Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin çıxışı

Çox sağ olun.

Hörmətli xanımlar və cənablar!

Dəvətə görə minnətdaram. Burada yenidən olmağımdan şərəf hissi duyuram. Xatirimdədir, təxminən beş il bundan əvvəl mən Chatham Housedə olmuşam. Həmin vaxt mən, əsasən, planlarımız haqqında danışırdım, çünki ilk dəfə prezident seçildiyim vaxtdan cəmi bir il ötürdü. Hazırda, beş ildən sonra biz artıq nailiyyətlər haqqında danışa bilərik. Lakin ölkəmizdə görüləcək işlər hələ də çoxdur. Hesab edirəm ki, son beşillik dövr ölkənin, onun gələcəyinin inkişafı üçün olduqca mühüm olmuşdur.

Həmin illər göstərdi ki, Azərbaycan müstəqil ölkə kimi uğurla inkişaf edə bilər, öz milli maraqlarını qorumağa, tərəfdaş ölkələrlə səmərəli münasibətlər qurmağa qadirdir. Xüsusən də, maliyyə və iqtisadi böhran zamanı. Cari il bir daha nümayiş etdirdi ki, iqtisadiyyatımız davamlı və şaxələndirilmiş formadadır. Son beş il ərzində biz əsas diqqətimizi ölkə daxilindəki məsələlərə və xarici siyasətə aid olan məqamların həllinə yönəltmişdik. Lakin əlbəttə ki, güclü iqtisadiyyat, siyasi sabitlik və cəmiyyətdə birlik olmadan xarici siyasətdə tam müstəqilliyə nail olmaq çox çətindir. Əsas diqqət məhz iqtisadi islahatlara, iqtisadi inkişafa, enerji siyasətinə yönəlibdir. Bildiyiniz kimi, enerji siyasəti iqtisadiyyatımızın böyük hissəsidir və bu səylərin nəticələri nailiyyətlərimiz barədə bəzi rəqəmlərdə görünə bilər.

Son beş il ərzində iqtisadiyyatımız 2,6 dəfə artmışdır. Üç il ərzində isə Azərbaycan dünyada ən sürətlə inkişaf edən iqtisadiyyat hesab edilmişdir. Sənaye istehsalı 2,5 dəfə, büdcə xərcləri 12 dəfə artmışdır. Yoxsulluğun səviyyəsi 4 dəfə azalmışdır. Son beş il ərzində təhsil və səhiyyə sahəsində böyük işlər görülmüşdür. Azərbaycanda 1600 məktəb tikilmişdir. İqtisadi inkişaf nəinki paytaxtı, rayonlarımızı da inkişaf etdirməyə imkan yaradır. Azərbaycanın rayonlarında sürətli inkişaf gedir.

Bəzən iqtisadi göstəricilərimizi neftə və neft qiymətlərinə bağlayırlar. Lakin bu, belə deyil, çünki neft digər ölkələrdə də hasil olunur. Qonşularımızdan bir neçəsi bizdən də çox neft hasil edir. Eyni zamanda, əgər siz rayonlarımızın iqtisadi inkişafına nəzər yetirsəniz, eyni vəziyyəti görəcəksiniz. Neft rayonlarımızda deyil, Bakıda, Xəzərdə hasil edilir. Buna görə də, iqtisadiyyatın şaxələndirilməsi, sahibkarlığa dəstək və iqtisadi islahatlar yalnız neftdən asılılığı aradan qaldırır. Bu, bizim əsas məqsədlərimizdən biri olmuşdur: neftdən asılılığı azaltmaq, böhran və aşağı neft qiymətləri, hətta hasilatın azalması zamanı sabit olacaq güclü iqtisadiyyat yaratmaq.

Sosial məsələlər ciddi şəkildə həll olunur. Qeyd etdiyim kimi, yoxsulluğun azaldılması, fikrimcə, Azərbaycanda ən böyük nailiyyətlərdən biridir. Bu, həmçinin onu göstərir ki, neft gəlirləri ədalətli şəkildə bölüşdürülür. Belə olmasaydı, yoxsulların sayı azalmazdı, əksinə, çoxalardı. Biz neft hasil edən bəzi digər ölkələrin təcrübəsini də bilirik. Bütün qeyd edilən amillər Azərbaycanda çox yaxşı mühit yaratmışdır. Azərbaycanın həyata keçirdiyi islahatlar Dünya Bankı tərəfindən də qeyd edilmişdir. Bu təşkilat Doing Business hesabatında 2008-ci ildə Azərbaycanı bir nömrəli islahatçı ölkə kimi elan etmişdir. Bu, həmçinin gündəliyimizi çox aydın şəkildə nümayiş etdirir. Azərbaycanda siyasi və iqtisadi islahatlar paralel şəkildə həyata keçirilir. Hesab edirəm ki, bu, ölkədə islahatların aparılması üçün yeganə mümkün formatdır. 18 il bundan öncə ölkəmiz Sovet İttifaqının hissəsi olmuşdur. Bazar iqtisadiyyatı sıfır səviyyəsində idi. Bu gün iqtisadiyyatımızın 85 faizini bazar iqtisadiyyatı təşkil edir.

Müstəqillikdən öncə tariximizdə bizim siyasi sistemimiz olmamışdır. Lakin bu gün siyasi sistem inkişaf edir. Buna görə də, diqqət yetirdiyimiz daxili məsələlər regionda özümüzü rahat hiss etməyə, müstəqil siyasət aparmağa imkan verir. Çünki siz heç kəsdən asılı olmayanda, müstəqil siyasəti rahat həyata keçirə bilirsiniz. Belə halda, siz xalqınızın maraqlarından irəli gələn siyasəti, qarşıdurmaya deyil, əməkdaşlığa, tərəfdaşlığa, qonşularla və ənənəvi tərəfdaşlarla normal əlaqələrə yönəlmiş siyasəti həyata keçirirsiniz.

Enerji siyasəti bizim mövqeyimizin mühüm hissəsi olub və ola bilsin ki, bu amil artıq nəinki Azərbaycanda, o cümlədən bölgədə mühüm rolunu davam etdirəcəkdir. Həyata keçirdiyimiz neft və qaz layihələri bu gün dünyada gələcək enerji inkişafının möhkəm bünövrəsidir. Azərbaycan Xəzər dənizinə xarici sərmayədarları dəvət edən ilk ölkə oldu. Strateji tərəfdaşımız bp şirkəti bizim üçün ən mühüm layihələrdə və regional inkişaf məsələlərində liderdir. Hazırda neft və qaz yataqlarında hasilatın artması, sərmayələr nəticəsində yaratdığımız boru kəmərləri, Azərbaycandakı əlverişli sərmayə mühiti və qeyri-enerji sektoruna sərmayələrin cəlb edilməsi kimi məsələlər ümummilli lider Heydər Əliyevin müdrikliyi sayəsində baş tutmuşdur. O, 1994-cü ildə "Əsrin müqaviləsi"nin imzalanması ideyasını irəli sürdü. Bu gün isə bizim şaxələndirilmiş təchizat infrastrukturumuz var. 7 boru kəmərinə malikik. Onlardan 3-ü nefti, 4-ü isə qazı müxtəlif istiqamətlərdə nəql edir. Hasilata milyardlarla dollar sərmayə qoyulmuşdur. Bu il neft hasilatı 50 milyon tona yaxın olacaq, qaz hasilatı isə 25-27 milyard kubmetrə çatacaqdır. Aşkar olunmuş ehtiyatlar ən azı 100 il ərzində Azərbaycana beynəlxalq bazarlarda etibarlı qaz təchizatçısı olmağa imkan verəcəkdir. Yeni sərmayələr, o cümlədən bp ilə ARDNŞ arasında bu gün səhər imzalanmış Anlaşma memorandumu Azərbaycanın hətta böhran illərində, neftin qiymətlərinin aşağı düşdüyü dövrdə nə dərəcədə cəlbedici olduğunu nümayiş etdirir. Bu, onunla bağlıdır ki, ölkəmizdə çox proqnozlaşdırılan vəziyyət, siyasi sabitlik mövcuddur və bütün sərmayələrin qorunması təmin edilir. Neft şirkətləri ilə enerji əməkdaşlığımızı başladığımız vaxtdan etibarən heç vaxt hər hansı hüquqi çəkişmə və ya mübahisə, yaxud şərtləri dəyişdirmək cəhdi olmamışdır. Biz müqavilə şərtlərinə sadiqik və bütün əsas neft müqavilələri parlamentdə ratifikasiya ediləndən sonra Prezident tərəfindən imzalanır və qanun qüvvəsi alır. Beləliklə, onları heç kəs dəyişə bilməz. Bu, etimad deməkdir və həmin etimad digər sahələrə də sərmayələr cəlb etməyə imkan yaradır. Azərbaycan kimi gənc müstəqil ölkələrə sərmayələri cəlb etmək məqsədi ilə biz etimadı davamlı şəkildə möhkəmləndirməli, lazımi siyasi və iqtisadi mühit yaratmalıyıq.

Əvvəllər xülya kimi görünən Bakı-Tbilisi-Ceyhan artıq reallığa çevrilmişdir. Artıq 3 ildir həmin boru kəməri uğurla istismar olunur və böyük həcmdə neft nəql edir. Boru kəməri işə düşdükdən sonra onunla nəinki Azərbaycan, həm də Qazaxıstan nefti nəql olunur. Bu o deməkdir ki, gələn illər ərzində nəql olunan həcmlər artacaqdır. Belə olan halda boru kəmərinin buraxıcılıq qabiliyyəti, ola bilsin, gündə 1,6 milyon bareldən 1,8 milyon barelə çatdırılacaqdır. Hətta yenisi də layihələndirilib tikilə bilər. Azərbaycan Xəzərin digər sahilində yerləşən qonşuları üçün artıq tranzit ölkəyə çevrilmişdir. Biz nəhəng qaz yataqlarını aşkar etdikdən sonra qonşu ölkələrə ixraca başladıq. Bunun vacibliyi get-gedə artır və Avropa üçün hər hansı mümkün gələcək artırma və ya şaxələndirmə layihəsi Azərbaycanda yaratdığımız və qazımızı Avropa bazarlarına çıxaran mövcud infrastruktura söykənir. Üstünlüyümüz ondan ibarətdir ki, biz bir təchizat marşrutu ilə məhdudlaşmırıq. Bizim müxtəlif istiqamətlərdə gedən 4 qaz kəmərimiz var: Avropaya uzadıla biləcək Bakı-Tbilisi-Ərzurum kəməri, bizi Gürcüstanla birləşdirən boru kəməri, Rusiyaya və İrana gedən boru kəmərləri, demək olar ki, hazırda onların hamısı istismar olunur, ya da ediləcəkdir. Azərbaycan özünü etibarlı təchizatçı, hüquqi öhdəliklərinə hörmətlə yanaşan tərəf və hər zaman öz vəzifələrini yerinə yetirən ölkə kimi göstərmişdir.

İndi enerji siyasətinin əhəmiyyəti daha da artır. Qeyd etmək istəyirəm ki, enerji bazarında olan vəziyyəti regionda ümumi siyasi inkişafdan ayırmaq mümkün deyil, çünki enerji məsələləri siyasi inkişafa təsir göstərir. Bəzən enerji siyasəti məsələləri prosesin siyasiləşdirilməsinə aparır. Biz bu yanaşmanın əleyhinəyik. Hesab edirik ki, hər bir iş milli maraqlara, kommersiya şərtlərinə və azad bazar prinsiplərinə, azad rəqabətə əsaslanmalıdır. Bu, bizim yanaşmamızdır.

Fikrimcə, vəziyyəti təhlil etməkdə yeganə yanaşma belədir. Eyni zamanda, potensial diktə hallarının qarşısını almaq üçün hasilatçı, tranzit ölkələr və istehlakçıların maraqları arasında tarazlıq olmalıdır. Diktə etmə nəinki hasilatçı, bəzən tranzit ölkələrə və ola bilsin, istehlakçılara da aid ola bilər. Buna görə də enerji formatının bütün iştirakçıları vahid heyət kimi çalışmalıdır. Yalnız bu halda biz uğura nail ola bilərik.

Əminəm ki, gələn illər ərzində Azərbaycan öz enerji potensialını artıracaqdır. Çünki mövcud potensial və həyata keçirilən kəşfiyyat layihələri 3-5 il ərzində yeni ehtiyatların tapılması ilə nəticələnəcəkdir. Bu isə enerji potensialımızı ciddi şəkildə artıracaqdır. Coğrafi mövqeyimiz və artıq mövcud olan infrastruktur bütün tərəfdaşlarımız üçün vacib olacaqdır.

Biz, həmçinin nəqliyyat infrastrukturuna böyük sərmayələr yatırırıq. Coğrafi mövqeyimizi nəzərə alsaq, bu, tamamilə məntiqlidir. O cümlədən Azərbaycanın maliyyələşdirdiyi, Avropa ilə Asiyanı birləşdirən dəmir yolu xəttinin çəkilməsi regional əməkdaşlıq məsələlərində və bölgəmizdə biznes mühitinin və imkanlarının yaxşılaşdırılmasında olduqca mühüm rol oynayacaqdır. Bizi qonşularımızla birləşdirən infrastruktura böyük sərmayələr qoyuruq. Artıq bu gün Azərbaycan nəinki neft və qaz ixracatçısına, o cümlədən qonşu ölkələrə elektrik enerjisi təchizatçısına çevrilmişdir. Bir daha qeyd etmək istəyirəm ki, bütün bu məsələlər bir-biri ilə bağlıdır və nailiyyətlərimiz özümüzü təhlükəsiz, rahat və etibarlı hiss etməyə imkan verir. Eyni zamanda, biz hər zaman qonşularımız və tərəfdaşlarımızla əməkdaşlıq etməyə, işgüzar münasibətlər qurmağa hazırıq.

Azərbaycanın xarici siyasəti olduqca aydın və proqnozlaşdırılandır. Biz bütün ölkələrlə səmərəli ikitərəfli münasibətlərin tərəfdarıyıq. Qarşılıqlı maraqlar, ortaq dəyərlər, qarşılıqlı hörmət, daxili işlərə müdaxilə etməmək prinsipinə əsaslanan və tərəfdaşlıq ruhunda olan münasibətlərin qurulması bizim üçün vacibdir. Hesab edirəm ki, bu yanaşma artıq müsbət nəticələrini nümayiş etdirmişdir. Bir daha qeyd etmək istəyirəm ki, xarici siyasətimiz müstəqildir. Bu siyasətə heç bir xarici amil təsir göstərmir. O, iqtisadi potensiala və müstəqilliyə əsaslanır.

Böyük Britaniya ilə münasibətlərimiz uğurla inkişaf edir. Bu, mənim ölkənizə ikinci rəsmi səfərimdir. Bu gün səhər Baş nazir Braun ilə səmərəli müzakirələrim oldu. İkitərəfli, regional məsələləri, eləcə də sülhməramlı əməliyyatlarda göstərdiyimiz səyləri müzakirə etdik. Biz lap ilk günlərdən İraq və Əfqanıstanda sülhməramlı əməliyyatlarda iştirak etməyə başlamışıq.

Əfqanıstana gəldikdə, koalisiya qüvvələrinə dəstək olaraq, biz hərbçilərimizin sayını iki dəfə artırmışıq. Biz, həmçinin enerji siyasətinə, Ermənistan-Azərbaycan, Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin həllinə aid məsələləri müzakirə etdik. Birləşmiş Krallıq bizim üçün strateji tərəfdaş, mühüm ölkə və Azərbaycanda ən böyük sərmayədarlardan biridir. Biz münasibətlərimizi yüksək dəyərləndiririk və əminəm ki, bu əlaqələr daha geniş gündəliyi əhatə edəcəkdir: siyasi əlaqələr, iqtisadi əməkdaşlıq, informasiya texnologiyaları və təhsil sahələri. Azərbaycan gənclərinin dünyanın aparıcı universitetlərində təhsili üçün böyük təhsil proqramını həyata keçiririk. Bu, Azərbaycan Dövlət Neft Fondundan maliyyələşdirilən xüsusi proqramdır.

Adətən, bu fondun vəsaitləri strateji məqsədlər üçün sərf edilir. Neft Fondundan ayrılan vəsaitlər qaçqınların və məcburi köçkünlərin yeni yerlərə köçürülməsi, su kəmərinin tikintisi, Ermənistanın işğalından əziyyət çəkmiş insanların probleminin həlli, təhsil məqsədləri üçün istifadə olunur. Həmin məsələlər bizim üçün çox önəmlidir. Hazırda biz bacarıqlı, gənc, yaxşı təlim və təhsilli, geniş dünyagörüşü olan və Azərbaycana, dövlətçiliyə və gələcəyimizə sadiq şəxslərə ehtiyac duyuruq.

Müstəqil olmaq bizim üçün böyük nailiyyətdir. Azərbaycan xalqı uzun əsrlər boyu müstəqillikdən məhrum olmuşdur. Buna görə də müstəqilliyin bizim üçün xüsusi mənası var. Biz müstəqilliyimizi gücləndirmək və sonrakı nəsillərə xoşbəxt gələcək təmin etmək üçün hər gün fəal çalışmalıyıq.

Birləşmiş Krallıqla əlaqələrimiz Avropa İttifaqı ilə tərəfdaşlıq məsələlərini də əhatə edir. Bu yaxınlarda Azərbaycan Avropa İttifaqının Şərq Tərəfdaşlığı Proqramına qoşulmuşdur. Üç il əvvəl Azərbaycan Avropa İttifaqının Yeni Qonşuluq siyasətinə qoşulmuşdur. Avropa İttifaqı ilə Azərbaycan arasında münasibətlər çox müsbət və səmərəlidir. Bu, əsl tərəfdaşlar arasında olan münasibətlərdir. NATO ilə də əməkdaşlığımız uğurla inkişaf edir. Azərbaycan Fərdi Tərəfdaşlıq üzrə əməliyyat planının fəal iştirakçısıdır. Biz bu əməkdaşlığı gələcəkdə də inkişaf etdirəcəyik.

Xarici siyasətimizin əsas çağırışlarından biri və ümumiyyətlə, ölkəmizin qarşısında duran əsas vəzifə Ermənistan ilə Azərbaycan arasındakı münaqişənin həllidir. Artıq 15 ildir ki, biz nə hərb, nə sülh şəraitindəyik. 1994-cü ildə atəşkəs əldə edilib, lakin həmin vaxtdan etibarən beynəlxalq ictimaiyyətin müxtəlif səylərinə baxmayaraq, biz sülhə nail olmamışıq. Düzdür, hazırda danışıqlar prosesi daha fəal, vədedici şəkildə aparılır və artıq müəyyən nəticələr var. Lakin bu, beynəlxalq hüququn normaları və prinsiplərinə əsaslanan həllin tapılması və yekun razılaşma üçün kifayət deyildir.

Biz ərazi bütövlüyümüzü bərpa edəcəyik. Bu münaqişə yalnız beynəlxalq hüquq və beynəlxalq təşkilatların qərarları əsasında həll olunmalıdır. Ermənistan rəhbərliyi də buna hazırdır. Belə olmasaydı, onlar Moskva Bəyannaməsini imzalamazdılar. Orada aydın şəkildə deyilir ki, münaqişə beynəlxalq təşkilatların qətnamələri əsasında həll olunmalıdır. Həmin qətnamələrdə nə deyilir? Orada aydın şəkildə bildirilir ki, Ermənistan qüvvələri işğal olunmuş ərazilərdən qeyd-şərtsiz və dərhal çıxmalıdırlar. Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Təhlükəsizlik Şurası bu barədə 4 qətnamə qəbul etmişdir. Həmçinin BMT-nin Baş Məclisinin qətnaməsi bu mövqeni dəstəkləyir. ATƏT-in, xüsusən də Lissabon zirvə görüşünün qərarlarında münaqişənin hansı yolla həll olunacağı aydın şəkildə göstərilir.

Azərbaycanın ərazi bütövlüyü bərpa edilməlidir. Ümumi ərazimizin 20 faizini təşkil edən zəbt olunmuş bütün torpaqlar erməni işğalından azad olunmalıdır. Ermənistanın etnik təmizləmə siyasətindən əziyyət çəkmiş bir milyon azərbaycanlı qaçqın və məcburi köçkünlərin öz torpaqlarına qayıtmaq hüququ var. Biz hər zaman - həm 1990-cı illərdə də demişik və indi də deyirik ki, Dağlıq Qarabağa suveren Azərbaycan dövlətinin hüdudları daxilində mümkün qədər ən yüksək muxtariyyət statusu verməyə hazırıq. Bu, yeganə mümkün yanaşmadır. Hesab edirəm ki, əgər erməni tərəfi siyasi iradə göstərsə, münaqişə həll olunacaqdır. Eyni zamanda, biz Ermənistanın bəzi narahatlığını, Ermənistan ilə Dağlıq Qarabağ arasında yerüstü əlaqə məsələsi, təhlükəsizlik zəmanəti və sülhməramlı əməliyyatlar kimi məsələləri anlayırıq. Biz bu məsələləri konstruktiv şəkildə həll edə bilərik. Regionda sülh hamıya bir çox üstünlüklər gətirəcəkdir.

Azərbaycan öz ərazi bütövlüyünü bərpa edəcək və insanlarımız yenidən öz doğma yerlərində, ulu babalarının torpaqlarında yaşamaq imkanına malik olacaqlar. Ermənistan işğalçı siyasətinə son qoymalıdır. Ermənistan digər suveren ölkənin ərazisini zəbt edən ölkə imicinə son qoymalıdır. Eyni zamanda, Azərbaycanın daxilində yerləşən və Ermənistanla heç vaxt əlaqəsi olmamış Dağlıq Qarabağ Ermənistana dəhliz vasitəsilə çıxış əldə edə bilər. Regiondakı bütün kommunikasiyalar açılar və tammiqyaslı regional əməkdaşlıq baş tutar. Qafqazdakı bütün ölkələr və tərəflər bundan yalnız fayda görəcəkdir. Nə hərb, nə sülh vəziyyəti münaqişənin dondurulmuş olması haqda səhv mesaj göndərir. Bu, dondurulmuş münaqişə deyil, atəşkəs Ermənistan və Azərbaycan orduları tərəfindən təmin edilir. Burada heç bir sülhməramlı yoxdur. Sülh şəraiti çox kövrəkdir. Buna görə də hazırda irəliyə doğru getmək və artıq bəlli olan məsələlər üzərində razılığa gəlmək lazımdır. Çünki işğalçılıq siyasəti heç vaxt Dağlıq Qarabağın tanınmasına gətirib çıxarmayacaqdır. Dağlıq Qarabağ heç vaxt müstəqil ölkə kimi tanınmayacaqdır. Bunu gözləmək cəfəngiyatdır. Suveren Azərbaycan dövləti daxilində cəmi 60 min əhalisi olan ərazi müstəqil ola bilməz. Fakt ondan ibarətdir ki, Dağlıq Qarabağ bugünə qədər heç bir ölkə tərəfindən, o cümlədən Ermənistan tərəfindən tanınmamışdır. Bu, aydın şəkildə onu göstərir ki, müstəqillik mümkün deyildir. Azərbaycan Dağlıq Qarabağın müstəqillik statusunu öncədən müəyyənləşdirən sülh planına heç vaxt razılaşmayacaqdır. Bu haqda söhbət belə gedə bilməz.

ATƏT-in Minsk qrupunun həmsədrləri tərəfindən verilmiş və hazırda müzakirə etdiyimiz təkliflər aydın şəkildə göstərir ki, müstəqilliyə nail olmaq üçün mexanizmlər yoxdur. Nəyə nail olmaq olar? Dağlıq Qarabağın erməni və azərbaycanlı icmalarının sülh şəraitində birgə yaşamasına nail olmaq olar. Biz keçmişdə sülh şəraitində yaşamışıq və yenə də yan-yana yaşayacağıq. Biz coğrafiyanı dəyişə bilmərik. Ona görə də biz bu cür mühüm beynəlxalq məsələnin həllinə nail olmalıyıq. Bunun dünya üçün vacibliyi bizə yardım edən ölkələrin göstərdiyi diqqətdə əks olunubdur.

Mən giriş sözümü bununla yekunlaşdırıram ki, müzakirələr üçün də vaxt qalsın. Dəvətə görə bir daha təşəkkürümü bildirmək istəyirəm.

"Chatham House"da görüş iştirakçılarının suallarına cavab verməyə hazıram. Hesab edirəm ki, sizin üçün də əhəmiyyətli olardı ki, regionumuza aid olan mühüm məsələlər haqqında məlumatı ilk mənbədən alasınız. Çox sağ olun.

Brayn Fol ətraflı məlumata görə Prezident İlham Əliyevə təşəkkürünü bildirdi.

Dövlətimizin başçısı daha sonra görüş iştirakçılarının suallarına cavab verdi.

- Cənab Prezident, bildiyiniz kimi, bu gün səhər Türkiyədə Nabukko layihəsi ilə bağlı hökumətlərarası saziş imzalanmışdır. Azərbaycan bu tədbirdə energetika naziri ilə təmsil olunmuşdur. Azərbaycanın bu layihəyə münasibəti barədə fikirlərinizi bildirsəydiniz, minnətdar olardım. Çünki bilirik ki, ölkəniz bu yaxınlarda Rusiya ilə qaz müqaviləsi imzalamışdır.

- Bildiyiniz kimi, Azərbaycan həmişə Nabukko layihəsinin tərəfdarı olmuşdur. Artıq qeyd etdiyim kimi, Nabukko ideyası Azərbaycan ilə Türkiyə arasında çəkilmiş qaz boru kəmərinə əsaslanaraq layihə kimi irəli sürülmüşdür. Əgər Azərbaycan 1996-cı ildə bp və digər şirkətlərlə "Şahdəniz" qaz yatağında hasilatla bağlı saziş imzalamasaydı və tərəfdaşları ilə Bakı-Tbilisi-Ərzurum qaz kəmərini tikməsəydi, onda Nabukko ilə əlaqədar imzalanmış bugünkü razılaşma mümkün olmazdı. Reallıq bundan ibarətdir. Ona görə ki, biz bu işin nəinki başlanğıcında durmuşduq, eyni zamanda bir ölkə kimi şaxələndirməni və nəql infrastrukturunun inkişafını fəal şəkildə dəstəkləmişik. Lakin Nabukko ideyası ortaya çıxanda, elan ediləndə Azərbaycan potensial təchizatçı hesab edilmirdi, çünki həmin vaxt bizim kifayət qədər qazımız yox idi. Digər ölkələr potensial təchizatçı hesab edilirdi. Lakin sonra Azərbaycan ixracatçıya çevrildi. Misal üçün, bu il Türkiyəyə 7 milyard kubmetr qaz ixrac etmək fikrindəyik. Biz tələbatdan asılı olaraq, Gürcüstana 1 milyard kubmetr qaz verməyi planlaşdırırıq. Türkiyə bizim göndərdiyimiz qazın müəyyən hissəsini yenidən Yunanıstana ixrac edir. Biz, həmçinin mübadilə əsasında İrana qaz ötürürük. "Qazprom"la bu yaxınlarda imzalanmış müqavilə bizim təchizat imkanlarımızın tam şaxələndirilməsinə yönəldilibdir. Nə qədər çox bazar olsa, biz bir o qədər yaxşı kommersiya şərtləri əldə etmiş olarıq. "Qazprom"la Azərbaycan Respublikası Dövlət Neft Şirkəti arasındakı müqavilə sırf iqtisadi, azad bazar prinsipləri və ədalətli qiymətlər əsasında imzalanmışdır və zənnimcə, bu, gələcək potensial sazişlər, razılaşmalar üçün yaxşı bir misaldır.

Mən çox şadam ki, tranzit ölkələr arasında saziş imzalanmışdır. Bu, vacibdir. Eyni zamanda ümid edirəm ki, Azərbaycan ilə Türkiyə arasında tranzit haqqında saziş mümkün qədər tez imzalanacaqdır. Əfsuslar olsun, bugünə qədər həmin saziş imzalanmayıbdır. Təbii ki, bu gün imzalanmış saziş və gələcək sazişlər ədalətli şərtlərlə, azad iqtisadiyyat, rəqabət prinsiplərinə, eləcə də beynəlxalq səviyyədə tanınmış şərtlərə əsaslanmalıdır. Bu ilin may ayında Azərbaycan Nabukkonu dəstəkləyən siyasi bəyannaməni imzalayıb və əgər layihə həyata keçsə və bizə yaxşı kommersiya şərtləri təklif olunarsa, təbii ki, biz də həmin boru kəməri ilə qazımızı ixrac edərik. Nəzərə alsaq ki, bu gün Azərbaycanda aşkar edilmiş qaz ehtiyatlarının minimum həcmi 2 trilyon kubmetrdir, maksimum isə bu, 5 trilyon kubmetrə bərabərdir, yeni yataqlar aşkarlanacaq, zənnimcə, bizim istənilən istiqamətdə qaz ixrac etmək imkanımız olacaqdır.

- Mənim adım Tomas de Valdır. Dağlıq Qarabağ haqqında kitab yazmışam. Cənab Prezident, bu gün Sizin Dağlıq Qarabağla bağlı söylədiyiniz fikirləri diqqətlə dinlədim. Eyni zamanda, mövzu ilə bağlı Sizin son müsahibələrinizi də izləyirəm. Mən xüsusən də Sizin Rusiyanın "Vesti v subbotu" kanalına verdiyiniz müsahibəni nəzərdə tuturam. Keçmişdə Siz bəyan etmisiniz ki, nəzəri baxımdan gələcəkdə münaqişənin hərbi yolla həllini istisna etmirsiniz. Bilmək istərdim, danışıqların belə bir mühüm mərhələsində daha yaxşı etimad mühitini yaratmaq məqsədilə siz bəyan edə bilərsinizmi ki, hər hansı hərb variantı istisna olunur və Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin həlli yalnız siyasi yolla ola bilər?

- Artıq qeyd etdiyim kimi, bilirsiniz ki, 15 ildir Azərbaycan danışıqlar prosesindədir. Hesab edirəm ki, bu, bizim sülhsevər siyasətimizin ən yaxşı göstəricisidir. Çünki 20 ilə yaxındır ki, bizim torpaqlarımız işğal altındadır, qaçqınlar və məcburi köçkünlər bu işğaldan əziyyət çəkir. Buna baxmayaraq, biz yenə də danışıqlar prosesindəyik. Bu, aydın şəkildə bizim yanaşmamızı göstərir.

Eyni zamanda, əfsuslar olsun ki, mən bu gün hərb variantını istisna edə bilmərəm. Çünki birincisi, Azərbaycan BMT-nin Nizamnaməsi əsasında özünü müdafiə etmək hüququna malikdir. Dünyanın istənilən digər ölkəsi kimi, Azərbaycanın da öz ərazi bütövlüyünü bərpa etmək hüququ var. Tarixdən də bilirik ki, bəzi hallarda ölkələr uzaq yerlərdəki ərazilərində də suverenliyini bərpa etmişlər. Zənnimcə, siz də bu təcrübəni bilirsiniz. Dağlıq Qarabağ Azərbaycanın daxilində yerləşir. Bu, Azərbaycanın tarixi torpağıdır. Dağlıq Qarabağa ermənilər XIX əsrin əvvəlində köçürülmüşlər. Onlar orada 1978-ci ildə ermənilərin İrandan Qarabağa köçmələrinin 150 illiyinə həsr olunmuş abidə qoymuşdular.

Danışıqlar prosesində irəliləyiş əldə etdikdən sonra, təbii ki, biz heç bir hərb yoluna əl atmayacağıq və üzərimizə siyasi öhdəliklər də götürəcəyik. Lakin indiki halda biz hərb yolunu istisna edə bilmərik. Əgər biz bunu etsək, ermənilər işğal olunmuş torpaqlardan, ümumiyyətlə, çıxmaq istəməyəcəklər.

Hazırda bizim əlimizdə iki mühüm alət var. Birincisi, Azərbaycanın ordusunun artan potensialıdır, o, ərazi bütövlüyümüzü bərpa etməyə qadir olan ordudur. Biz hərbi məqsədlər üçün Ermənistanın bütün büdcəsi qədər vəsait ayırmışıq. İkincisi isə, iqtisadi məsələdir. Bəzi hallarda biz ittiham olunuruq ki, Ermənistanı təcrid edirik. Amma biz bunu etməyə məcburuq. Ermənilər işğal etdikləri ərazilərdəki dəmir yolu keçən yerlərdən öz qoşunlarını çıxarsalar, biz həmin dəmir yolunu aça bilərik. Əgər onlar Dağlıq Qarabağ ərazisindən cənub-şərqdə yerləşən beş rayondan çıxsalar, kommunikasiyalar dərhal açıla bilər.

Ona görə 2009-cu ilin reallığını və gələcəyi nəzərə alaraq bəyan edirəm ki, Ermənistanla Azərbaycan müqayisəedilməzdir. Onların tam fərqli iqtisadi, siyasi vəziyyəti var və əgər beş ildən, on ildən sonraya baxsanız, bu fərq daha da artacaqdır. Buna görə onlar onsuz da edəcəkləri seçimi etməlidirlər: öz qoşunlarını işğal olunmuş ərazilərdən çıxarmalıdırlar. Bundan sonra biz gücdən istifadə olunmaması haqqında öhdəlik götürə bilərik.

- Cənab Prezident, Dağlıq Qarabağ probleminin həllində Rusiyanın ciddi marağı varmı?

- Rusiya Prezidenti cənab Medvedev şəxsən bu prosesdə çox fəaldır, onun iştirakı ilə Ermənistan Prezidenti və mən siyasi bəyannaməyə imza atdıq. Mən öz çıxışımda bu bəyannaməni də xatırlatdım. Biz Sankt-Peterburqda görüşdük. Rusiya Prezidenti tərəfindən təklif olunan digər görüş bir həftədən də az vaxtda Moskvada baş tutacaqdır. Rusiya tərəfi prosesdə çox fəaldır və digər həmsədrlərlə birgə mühüm rol oynayır.

- Mən BBC World Service radiosunu təmsil edirəm. Siz ölkənizin Böyük Britaniya ilə əla münasibətlərini tam təfərrüatı ilə təsvir etdiniz. Ölkəniz ATƏT-in, Avropa Şurasının üzvüdür, Avropa İttifaqının tərəfdaşıdır. Britaniyanın ən nüfuzlu təsisatlarından biri sayılan BBC World Service radiosunun milli tezliklərdə yayımlanmaması faktının həmin münasibətlərə uyğun gəlməməsi ilə razılaşa bilərsinizmi?

- Siz bilirsiniz ki, hər bir ölkə öz qanunlarına hörmət etməlidir. Bizim ölkənin qanununa uyğun olaraq, xarici yayımçılar milli tezliklərdə yayım fəaliyyəti ilə məşğul ola bilməz. Əgər bu qanun mövcud olmasaydı, onda təbii ki, BBC, - söhbət təkcə BBC-dən getmir, - eləcə də Azadlıq, Amerikanın səsi, Rusiyanın Avropa plyus radiolarının fəaliyyəti mümkün olardı. Bütün bunlar hüquqi prosedurlar əsasında baş vermişdir. Yəni biz BBC-nin yayımını qadağan etməmişik. Biz, sadəcə, hər hansı digər ölkədə olduğu kimi, öz qanunvericiliyimizə əməl edirik. Əgər həmin radiolarla Azərbaycan arasında əməkdaşlıq davam edərsə, biz bundan şad olarıq və yayımın başqa formalarını tapa bilərik: internet, qısa dalğalar və s. Biz Azərbaycanda azad mətbuatı məhdudlaşdırmırıq. Bu gün qeyd etdim ki, son beş il ərzində Azərbaycanda 1600 məktəb tikilmişdir və kompüterlə təchiz olunub və onlar internetə çıxışa malikdir. Əgər biz mətbuatı məhdudlaşdırsaydıq, onları internetlə təchiz etməzdik. Biz, sadəcə, istəyirik ki, qanunvericiliyimizə əməl edilsin və işlər hər hansı digər inkişaf etmiş və demokratik ölkələrdə olduğu kimi tənzimlənsin.

- Çox sağ olun, cənab Prezident, əhatəli çıxışınıza görə Sizə olduqca minnətdaram. Mən London Universitetini təmsil edirəm. Sualım Türkmənistanla münasibətlərinizə, o cümlədən Xəzər dənizinə və bu ölkə ilə layihələrin həyata keçirilməsinə aiddir.

- Türkmənistanla münasibətlərimiz uğurla inkişaf edir. Bizim çox yaxşı siyasi əməkdaşlığımız var. Son vaxtlarda dövlət səfərləri - Türkmənistan Prezidentinin Azərbaycana və Azərbaycan Prezidentinin Türkmənistana səfərləri baş tutmuşdur. Biz iqtisadi, siyasi əməkdaşlığın vacib məsələlərini, o cümlədən Xəzər dənizinin hüquqi statusu məsələsini nəzərdən keçirmişik. Prinsip etibarilə ziddiyyətlərimiz yoxdur. Yataqlarla bağlı - Türkmənistanla Azərbaycan arasındakı sərhəddə yerləşən yataqlarla bağlı məsələlər var. Biz bunu da konstruktiv yolla həll etməyə hazırıq. Hesab edirəm ki, əgər biz öz türkmən dostlarımızla bu məsələnin həllinə nail olsaq, onda ümumiyyətlə, Xəzər dənizinin hüquqi statusunun müəyyənləşdirilməsi daha asan olacaqdır.

- Mənim sualım əvvəlki sualın davamıdır. Mən "Sərdar-Kəpəz" yatağı ilə bağlı sual vermək istəyirəm. Siz bu yatağın birgə işlənilməsi ehtimalı haqqında son iki il ərzində bəyanat vermisiniz. Dövlət Neft Şirkəti ilə Türkmənistan tərəfinin bu yataqda birgə işlərin aparılması ehtimalı nə dərəcədə realdır?

- Bəli, bu bizim yanaşmamızdır və bu mövqeyimizi açıq şəkildə elan etmişik ki, biz qeyd etdiyiniz yatağın birgə işlənilməsinin tərəfdarıyıq. Yeri gəlmişkən deyim ki, sovet vaxtında həmin yatağın adı başqa idi, o, nə Kəpəz deyildi, nə də Sərdar adlanırdı. O, rus dilində, "Promejutoçnaya" adlanırdı. Rus dilini bilən insanlar başa düşür ki, onun mənası nədir.

"Promejutoçnaya" aralıqda olan deməkdir. Əgər o, aralıqdadırsa, bu o deməkdir ki, mübahisə obyekti ola bilər. Biz öz türkmən dostlarımıza təklif etdik ki, bu yatağın işlənilməsi üçün birgə əməliyyat şirkətini yaradaq. Çünki bizim infrastrukturumuz və boru kəmərlərimiz bu yatağa çox yaxındır və əgər lazım gələrsə, birlikdə beynəlxalq əməliyyatçıları dəvət edək və onlar gəlib sərmayə qoya bilərlər. Biz payların da müxtəlif proporsiyalarına baxmağa hazırıq və bu da həmin yataqdan keçən sərhədə uyğun olan bir pay bölümü olacaqdır. Əgər türkmən dostlarımız bu yanaşmaya razılaşarsa, hesab edirəm ki, biz məsələnin, Xəzər dənizinin ümumi hüquqi statusunun müəyyən edilməsini daha da asanlaşdıracağıq.

- Mən "Chatham House"da Rusiya və Avrasiya proqramı çərçivəsində çalışıram. Sizin fikrinizcə, Buş administrasiyasından fərqli olaraq, ABŞ-ın yeni administrasiyası Cənubi Qafqazda daha fəal işləyirmi? Bir tərəfdən, regionun Rusiyanın təsiri altına düşməməsinə çalışır və digər tərəfdən, Rusiya ilə Qərb arasında münasibətləri tənzimləməyə cəhd edirmi?

- Təcrübəmizə əsaslanaraq biz görürük ki, yeni administrasiya Cənubi Qafqazın regional məsələlərində çox mühüm və fəal rol oynayır. İlk anlardan biz bir çox mesajlar almışıq. Eyni zamanda, mənimlə Prezident Obama və dövlət katibi xanım Klinton arasında bir neçə telefon danışıqları olubdur. Bu yaxınlarda dövlət katibinin birinci müavininin rəhbərliyi ilə yüksək səviyyəli nümayəndə heyəti Bakıya səfər etmişdir. Aldığımız mesajlar, ünsiyyət və danışıqlar aydın göstərir ki, yeni administrasiyanın regional məsələlərdə böyük marağı var. Ermənistan-Azərbaycan münaqişəsində sülh prosesinə güclü dəstək, enerji siyasəti, regional inkişaf və təhlükəsizlik məsələləri - bütün bunlar Birləşmiş Ştatlarla ikitərəfli münasibətlərimizin gündəliyindədir. Biz bu yanaşmanı görməyimizdən çox şadıq. Bu yanaşmanı gözləyirdik. Ümid edirik ki, Birləşmiş Ştatlarla Azərbaycan arasında strateji tərəfdaşlıq gələn illər ərzində daha da güclənəcəkdir.

- Cənab Prezident, mən Britaniya-Ermənistan parlament qrupunu təmsil edirəm. Zati-aliləri, icazənizlə yenidən Dağlıq Qarabağ məsələsinə qayıdaq. Dağlıq Qarabağ məsələsinin sırf insan hüquqları məsələsi olmasına baxmayaraq, Azərbaycan bu problemi ərazi iddiası kimi təqdim etmək üçün əlindən gələni edir və münaqişənin digər əsas tərəfi, Dağlıq Qarabağın özü ilə danışmaqdan imtina edir. Bu, Dağlıq Qarabağın münaqişə tərəfi kimi ATƏT-in sənədlərində tanınması faktına baxmayaraq, baş verir. Azərbaycan Dağlıq Qarabağın seçilmiş nümayəndələrini danışıqlarda tərəf kimi tanımır. Əgər Azərbaycan, həqiqətən, sülhdə maraqlıdırsa, onda birbaşa Dağlıq Qarabağla danışmalı deyilmi? Sağ olun.

- Biz bu münaqişədə insan hüquqları barədə danışdıqda, ilk növbədə, qaçqınlar və məcburi köçkünlərin, Azərbaycan vətəndaşlarının həyatı haqqında danışmalıyıq. Bu vətəndaşlar Ermənistanın etnik təmizləmə siyasətinin qurbanına çevrilmişlər. Azərbaycanın rayonlarında - Dağlıq Qarabağ ərazisində, onun ətrafında yaşamış 700 min insanın hüquqları var. Onların əllərində olan hər bir şey itirilibdir. Onların mülkiyyətinin bir hissəsi dağıdılıb, bir hissəsi oğurlanmış, talan edilmişdir. Onlar öz torpaqlarını itirmiş, tarixi abidələr dağıdılıb, orada hər bir şey yerlə-yeksan olunmuşdur. Azərbaycanın zəbt olunmuş torpaqları ölü bir zonadır və bu ölü zona bizim tərəfimizdən yox, ermənilər tərəfindən yaradılmışdır. Bu yaxınlarda Azərbaycan və Ermənistanın ziyalılar və deputatlar qrupu Dağlıq Qarabağda, Şuşa, İrəvan və Bakıda olmuşlar.

Onlar Şuşaya getdikdə Azərbaycan məscidini ziyarət etdilər. Bu məscid dağıdılıb və demək olar, 20 ildir ki, xarabalığa çevrilibdir. Lakin onlar Bakıya səfər etdikdə erməni kilsəsinə getdilər. O, bizim tərəfimizdən bərpa olunub və bir tarixi abidə kimi saxlanılıbdır. Ona görə bu münaqişəyə gəldikdə insan hüquqları aspekti Ermənistanın xeyrinə işləmir. Digər aspektlər də Ermənistanın xeyrinə işləmir. Danışıqlar tərəflərindən söhbət açsaq, deyə bilərəm ki, Ermənistan Prezidenti Sarkisyan Moskva Bəyannaməsini münaqişənin tərəfi kimi imzaladı. Əgər Dağlıq Qarabağ münaqişə tərəfi olsaydı, o, bunu imzalamazdı. Əgər Dağlıq Qarabağ münaqişə tərəfi olmaq istəyirsə, bunu etmək çox asandır. Birincisi, Ermənistan ordusu Dağlıq Qarabağdan çıxarılmalıdır. Bu gün tam aydındır ki, Ermənistan ordusu Dağlıq Qarabağda yerləşdirilibdir.

Ermənistan prosesdən tamamilə çıxmalıdır. Sonra isə 60 min əhalisi olan Dağlıq Qarabağ və Azərbaycan nə etməli olduqlarını qərarlaşdıracaqlar. Danışıqlar Ermənistanla Azərbaycan arasında aparılır. Bu, beynəlxalq formatdır. Bizim üçün heç bir səbəb yoxdur ki, bu formatı dəyişək. Əgər Dağlıq Qarabağın erməni icması iştirak etmək istəyirsə, onda onlar Dağlıq Qarabağın azərbaycanlı icması ilə danışıqlara gedə bilərlər. O azərbaycanlı icması ki, zorakılıqla Dağlıq Qarabağdan qovulub və qeyd etdiyim kimi, onların bütün abidələri yerlə-yeksan edilibdir.

- Mən türkiyəliyəm, Şeffild Universitetində təhsil alıram. Cənab Prezident, Ermənistan-Türkiyə münasibətlərində baş vermiş son hadisələr barədə rəyinizi bilmək istərdim. Azərbaycanın həmin diplomatik addıma münasibəti necədir?

- Azərbaycan heç vaxt digər ölkələrin ikitərəfli münasibətlərinə müdaxilə etmir. Türkiyə ilə Ermənistan arasındakı münasibətlər həmin ölkələrə aid münasibətlərdir. Eyni zamanda, əlbəttə ki, Azərbaycan bəzi məsələlərə regional inkişaf nöqteyi-nəzərindən yenidən baxmaq hüququna malikdir. Siyasi baxımdan bu, bizim işimiz deyildir. Amma, eyni zamanda, bildiyiniz kimi, Türkiyə ilə Azərbaycan bir-birinə çox yaxın olan ölkələrdir, müstəqilliyimizin ilk vaxtlarından bir yerdə olublar. Kəlbəcərin Ermənistan tərəfindən işğalından sonra Ermənistanla Türkiyə arasındakı sərhəd bağlanmışdır. Bununla Türkiyə Azərbaycanla öz həmrəyliyini göstərir və bu, nəzərə alınmalıdır. Eyni zamanda, Baş nazir Ərdoğan Bakıda birgə mətbuat konfransımızdakı və parlamentdəki çıxışında bəyan etmişdir ki, Dağlıq Qarabağ münaqişəsi həll olunmadan Türkiyə Ermənistanla sərhədlərini heç vaxt açmayacaqdır. Bu, bir dövlət xadiminin, dostumuzun yanaşması idi, mövqeyi idi. Biz bu cür yanaşmalarına görə Baş nazirə və eyni zamanda, Türkiyənin Prezidentinə çox minnətdarıq.

- Mən Ərəb-İran Tədqiqatlar Mərkəzinin təmsilçisiyəm. İranla bağlı rəyinizi bilmək istərdim. Xüsusən də İranın nüvə enerjisi sahəsində tədbirləri müəyyən narahatlıq doğurur. Bu məsələ Azərbaycanı da narahat edirmi? Əhmədinejadın yenidən Prezident seçilməsi ilə bağlı onu təbrik etmisinizmi?

- Mən Caspian and Gulf Consultants təşkilatını təmsil edirəm. Bu gün Nabukko layihəsinə dair hökumətlərarası saziş imzalandı. Bildiyiniz kimi, Türkmənistan qazının Rusiyaya nəqli aprelin 8-dən sonra dayandırılmışdı, 197 qaz quyusu bağlanmışdır. Hazırda Türkmənistan qazının yalnız 8 faizi Rusiyaya ötürülür. Cümə günü Aşqabadda Prezident Obamanın Xəzər dəniz regionu üzrə elçiləri Makfol, Börns və Morninqstar ölkə rəhbərliyi ilə görüşlər keçirmişlər. Onlar ARDNŞ-in prezidenti Abdullayevlə də görüşmüşlər. Bildiyiniz kimi, Almaniya şirkəti Türkmənistandan başlayaraq, Xəzər dənizinin dibi ilə qaz boru kəmərini tikmək istəyir. Bu baxımdan Transxəzər boru kəməri layihəsinin baş tutacağı barədə və cədvəli ilə bağlı nə deyərdiniz?

- Mən Avropa Bankını təmsil edirəm. İranla münasibətləriniz haqqında nə deyə bilərsiniz? Bu ölkə ilə münasibətlərinizin inkişaf perspektivlərini necə görürsünüz?

- Bizim İranla münasibətlərimizin çox uzun tarixi var, xalqlarımız bir-biri ilə çox yaxındır. Müstəqil ölkələr kimi müxtəlif məsələlərdə əməkdaşlıq edirik. İqtisadi əməkdaşlığımız, insanlar arasında ünsiyyət çox yaxşıdır. Enerji sahəsi münasibətlərimizin bir hissəsidir. Azərbaycan İrana neft məhsulları ixrac edir və qaz mübadiləsi əməliyyatlarında iştirak edir. Enerji əməkdaşlığının çox yaxşı gələcəyi var. Biz İranla Azərbaycan arasında elektrikötürmə xətlərinin tikintisi layihəsini yekunlaşdırırıq və bu, İrana 700 meqavat elektrik enerjisi ixrac etmək imkanı yaradır. Əlaqələrimiz dostluğa, bir-birimizin işlərinə qarışmamaq prinsipinə əsaslanır. Hesab edirəm ki, bu, qonşular arasında olan ən yaxşı bir yanaşmadır.

İranın nüvə proqramına gəldikdə, biz mövqeyimizi dəfələrlə bildirmişik. Hər bir ölkənin sülh məqsədləri üçün nüvə proqramını həyata keçirmək hüququ var. Lakin əgər beynəlxalq ictimaiyyəti narahat edən məsələlər varsa, onlar da öz həllini tapmalıdır.

Mənim iranlı həmkarıma təbrikim Azərbaycan mətbuatında çap edilmişdir. Mən onu seçkilərdə qalib gəlməsi ilə bağlı təbrik etdim və yeni prezidentlik dövründə ona uğurlar arzuladım.

Transxəzər layihəsinin reallaşdırılması ehtimalına və cədvəlinə gəldikdə, bunu demək çətindir, çünki bu, bizim layihəmiz deyildir. Azərbaycan tərəfindən başlanmış bütün layihələr, - bəziləri vaxtından gec olsa da, - həyata keçirilibdir. Hər halda olmaq, olmamaqdan daha yaxşıdır. Transxəzər layihəsinə gəldikdə, Azərbaycan bunu irəli sürən ölkə deyildir. Bu, Türkmənistan qazını Azərbaycandan keçməklə Avropaya çatdırmaq üçün nəzərdə tutulubdur. Ona görə bu baxımdan Azərbaycan yalnız tranzit ölkə kimi çıxış edə bilər. Tranzit ölkə kimi, o cümlədən Enerji Xartiyasını imzalayan ölkə kimi biz bütün lazımi icazələri verəcəyik və infrastrukturumuzu təqdim edəcəyik. Bildiyiniz kimi, Transxəzər layihəsi haqqında qərar hələ qəbul olunmayıbdır. Əgər qərar qəbul olunarsa, biz bunu dəstəkləyəcəyik. Amma biz özümüz təşəbbüs göstərməyəcəyik.

- Mənim qısa şəxsi sualım var. Cənab Prezident, Siz seçilən liderlər qrupuna aidsiniz, çünki Sizin kimi rəhbərlərin ataları vaxtilə dövlət sükanı arxasında olmuşdur. Bilmək istərdim, Siz ölkə rəhbəri kimi fəaliyyətə başlayanda sabitlik və davamlılıq baxımından hansı üstünlükləri hiss etdiniz? Atanızın Sizin üzərinizə qoyduğu xüsusi məsuliyyəti necə dərk edirsiniz?

- Sağ olun. Atamın başladığı bütün işlərin uğurla davam etməsindən qürur hissi keçirirəm. Sabitlik və davamlılıq Azərbaycana etimadı gücləndirdi. Atam tərəfindən həyata keçirilən siyasət Azərbaycanı fəlakətdən, böhrandan, müstəqilliyin itirilməsindən xilas etdi. Tarixdə acı təcrübəmiz olub: 1918-1920-ci illərdə Azərbaycan iki il ərzində müstəqil olmuşdu, lakin daxili və xarici amillərə görə o vaxt müstəqilliyi itirdik. Eyni ssenari 1993-cü ildə də baş verə bilərdi. Yəni ikiillik müstəqillikdən sonra ölkə dağılmaq təhlükəsi qarşısında idi. Müstəqillik sual altında idi. Heydər Əliyev müstəqilliyi möhkəmləndirdi, Azərbaycanda lazımi şəraiti yaratdı və Azərbaycan xalqı bunu heç vaxt yaddan çıxarmaz.

Bu, böyük məsuliyyətdir. Atamın oğlu kimi mən hər zaman bu məsuliyyəti dərk edirəm və 2003-cü ildə mənə etimad göstərən şəxsləri məyus etmərəm. 2003-cü ildə onlar Heydər Əliyevin siyasətinə, sabitliyə və davamlılığa səs verdilər. 2008-ci ildə onlar son beş il ərzində əldə edilmiş nailiyyətlərə əsaslanaraq səs verdilər. Fərəh hissi ilə deyə bilərəm ki, beş il ərzində planlaşdırılmış bütün işləri həyata keçirdik, ölkəmizi möhkəmləndirə, müasir Azərbaycanı yarada bildik. Azərbaycanda dünyəviliyi möhkəmləndirdik və müstəqilliyi qoruyub saxladıq. Zənnimcə, gələn illər ərzində, gələcəkdə biz bu uğurlu inkişafı davam etdirəcəyik, Azərbaycan regional və beynəlxalq işlərdə daha fəal rol oynayacaqdır.

***

Ser Brayn Fol görüşə gəldiyinə, maraqlı və məzmunlu çıxışına, suallara ətraflı cavabına görə Prezident İlham Əliyevə təşəkkür etdi.

AzərTAc

Azərbaycan.- 2009.- 17 iyul.- S. 1, 2.