deyildi...".

A.Heydərov Moskvada təhsilini başa vurduqdan bir müddət sonra sovet xüsusi xidmət orqanlarının Polşa və Almaniyadakı əməliyyat qruplarının tərkibinə daxil edilmişdi. İki il ərzində son dərəcə mürəkkəb, ağır şəraitdə fəaliyyət göstərən kiçik leytenant kəşfiyyat-əməliyyat işlərində bir-birinin ardınca uğurlar qazanmış, rəhbərliyin diqqətini cəlb etmiş, bir sıra mükafatlara layiq görülmüşdü. Ona verilən xasiyyətnamələrdə həmişə qeyd olunurdu ki, "Arif Heydərov özünü bacarıqlı işçi kimi göstərmiş, əməliyyat tapşırıqlarının öhdəsindən lazımınca gəlmişdir. Yoldaş Heydərov savadlıdır, düşüncəlidir, çekist kimi kifayət qədər perspektivi var. Mənəvi cəhətdən sağlamdır...".

Ümummilli lider Heydər Əliyev yaxın silahdaşının yubiley mərasimindəki çıxışında dövlət təhlükəsizliyi orqanlarında işləyə bilən insanların xarakterini səciyyələndirən xüsusiyyətlər haqqında danışarkən demişdi: "O illərdə insanlar bu sahələrdə işləmək üçün xüsusi seçilirdilər. Birinci, mənəvi keyfiyyətlərinə görə, ikinci də bu sahədə iş görmək bacarığına, qabiliyyətinə görə... Çekist adı ilə Azərbaycanda, keçmiş sovetlər ittifaqında bir neçə nəsil tərbiyə alıb, peşə sahibi olubdur, xidmətlər göstəribdir... bu insanlarda sədaqət, mənəvi saflıq, fədakarlıq, cəsurluq, qəhrəmanlıq nümunələri əks olunmuşdur. Bu çox şərəfli peşə olubdur". Həmin illərdə təhlükəsizlik orqanlarında işləyənlərin idealı olan Dzerjinski vaxtilə demişdi ki, yalnız soyuq mühakiməli, coşqun qəlbli və saf vicdanlı adam çekist ola bilər.

Belə keyfiyyətlərə malik gənc çekist Arif Heydərov müharibə illərində 1-ci Ukrayna cəbhəsinin əməliyyat qrupunun tərkibində düşmən agenturasının üzə çıxarılmasında, Kotovitsk (Polşa) dairəsində, Vurçensk və Qrimsk (Almaniya) qəzalarında məxfi fəaliyyət göstərən faşist idarələrinin əməliyyat arxivlərinin aşkarlanıb ələ keçirilməsində yaxından iştirak etmiş və təqdirəlayiq xidmətlərinə görə dəfələrlə komandanlığın təşəkkürlərini almışdı.

Arif Heydərov faşizm üzərində qələbədən 2 il sonra da Almaniyada xidməti vəzifəsini həyata keçirmiş, 1947-ci ilin aprelində Azərbaycana qayıdaraq Dövlət Təhlükəsizlik Komitəsinin (DTK) mühafizə şöbəsində əməliyyat müvəkkili kimi fəaliyyətə başlamışdı. 1950-1951-ci illərdə Bakı şəhərində əməliyyat işçilərinin hazırlanması və təkmilləşdirilməsi kursunda təhsil almış, 1957-ci ildə Bakı Dövlət Universitetinin tarix fakültəsini bitirmişdir, bundan sonra müxtəlif məsul vəzifələrdə çalışmışdır. Azərbaycanlıların nadir hallarda təhlükəsizlik orqanlarına işə götürüldüyü bir vaxtda Arif Heydərova göstərilən inam və etimad təsadüfi olmamışdı, bu, onun yüksək mənəvi keyfiyyətlərindən, peşəkarlıq səviyyəsindən, dərin zəkasından irəli gəlmişdi. Gənc yaşlarından rus, alman, türk və fars dillərini mükəmməl şəkildə öyrənən bu cəsur və fədakar insan sonralar diplomat qismində bir sıra xarici dövlətlərə göndərilmişdi. Mürəkkəb, gərgin bir dövrdə müxtəlif ölkələrdə SSRİ-ni təmsil edən diplomat hər zaman nümunəvi, vicdanlı, qüsursuz fəaliyyəti ilə ona göstərilən etmadı döğrultmuşdu.

Adilə xanım deyir ki, A.Heydərov ciddi görkəmi, təmkinli münasibəti ilə çoxlarından fərqlənirdi. Zahirən sakit görünsə də, daxilən zəngin və təlatümlü bir insan idi, zabitəli baxışları vardı. Hamının qəlbinə yol tapa bilirdi. Bu da çox güman ki, onun peşəsindən irəli gəlirdi. Prinsipiallıq, məsuliyyət, qanunun aliliyinə hörmət, şəxsiyyət bütövlüyü kimi keyfiyyətləri səciyyələndirən meyarlar haqqında fikirləri böyük maraq kəsb edirdi.

Görkəmli dövlət xadiminin ulu öndər Heydər Əliyevlə möhkəm və səmimi dostluğa çevrilən tanışlığı məhz 50-ci illərdən - DTK-da işlədiyi vaxtdan başlamışdı. Həmin illərdən layiqli xidməti, yüksək mənəvi məziyyətləri, bacarığı ilə seçilən hər iki çekistin səmimi dostluğunun əsası qoyulmuşdu. Ulu öndər 1996-cı ildə Arif Heydərovun yubiley tədbirində yaxın silahdaşının xatirəsini ehtiramla anaraq demişdi: "Mən Arif Heydərovla 1950-ci ildə Azərbaycana, Bakıya işə gələndən sonra tanış oldum. Bizim tanışlığımız qısa bir müddətdə yaxınlığa çevrildi. O zamandan Arif Heydərovun həyatının son dəqiqələrinə qədər onunla həm iş sahəsində əlaqəm olub, eyni zamanda, şəxsi dostluğum olubdur... Bunun da əsası var. Əsası da ondan ibarətdir ki, mən yalnız öz xasiyyətimə uyğun adamla şəxsi münasibət saxlaya bilirəm.

Arif Heydərovun mənəvi dəyərləri hər şeydən uca tutması, sadəliyi, işgüzarlığı, öz üzərində daim çalışması, özünü təkmilləşdirməsi, işə sağlam münasibəti, sağlam əxlaqı - bunlar hamısı birlikdə mənim tələblərimə uyğun gəldiyinə görə mənimlə onun arasında dostluq münasibətləri yaranmışdı".

1967-ci ildən 1970-ci ilədək SSRİ-nin Türkiyədəki konsulu vəzifəsində çalışan Arif Heydərov bacarıqlı diplomat kimi şöhrət tapmış, iki dövlət arasında münasibətlərin sivil məcrada inkişafında mühüm rol oynamışdı. Bu müddətdə təcrübəli çekist dövlət təhlükəsizliyi orqanlarının fəxri əməkdaşı adına layiq görülmüşdü.

Ümummilli lider Heydər Əliyevin 1969-cu il iyulun 14-də respublika rəhbəri təyin olunması milyonlarla insan kimi, Arif Heydərovun da taleyində yeni bir mərhələnin başlanğıcına çevrilmişdi. Ulu öndər zəngin iqtisadi resursları ilə keçmiş İttifaq miqyasında geridə qalan respublikalardan biri kimi tanınan Azərbaycanı üzləşdiyi böhrandan, tənəzzüldən xilas etmək, daxildə sağlam mənəvi-psixoloji mühiti təmin etmək üçün, ilk növbədə, kadr siyasətinə ciddi diqqət yetirmişdir. İdarəetməyə möhkəm əqidəsi, mənəviyyatı, işgüzarlığı, xalqa bağlılığı ilə fərqlənən gənc, enerjili, təşəbbüskar kadrların gətirilməsinə nail olmuşdu. Azərbaycan KP MK-nın birinci katibi Heydər Əliyevin 1970-ci ildə SSRİ-nin Türkiyədəki konsulu Arif Heydərova təkidlə kifayət qədər məsuliyyətli bir postu - daxili işlər naziri vəzifəsini təklif etməsi də məhz bu tələbatdan irəli gəlmişdi. Həmin illərdə daxili işlər naziri vəzifəsini tutan insanın sağlam mənəviyyatlı, təmənnasız, əqidəli, dürüst, prinsipial xarakterli bir şəxs olmasını həm də ümummilli liderin o zaman respublikada iqtisadi cinayətkarlığa qarşı həyata keçirdiyi siyasi kurs tələb edirdi. Təcrübəli çekist Arif Heydərovun bu vəzifəyə təyinatı isə təkcə həmin orqana deyil, ümumilikdə respublikaya qanunçuluq və mənəvi saflıq gətirməli idi. Ulu öndər çıxışında bu barədə deyirdi: "Mən dövlət üçün mühüm olan bu sahəni etibarlı, bu işi apara biləcək, sədaqətli bir adama tapşırmalı idim. Arif Heydərov o vaxt Türkiyədə idi. Ümumiyyətlə, o, dövlət təhlükəsiziyi orqanlarında işləyərkən çox vaxt kəşfiyyat sahəsində çalışırdı. Bundan əvvəl də xarici ölkələrdə işləmişdi və o vaxt Türkiyədə idi. Mən onu Türkiyədən dəvət etdim və ona daxili işlər naziri vəzifəsini təklif etdim. Doğrudur, o bu işə o qədər də həvəslə girişmədi. Çünki bilirdi ki, bir tərəfdən bu, çətin və ağır işdir, digər tərəfdən də o, xaricdəki işindən ayrılmaq istəmirdi. Ancaq o hiss edəndə ki, mənə burada kömək lazımdır və bu sahə çox mühüm sahədir, söhbət ayrı-ayrı adamların vəzifəsindən yox, ümumxalq prinsiplərindən, mənafeyindən gedir, - bu vəzifəni öz üzərinə götürməyə razı oldu. Ondan sonra da həyatının son dəqiqəsinə qədər bu vəzifədə sədaqətlə xidmət etdi".

1970-ci ildə daxili işlər naziri postuna təyin olunan Arif Heydərov daxili işlər orqanlarında sağlam ab-havanı bərpa etmiş, qanunçuluğun, hüquq qaydalarının təmini, habelə iqtisadi cinayətkarlığa qarşı mübarizə tədbirlərini keyfiyyətcə yeni mərhələyə qaldırmışdı. DİN sıralarının səriştəsiz adamlardan təmizlənməsində mühüm xidmətlər göstərmiş, eyni zamanda, kadrların tapşırılan işə məsuliyyət və bacarıqla yanaşmaları sahəsində ardıcıl iş aparmış, daxili işlər orqanlarının fəaliyyətinin əsaslı şəkildə yaxşılaşdırılmasına, əhali arasında nüfuzunun yüksəldilməsinə nail olmuşdu. Bu fəaliyyətin nəticəsi olaraq əhalinin milis orqanlarına etimadı və inamı, həmçinin güvəni artmışdı.

Səkkiz il daxili işlər naziri kimi məsul və çətin vəzifədə çalışan Arif Heydərov insanlığın ən gözəl keyfiyyətlərini özündə cəmləmiş, xalqın dərin məhəbbətini qazanmışdı. Böyük təşkilatçılıq qabiliyyəti, yüksək mənəvi keyfiyyəti, qanunun müqəddəsliyinə hörmət, cinayətkarlığa qarşı barışmaz münasibət onu ictimaiyyətin gözündə daha da yüksəltmişdi. O, Azərbaycanda ictimai-siyasi tədbirlərin keçirilməsində yaxından iştirak etmiş, təşəbbüskarlığı, tələbkarlığı ilə seçilmişdi. Ulu öndər Heydər Əliyev irəli çəkdiyi kadrının vicdanlı, sədaqətli fəaliyyətini, təmizliyini, qanuna bağlılığını hər zaman yüksək dəyərləndirmiş, onu ən ali mükafatlarla təltif etmişdir. Arif Heydərovun hələ 1971-ci ildə general-leytenant rütbəsinə, sonrakı illərdə isə "Qırmızı Bayraq", "Şərəf nişanı" ordenlərinə, onlarla digər medallara layiq görülməsi cəsur insanın yorulmaz və fədakar əməyinə verilən yüksək qiymət idi.

Lakin 1978-ci il iyunun 29-da bütün sovetlər dönəmini lərzəyə salan dəhşətli bir hadisə baş verdi. Daxili işlər naziri, general-teylenant Arif Heydərova xidməti vəzifəsini yerinə yetirərkən odlu silahdan açılmış atəşlə qəsd edildi. Ömrünün çiçəkləndiyi, fəaliyyətinin ən qaynar bir vaxtında faciəli ölüm onu Azərbaycan xalqının əlindən aldı.

Ulu öndər yaxın dostu və məsləkdaşı Arif Heydərovun xatirəsinin əbədiləşdirilməsi istiqamətində mühüm tədbirlər həyata keçirmiş, dörd dəfə xüsusi sərəncam imzalamışdır. Hələ 1979-cu il martın 13-də respublikaya rəhbərlik edən Heydər Əliyevin təşəbbüsü ilə MK-nın bürosu bu görkəmli dövlət xadiminin xatirəsinin əbədiləşdirilməsi ilə bağlı xüsusi qərar qəbul etmişdir. Həmin qərarla Bakıdakı küçələrdən və Xəzər Gəmiçiliyi İdarəsinin gəmilərindən birinə generalın adı verilmişdir. 1996-cı il mayın 24-də A.Heydərovun 70 illik yubileyinin keçirilməsi haqqında Prezident sərəncamı imzalanmışdır. Ümummilli liderin 1996-cı il 27 iyunda imzaladığı "General-leytenant A.N.Heydərovun xatirəsinin əbədiləşdirilməsi haqqında" sərəncamla isə Azərbaycan Respublikası Daxili İşlər Nazirliyinin tədris mərkəzinə, MTN-nin sərhəd qoşunlarının 4-cü sərhəd zastavasına görkəmli dövlət xadiminin adı verilmiş, habelə Bakı Şəhər İcra Hakimiyyəti onun yaşadığı binaya (İstiqlaliyyət küç. 9) xatirə lövhəsinin vurulmasını təmin etmişdir. Bundan başqa, Ağdaş rayonundakı Dəhnə Xəlil orta məktəbi generalın adını daşıyır. Ölkə başçısı tərəfindən 1996-cı il iyunun 29-da imzalanan sərəncamla isə DİN-nin Tibb İdarəsinin Respublika Hospitalına general-leytenant A.Heydərovun adı verilmişdir.

Ümummilli liderin siyasi kursunun layiqli davamçısı Azərbaycan Prezidenti cənab İlham Əliyev də general-leytenant Arif Heydərovun vətən və xalq qarşısındakı xidmətlərini daim yüksək dəyərləndirir. Dövlət başçısının təşəbbüsü və qayğısı ilə DİN-nin A. Heydərovun adını daşıyan hospitalının yeni binasının bu ilin fevralında istifadəyə verilməsi də görkəmli dövlət xadiminin xatirəsinin daim əziz tutulduğunu göstərir.

...Deyirlər ki, zaman xeyirxah əməllərlə dolu olanda mənalı görünür. İnsan üçünsə əbədi olmağı xoş əməllərin intəhasızlığı və sonsuzluğu təmin edir. İnsana məxsus olan hər şeyi isə, hətta ölməzliyi belə, təbiət yox, insan özü yaradır. Arif Heydərov ölməzliyə qovuşaraq daim sözü-söhbəti, xoş əməlləri ilə hamının qəlbində əbədiləşən şəxsiyyətlərdən olmuşdur. Onun nurlu xatirəsi xalqının qəlbində daim yaşayacaqdır.

İ.ƏLİYEVA

Azərbaycan.- 2009.- 11 iyul.- S. 5.