Azərbaycanı Avropa ilə birləşdirən kəmər

Bakı-Tbilisi-Ceyhan kəmərinin çəkilməsi zamanın tələbi idi. Belə ki, 1994-cü ilin sentyabrında imzalanmış "Əsrin müqaviləsi" çərçivəsində 1997-ci ilin noyabrında neft çıxarılmağa başlamışdı. "Çıraq"dan hasilat getdikcə artırdı. "Azəri" yatağının mərkəzi, qərb və şərq hissələri, "Dərinsulu Günəşli" işlənirdi. Bütövlükdə bu yataqlardan gündəlik hasilatın 1 milyon barelə çatacağı gözlənilirdi. İlbəil artan həcmləri nəql etmək üçün isə mövcud neft kəmərlərinin gücü kifayət deyildi. Beləcə, müəllifi ümummilli lider Heydər Əliyev olan BTC-nin təkcə XXI əsrin deyil, bütövlükdə III minilliyin nəhəng mühəndis qurğusunun inşası ideyası yarandı. Ulu öndər bu boru xəttini Azərbaycanı Gürcüstan, Türkiyə və Avropa ilə sıx birləşdirən polad kəmər adlandırırdı.

BTC-nin reallaşması məhz Heydər Əliyevin mübarizliyi və dünyadakı böyük nüfuzu sayəsində mümkün oldu. "Heydər Əliyev olmasaydı, BTC də olmazdı". Sonralar bu fikri dünyanın bir sıra görkəmli şəxsiyyətləri dönə-dönə və bir-birindən xəbərsiz təkrar etdilər. Kəmərin səhmdarları isə bu layihəyə ulu öndərin sərf etdiyi titanik zəhməti yüksək qiymətləndirərək BTC-nin məhz onun adını daşıması təklifini irəli sürdülər.

Xatırladaq ki, Heydər Əliyev adına Bakı-Tbilisi-Ceyhan kəmərinin 11 səhmdarı var. Bunlar ARDNŞ (Azərbaycan), bp (o, həm də əməliyyatçıdır, Böyük Britaniya), "Şevron" (ABŞ), StatoilHydro" (Norveç), TPAO (Türkiyə), "Eni" (İtaliya), "Total" (Fransa), "İtocu" (Yaponiya), "İnpeks" (Yaponiya), "KonokoFilips" (ABŞ), Hess (ABŞ) şirkətləridir.

BTC-nin təməli 2002-ci il sentyabrın 18-də qoyuldu. Təməlqoyma mərasimində Azərbaycan, Gürcüstan və Türkiyə prezidentləri, bir çox ölkələrdən gəlmiş yüksək səlahiyyətli qonaqlar iştirak edirdilər. Həmin günə qədər layihə çox sınaqlardan keçmişdi. Çünki onun bədxahları çox idi. Onlar gah Azərbaycanın BTC-ni dolduracaq qədər nefti olmadığını, gah bu kəmərin gəlir gətirə bilməyəcəyini, gah da onun guya seysmik cəhətdən riskli ərazidən keçdiyi üçün perspektivsiz olacağını söyləyirdilər. Bunu deyənlər nə geoloq, nə neftçi, nə də seysmoloq idilər.

BTC-nin tikintisinə başlanandan sonra güman etmək olardı ki, bu söz-söhbətə son qoyulacaq. Lakin inşaat işləri gedən zaman bir sıra qeyri-hökumət təşkilatları başqa bir bəhanəni - kəmərin guya ətraf mühitə çox mənfi təsir göstərəcəyi fikrini ortaya ataraq ona yeni əngəl törədirdilər. İş o yerə çatmışdı ki, onlar dəstə halında beynəlxalq maliyyə qurumları qarşısında toplaşaraq bankları BTC-yə pul ayırmamağa çağırırdılar.

Belə çətin bir məqamda nəhəng layihəni irəli aparan yenə də Heydər Əliyev dühası oldu. 2003-cü ilin əvvəlində ABŞ-da keçirilən "Şərq-Qərb enerji dəhlizi reallıqdır" konfransında iştirak edən ulu öndər beynəlxalq maliyyə qurumlarının rəhbərləri ilə görüşərək məsələnin müsbət həllinə nail oldu.

2004-cü ilin əvvəlində isə Bakıda, "Gülüstan" sarayında Prezident İlham Əliyevin iştirakı ilə BTC-nin maliyyələşdirilməsinə dair son sənədlər imzalandı. BTC-nin tam qələbə çalmasına az qalırdı...

2005-ci il mayın 25-də Səngəçal terminalından kəmərə ilk neft vuruldu. Azərbaycan nefti 3 ölkənin ərazisi ilə böyük bir məsafə qət edərək Ceyhana 2006-cı il mayın 28-də çatdı. Bir neçə gün sonra isə BTC kəmərinin gətirdiyi neftlə yüklənmiş ilk tanker dünya bazarlarına yola salındı.

Bu, Heydər Əliyev adına Bakı-Tbilisi-Ceyhan kəmərinin bir sistem kimi tam işə düşməsi demək idi. Bu hadisə təntənəli surətdə Türkiyədə 2006-cı il iyulun 13-də qeyd olundu. Ceyhan şəhərində keçirilən açılış mərasimində Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev BTC-nin ölkəmiz üçün əhəmiyyətindən danışaraq demişdir: "Bu kəmərin fəaliyyətə başlaması ilə Azərbaycanın qarşısında yeni üfüqlər açılır, yeni imkanlar açılır. Azərbaycan iqtisadi cəhətdən çox zəngin ölkəyə çevriləcəkdir. Ölkədə bütün sosial problemlər öz həllini tapacaqdır. Azərbaycan çox önəmli neft ixrac edən ölkəyə çevrilir. Əminəm ki, neftdən əldə olunan gəlirlərdən istifadə edilməklə Azərbaycanda bütün sosial məsələlər qısa müddət ərzində öz həllini tapacaq və Azərbaycan dünya iqtisadiyyatına daha da inamla inteqrasiya edəcəkdir".

BTC ona bəslənən ümidləri doğruldur. Xatırladaq ki, onun gündəlik ötürücülük gücü 1,2 milyon barelədək artırılıb. Hələlik BTC bu qədər neft daşımasa da, yaxın gələcəkdə bunun özü də reallıq olacaq. Bu ilin birinci yarısında kəmərlə 17,7 milyon ton neft ötürülüb. Ötən ay isə boru xətti 3,3 milyon ton neft ixrac edib. Keçən ilin payızından BTC "Azəri-Çıraq-Günəşli" nefti və "Şahdəniz" kondensatından əlavə Qazaxıstandan daxil olan karbohidrogenləri də nəql etməyə başlayıb. Bu, "Tengiz" yatağından çıxarılan neftin bir hissəsidir. Yaxın gələcəkdə kəmərə "Kaşaqan" nefti də qoşulacaq.

Lakin Qazaxıstan nefti olmasa belə, Azərbaycanın kəməri doldurmaq üçün yetərincə nefti var. Bunu da, boru xəttinin rentabelliyini də zaman özü təsdiqləyib. Bu gün biz BTC-dən əldə olunan gəlirləri ən zəruri problemlərimizin həllinə yönəldirik. BTC-nin vəsaiti hesabına qaçqın və məcburi köçkünlər üçün evlər tikilib, su kəməri çəkilib.

BTC hələ uzun illər Azərbaycana xidmət edəcək, gəlir və nüfuz gətirəcək.

Azərbaycan.- 2009.- 12 iyul.- S. 1.