4

4.Zaman kimin xeyrinə işləyib

Ermənistanın həyata keçirdiyi işğalçı siyasət nəticəsində yaşadığı digər bir problem isə beynəlxalq imicinin daha da pisləşməsidir. Dünya birmənalı şəkildə Ermənistanı işğalçı dövlət kimi tanıyır və beynəlxalq təşkilatların, o cümlədən BMT, ATƏT, Avropa Şurası, Avropa İttifaqı, İslam Konfransı Təşkilatı və digər qurumların qəbul etdikləri sənədlərdə bu, öz əksini tapıb. Prezident İlham Əliyev bununla bağlı bildirir: "Müxtəlif təşkilatlarda Ermənistan-Azərbaycan, Dağlıq Qarabağ məsələsi ilə əlaqədar ədalətli, bizim mövqeyimizi əks etdirən çoxsaylı qərarlar və qətnamələr qəbul edilmişdir. Azərbaycanın işğal olunmuş ərazilərində vəziyyətlə bağlı BMT-nin Baş Məclisində qətnamənin qəbul edilməsi bizim həm mənəvi, həm siyasi qələbəmizdir. Eyni zamanda, bu, ədalətin təntənəsidir".

Azərbaycanın apardığı siyasət nəticəsində dünya Ermənistanı işğalçı dövlət olmaqla yanaşı, həm də qeyri-konstruktiv ölkə kimi qəbul etməkdədir. Məhz dünya miqyasında açıq etiraf olunur ki, Ermənistan-Azərbaycan, Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin danışıqlar yolu ilə həll edilməməsinin yeganə səbəbi rəsmi Yerevanın qeyri-konstruktiv mövqeyi və danışıqlar prosesini süni şəkildə uzatmağa çalışmasıdır. Lakin bu taktikanın sonunun olmaması Ermənistana da yaxşı məlumdur. Rəsmi Yerevan yaxşı bilir ki, danışıqlar prosesində Azərbaycan öz prinsipial, ədalətli və beynəlxalq hüquq normalarına əsaslanmış mövqedən əl çəkməyəcək. Dünya birliyinin Azərbaycanın mövqeyini dəstəkləməsi, mötəbər beynəlxalq təşkilatların qərarlarının ölkəmizin mənafelərinə uyğun olması isə Ermənistanın işğalçı və qeyri-konstruktiv dövlət imicini daha da dərinləşdirir.

Müstəqilliyindən məhrum olmuş dövlət

Ermənistanın müəyyən xarici havadarları hesabına Azərbaycan ərazilərini müvəqqəti olsa da, işğal altında saxlamasının ən böyük zərəri bu dövlətin özünə dəyib və dəyməkdədir. Təkcə bir faktı qeyd etmək kifayətdir ki, işğalçılıq siyasəti Ermənistanı regionda bütün iri layihələrdən təcrid edib ki, bu da sözügedən ölkənin iqtisadi, sosial, siyasi durumunu günü-gündən ağırlaşdırır. Bununla bağlı Prezident İlham Əliyev bildirir: "Ermənistan öz işğalçı siyasəti nəticəsində bütün beynəlxalq layihələrdən təcrid olunmuş vəziyyətdə qalmalıdır və qalacaqdır.

Azərbaycanın artan imkanları, dünyadakı əhəmiyyəti, nüfuzu və çox önəmli ölkəyə çevrilməsi, əlbəttə ki, bizim bütün mövqelərimizi gücləndirir. Biz bundan sonra da Ermənistanı bütün regional və qlobal layihələrdən təcrid etmək üçün öz siyasətimizi davam etdirəcəyik, o vaxta qədər ki, torpaqlarımız azad olunacaqdır".

Ümumiyyətlə, bir sıra xarici qüvvələrin yardımı ilə Ermənistanın Azərbaycan ərazilərinin işğalını reallaşdırmasından sonra bu dövlətin qazandıqları ilə itirdikləri müqayisə olunduqda ermənilərin də özünü dəhşətə gətirən bir mənzərə meydana çıxır. Bu işğaldan Ermənistan heç nə qazanmadığı halda itirdikləri olduqca böyükdür. Düzdür, Ermənistanın Azərbaycan ərazilərinin 20 faizinin işğalı hesabına coğrafi baxımından müəyyən üstünlük əldə etdiyini söyləmək olar.

Lakin Ermənistanın özü də yaxşı başa düşür ki, Azərbaycan ərazilərinin işğalı müvəqqəti xarakter daşıyır və tezliklə həmin ərazilər geri qaytarılacaq. Ən son halda Azərbaycanın bunu kifayət qədər güclü olan və Ermənistan silahlı qüvvələrini ilk həmlədə darmadağın etməyə qadir ordusunun köməyi ilə edəcəyi bu gün ermənilər tərəfindən açıq etiraf olunur. İşğal olunmuş ərazilərdə isə mövcud acınacaqlı durum, ermənilərin buradan, sözün əsl mənasında, qaçıb qurtulmağa çalışması, yalnız zor gücünə Dağlıq Qarabağ və ətraf ərazilərdə saxlanması nəzərə alınarsa, Ermənistanın qazandığı müvəqqəti coğrafi üstünlüyün əslində bu ölkə üçün əlavə problem olduğu dərhal nəzərə çarpır.

Ermənistanın nəzarətdə saxladığı Azərbaycan ərazilərinə baş çəkən xarici jurnalistlər bildirirlər ki, Xankəndi istisna olmaqla, digər ərazilər müharibə dövründə olduğu kimi, darmadağın edilmiş vəziyyətdə qalmaqdadır. Xankəndidə isə erməni diasporunun göndərdiyi pullar hesabına müəyyən təmir işləri aparılsa da, bu şəhərin böyük bir hissəsi bərbad durumdadır. Belə vəziyyətdə isə çox vaxt quru çörəyə də möhtac qalan ermənilər hər vəchlə buranı tərk etməyə çalışırlar. Ermənistanın müxalifmeyilli media orqanları da etiraf edirlər ki, yalnız zor ilə verilən, lakin çox vaxt yerinə yetirilməyən şirnikləndirici vədlər hesabına ermənilər bu yerlərdə qalmağa vadar edilirlər. Bununla belə, Dağlıq Qarabağda ermənilərin sayı sürətlə azalmaqdadır.

Lakin Dağlıq Qarabağ münaqişəsinə görə, Ermənistanın üzləşdiyi digər problemlər miqyası və əhatə dairəsi baxımından bundan dəfələrlə böyükdür. Ümumiyyətlə, işğal siyasəti nəticəsində sözügedən ölkənin itirdiklərindən danışarkən buraya ilk növbədə Ermənistanın müstəqilliyini aid etmək lazım gəlir. Məhz bu işğalçılıq siyasəti keçmiş SSRİ-nin dağılmasından sonra müstəqilliyini elan edən Ermənistanın bu müstəqilliyinin formal xarakter daşımasına gətirib çıxardı. Belə ki, işğal siyasətini davam etdirmək məqsədilə Ermənistan xarici havadarlarının köməyinə sığınmağı davam etdirmək üçün onların istənilən şərtlərini qəbul etdi, ölkə iqtisadiyyatının bütün infrastrukturları onlara satıldı, Ermənistanın siyasi kursunu məhz həmin havadarlar müəyyən etməyə başladı. Nəticədə bütün iqtisadi və maliyyə resurslarından məhrum olan Ermənistan siyasi baxımdan da ona edilən və bəzən maraqlarına zidd olan sifarişləri yerinə yetirmək məcburiyyətində qaldı.

Elə buna görədir ki, Ermənistan artıq müstəqil dövlət olaraq xarici himayəçilərinin razılığı olmadan hər hansı qərar qəbul etmək imkanından məhrumdur. Bu ölkə yalnız ona edilən sifarişlərin icrasını həyata keçirməkdə və xarici qüvvələrin əlində forpost rolunu oynamaqdadır. Ölkənin belə bir vəziyyətə gəlib düşməsinin arxasında Ermənistan-Azərbaycan, Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin olması isə ermənilərin özü tərəfindən də etiraf edilir. Ermənistan Milli Konqresinin nümayəndəsi Suren Surenyan bununla bağlı qeyd edir: "Dağlıq Qarabağ münaqişəsi həll olunmayanadək Ermənistan müstəqil dövlət ola bilməz. Çünki yaranmış çətin vəziyyətdən çıxmaq üçün ölkənin heç bir resursu yoxdur". Onun fikrincə, Azərbaycan işğal olunmuş 7 rayonun qaytarılması müqabilində Dağlıq Qarabağ ermənilərinin təhlükəsizliyinə tam zəmanət verərsə, rəsmi Yerevan bu təklifi qiymətləndirməlidir. Əks təqdirdə, Suren Surenyan Dağlıq Qarabağın tezliklə Azərbaycanın nəzarətinə keçəcəyini və Ermənistanın danışıqlar prosesində indiki durumdan da pis vəziyyətə düşəcəyini istisna etmir.

Ermənistanın işğalçı mövqeyinə görə müstəqilliyini itirməsi onun xarici münasibətlərdə də istədiyi yox, diqtə olunan siyasəti həyata keçirməsinə səbəb olmaqdadır ki, bu da ölkənin beynəlxalq ictimaiyyətə, Avratlantik məkana inteqrasiyasında, Qərb dəyərlərini qəbul etməsində ciddi problemlər yaradır, xarici siyasət sferasında disbalansa gətirib çıxarır. Bu məsələyə toxunan Ermənistanın Strateji və Milli Tədqiqatlar Mərkəzinin direktoru Riçard Kirakosyan bildirir ki, ölkənin xarici siyasətində balansın bərpa olunmasına ciddi ehtiyac var. Onun fikrincə, regionda baş verən dinamik geosiyasi və geocoğrafi dəyişikliklər Ermənistan üçün daha böyük təhlükə yaradır. Bu vəziyyət həm də Ermənistanın düşdüyü izolyasiya vəziyyətini daha da dərinləşdirir: "Əgər bu izolyasiya bir qədər də dərinləşsə, Ermənistan daha kövrək bir duruma düşəcək və onun Rusiyadan asılılığı qətiləşəcək. Bu cür inkişaf trayektoriyasında heç bir dəyişiklik olmasa, dənizə heç bir çıxışı olmayan Ermənistanın reallıqda müstəqilliyi olmayan Rusiyamərkəzli asılı və təmənnaçı bir dövlətə çevrilməsi dərinləşəcək. Ölkənin belə vəziyyətə düşməsinin əsas səbəblərindən biri də hakimiyyətdə yalnız öz şəxsi maraqlarını güdən insanların olmasıdır".

Ermənistan hələ də transmilli layihələrə həsrətlə baxır

İşğalçılıq siyasəti üzündən Ermənistanın mübtəla olduğu daha bir ciddi problem bu ölkənin regionda həyata keçirilən bütün transmilli layihələrdən kənarda qalmasıdır. Ermənistanın hakim dairələrinə də yaxşı məlumdur ki, Azərbaycan indiyə qədər olduğu kimi, bundan sonra da sözügedən ölkənin regionda həyata keçirilən hər hansı transmilli layihədə iştirakına imkan verməyəcək. Bunu etmək üçün Azərbaycanın kifayət qədər gücü olduğunu ermənilər də yaxşı bilirlər. Hər halda, bu, Bakı-Tbilisi-Qars dəmiryolu xəttinin çəkilişində özünü bir daha büruzə verdi. Məhz bu layihənin reallaşmasının qarşısını almaq və özünü daha bir regional layihədən kənarda qoymamaq üçün Ermənistan bütün qüvvəsini işə saldı, xaricdəki erməni diasporunun yardımı ilə regionda marağı olan bir çox xarici dövlət və təşkilatlar Bakı-Tbilisi-Qars dəmiryolu xəttinin çəkilişinin əleyhinə çıxdılar. Hətta layihəyə maliyyə yardımı ayrılmasından imtina edildi. Lakin bu dəfə də Azərbaycan regionda əsas sözün ona məxsus olduğunu nümayiş etdirdi.

Bütün təzyiqlərə baxmayaraq, sözügedən layihənin reallaşması istiqamətində ciddi addımlar atıldı. Layihənin Gürcüstandan keçən hissəsinin maliyyələşdirilməsini də Azərbaycan öz üzərinə götürdü və bunun üçün Gürcüstana güzəştli şərtlərlə (ildə 1 faiz) 25 il müddətinə 200 milyon dollar kredit ayırdı. Bütün bunların nəticəsində artıq Bakı-Tbilisi-Qars dəmiryolu xətti 2 ildən sonra tam istifadəyə hazır olacaq.

İşğalçı siyasət yürütməsi səbəbindən Ermənistan daha böyük bir məkanı əhatə edəcək digər transmilli layihədən - Nabukkodan da kənarda qalmalı olacaq. Bir müddət əvvəl ermənilər layihədə özlərinin iştirakı barədə sərsəm ideya səsləndirsələr də, bunun Azərbaycanın mövqeyi sayəsində mümkünsüzlüyünü etiraf edirlər. Onlara yaxşı məlumdur ki, Azərbaycanın razılığı olmadan Ermənistanın regionda həyata keçirilən transmilli layihələrdə iştirakı qeyri-mümkündür. Çünki iştirakındakı hansı dövlətlərdən və ya təşkilatlardan asılı olmayaraq, regional layiəhələrdə son sözün Azərbaycana məxsusluğu artıq aksiomadır. Regional enerji layihələrində Azərbaycanın oynadığı rolla bağlı Prezident İlham Əliyev qeyd edir: "Azərbaycanın iştirakı olmadan bölgədə və geniş mənada yerləşdiyimiz qitədə enerji təhlükəsizliyi məsələləri tam şəkildə həll oluna bilməz, şübhə etmirəm ki, bu mövqe üstünlük təşkil edəcəkdir. Bilirəm ki, tərəfdaşlarımızın böyük əksəriyyəti bu mövqeyi bölüşür".

Beləliklə, işğal siyasəti davam etdikcə Ermənistan Bakı-Tbilisi-Ceyhan, Bakı-Tbilisi-Ərzurum, Bakı-Tbilisi-Qars layihələrindən kənarda qaldığı kimi, Nabukkodan və regionda həyata keçiriləcək digər transmilli layihələrdən də kənarda qalacaqdır.

Məhv olmuş iqtisadiyyat

Ermənistanın transmilli layihələrdən kənarda qalması bu ölkənin onsuz da bərbad vəziyyətdə olan iqtisadi durumunu daha da ağırlaşdırır. İşğalçı siyasəti üzündən regionun Azərbaycan və Türkiyə kimi aparıcı ölkələri ilə heç bir əlaqəyə malik olmaması, Gürcüstanla münasibətlərdə yaşanan problemlər Ermənistanın xarici ticarətində də acınacaqlı vəziyyətin yaranması ilə nəticələnməkdədir. Qlobal maliyyə böhranı isə Ermənistanı, sözün əsl mənasında, çökdürməkdədir. İqtisadçılar yaxın perspektiv üçün Ermənistanın daha acınacaqlı vəziyyətə düşəcəyini bildirirlər. Statistik rəqəmlər də Ermənistan iqtisadiyyatında tənəzzülün gücləndiyini göstərir.

Belə ki, cari ilin yanvar-aprel aylarında Ermənistanda ümumi daxili məhsul istehsalı 9,7 faiz azalıb. Azalma iqtisadiyyatın bütün sahələrində qeydə alınıb. Belə ki, son bir ildə Ermənistanda kənd təsərrüfatı məhsullarının istehsalı 4,1 faiz aşağı düşüb. Xidmətlər sektorunda tənəzzül 1,6 faiz təşkil edib. Ötən illə müqayisədə Ermənistan müəssisələrinin istehsal göstəricisi 11,1 faiz azalıb. Ən çox geriləmə tikintidə qeydə alınıb. Məlumat üçün bildirək ki, rəsmi rəqəmlərə görə cari ilin ilk 4 ayı ərzində Ermənistanın tikinti sektorunda 42,4 faizlik geriləmə qeydə alınıb. Müstəqil ekspertlər isə əslində tikinti sahəsində böhran həddinin 70 faizdən yuxarı olması qənaətindədirlər. Yaxın perspektivdə bu sahədə vəziyyətin daha da pisləşəcəyi gözlənilir. Çünki dövlətin daha bu sahəyə vəsait ayırması üçün maliyyə ehtiyatları yoxdur.

İqtisadi göstəricilərin pisləşməsi fonunda inflyasiya göstəriciləri də artır. Ermənistan statistika xidmətinin məlumatına görə, 4 ayda inflyasiya 3,9, son 1 ildə isə 21,9 faiz təşkil edib. Müvafiq olaraq ölkədə işsizlərin sayı 6,5 faiz artıb. Müstəqil hesablamalar göstərir ki, əmək qabiliyyətli insanların 60 faizindən çoxu qlobal böhranın başlanmasından sonra işsiz qalıb və bu sahədə göstəricilər durmadan artır. Xaricdən Ermənistana göndərilən pulların miqdarının iki dəfədən çox azalması isə vəziyyəti daha da ağırlaşdırır.

Bundan başqa, yanvar-aprel aylarında Ermənistanın xarici ticarət dövriyyəsi 30 faiz azalaraq 1 milyard dollara düşüb. İxracın yarıbayarı azalması fonunda Ermənistanda idxal ixracı 5 dəfə üstələyib. Bu da xarici ticarətdə mənfi saldonun 5 dəfə artması deməkdir. Ekspertlər bunun Ermənistan üçün fəlakət olduğunu bildirir və ölkənin tamamilə xaricdən gətirilən məhsullardan asılı vəziyyətə düşməsi kimi dəyərləndirirlər.

Digər tərəfdən, Ermənistan Milli Statistika Xidmətinin səsləndirdiyi rəqəmlərdən fərqli olaraq, müstəqil ekspertlər iqtisadi geriləmə göstəricilərinin daha böyük olması qənaətindədirlər. Ermənistan Milli Konqresinin lideri, sabiq prezident Levon Ter-Petrosyan isə qeyd edir ki, tezliklə hökumət onsuz da devalvasiyaya uğramış dramın indiki səviyyədə də süni yolla dəyərinin saxlanması siyasətindən əl çəkmək məcburiyyətində qalacaq. Sabiq prezident bildirib ki, indiki halda dramın dəyərdən düşməsi nəticəsində bütün sahələrdə qiymətlərin artması əhalinin yaşayış səviyyəsinin daha da pisləşməsinə səbəb olub. Ölkədə yaşanan iqtisadi geriləmə əhalinin yaşayış durumunu dözülməz həddə qədər pisləşdirdiyindən Ermənistanda bu sahədə mövcud vəziyyətin hər an sosial partlayışla nəticələnəcəyi gözlənilir.

Yoxa çıxan əhali, bərbad günə qalmış ordu

İqtisadi vəziyyətin pisləşməsi fonunda Ermənistanda yaşanan problemlərdən biri demoqrafik durumun bu ölkə üçün dəhşətli xarakter almasıdır. Yaranan problemlər üzündən əhali durmadan ölkəni tərk edir. O da diqqətçəkən faktdır ki, Ermənistanı tərk edənlər arasında əmək qabiliyyətli kişi cinsinə məxsus gənclər daha çox üstünlük təşkil edir. Bunun nəticəsidir ki, Ermənistan tədricən qadınlar ölkəsinə çevrilməkdədir. Yenə də statistik rəqəmlər bunun əyani göstəricisi kimi çıxış edir. Hələ 2001-ci ildə aparılan siyahıyaalınmaya görə, Ermənistandakı 3 milyon 150 min nəfərin 2 milyon 100 mini qadın olub. Yerevandakı qadın təşkilatlarının apardığı araşdırmalara əsasən həmin ildən bugünədək kişilərin 60 faizi ölkəni tərk edib.

İqtisadi böhran və kişilərin azlığı erməni ordusundakı vəziyyətə də təsirsiz ötüşməyib. Ölkənin demoqrafik fəlakətlə üz-üzə olduğunu bildirən sosioloqlar gələn ildən etibarən ordunun insan resursunun dəhşətli həddə düşəcəyini və bu sahədə ciddi problemlərin yaşanacağını bildirirlər. Sosioloq Aram Torosyan bildirir ki, Ermənistanda demoqrafik vəziyyətin pisləşməsi ordunun şəxsi heyətlə təminatı baxımından ciddi problemə çevrilib. Onun sözlərinə görə, hər il ölkədə çağırışçıların sayı azalır: "Gənclərin çoxu erkən yaşlarında valideynləri ilə birlikdə və ya yaxınlarından kimlərinsə himayəsi ilə xarici ölkələrə gedir. Burada iş tapdıqdan sonra onlar daha geri qayıtmaq istəmir. Bu hal son illər ərzində böyük sürətlə inkişaf edir. Nəticədə isə orduya və digər güc strukturlarına lazımi qədər əsgər yığmaqda problem yaşanır. Belə vəziyyət qarşıdakı illərdə Ermənistanın təhlükəsizliyinin artıq ciddi təhlükə altında qalması deməkdir".

Yeri gəlmişkən qeyd edək ki, demoqrafik problemlər fonunda Ermənistanda hərbi xidmətdən yayınma halları özünün ən yüksək həddinə çatıb. Təsadüfi deyil ki, hər çağırışda Ermənistan silahlı qüvvələri əvvəlkindən 20 faizədək az əsgər qəbul edir. Bir sıra sosioloqlar gələn il bu göstəricinin 40 faizə çatacağını düşünürlər. Lakin Ermənistan ordusunun üzləşdiyi digər problemlər əsgəri təchizatla müqayisədə daha böyükdür. Belə problemlərdən biri də orduda yaşanan mənəvi-psixoloji durumun günü-gündən daha da ağırlaşması və bu fonda fərarilik hallarının artmasıdır. Son araşdırmalar onu da göstərir ki, Ermənistan ordusunda xəstəlik və səfalətin durmadan genişləndiyi bir vaxtda hərbi qulluqçuları müalicə etmək üçün nə maddi vəsait, nə də yer çatışır. Bu isə xəstəlikdən ölən erməni əsgərlərinin sayının durmadan artmasına səbəb olur.

Digər tərəfdən, silahlı qüvvələrdə "dedovşina" hallarının artdığı bir vaxtda Ermənistan ordusunun üzləşdiyi problemlərdən biri də qarabağlı-ermənistanlı qarşıdurmasıdır. Hazırda Qarabağ erməniləri ilə Ermənistandan olan ermənilər bir-birlərinə düşmən kimi baxırlar. Ermənistan hüquq müdafiəçiləri bildirirlər ki, orduda kütləvi hal alan intizamsızlıq, səhlənkarlıq, cinayətkarlıq halları Qarabağda yerləşdirilən hərbi hissələrdə daha geniş miqyas alıb.

Ermənistanın silahlı qüvvələrində kütləvi şəkildə yayılan neqativ hallardan biri də rüşvətxorluq və korrupsiyaya meyillilikdir. Bu ölkənin ordusunun gələcəyini sual altına alan məqamlardan biri də gənclər arasında hərbi ixtisaslara və peşələrə neqativ münasibətin formalaşmasıdır.

Belə vəziyyətdə Ermənistan ordusunun Azərbaycanın qarşısında duruş gətirə bilməyəcəyi bu ölkənin özündə də açıq etiraf olunur. Ermənistanın sabiq prezidenti Levon Ter-Petrosyan da açıq bildirir ki, ac-yalavac vəziyyətdə saxlanılan Ermənistan ordusunu ən müasir avadanlıqlarla təchiz edilmiş nizamlı Azərbaycan Ordusu ilə müqayisə etmək mümkünsüzdür: "Sarkisyan da yaxşı bilir ki, ac-yalavac Ermənistan ordusunu ən müasir avadanlıqlarla təchiz edilmiş nizamlı Azərbaycan Ordusu ilə müqayisə etmək belə mümkün deyil. Bu səbəbdən də o, Bakının münaqişənin hərb yolu ilə həllini istisna etməyən açıqlamalarından qorxuya düşüb və danışıqlarda geri addım atmağa məcburdur". Diplomatik cəbhədə Ermənistanın Azərbaycana uduzduğunu vurğulayan sabiq prezident ordu ilə bağlı vəziyyətin də ölkəsi üçün acınacaqlı olduğunu bildirib.

Ermənistan Milli Konqresinin digər nümayəndəsi David Şahnazaryan da etiraf edib ki, Dağlıq Qarabağ probleminin həllində vaxt Azərbaycanın xeyrinə işləyir: "Proseslərin gedişi göstərir ki, yaxın gələcəkdə münaqişənin həll olunmasında bütün şərtləri rəsmi Bakı diktə edəcək". Onun fikrincə, rəsmi Yerevan münaqişənin onun arzusu çərçivəsində həlli üçün heç bir təsir rıçaqlarına malik deyil: "Bu gün problemin nizamlanmasında qeyd-şərtsiz hər şey Azərbaycan Prezidentinin hansı qərarı qəbul etməsindən asılıdır. Ötən hər il Azərbaycana daha da çox uğur gətirir. Ermənistan xarici siyasətdə Bakının qarşısında aciz vəziyyətə düşüb, ölkədə iqtisadi böhran dərinləşir, sosial durum isə hər gün daha da pisləşir".

Aparılan sosioloji sorğular da göstərir ki, hazırda Ermənistanda hökm sürən siyasi-iqtisadi ab-hava bu xalqda Azərbaycan qarşısında məğlubiyyətə uğrayacaqları ilə bağlı xofun artmasına və müxalifət tərəfdarlarının sayının sürətlə genişlənməsinə səbəb olur.

Dünya qəzəbinə tuş gələn dövlət

Ermənistanın həyata keçirdiyi işğalçı siyasət nəticəsində yaşadığı digər bir problem isə beynəlxalq imicinin daha da pisləşməsidir. Dünya birmənalı şəkildə Ermənistanı işğalçı dövlət kimi tanıyır və beynəlxalq təşkilatların, o cümlədən BMT, ATƏT, Avropa Şurası, Avropa İttifaqı, İslam Konfransı Təşkilatı və digər qurumların qəbul etdikləri sənədlərdə bu öz əksini tapıb. Prezident İlham Əliyev bununla bağlı bildirir: "Müxtəlif təşkilatlarda Ermənistan-Azərbaycan, Dağlıq Qarabağ məsələsi ilə əlaqədar ədalətli, bizim mövqeyimizi əks etdirən çoxsaylı qərarlar və qətnamələr qəbul edilmişdir. Azərbaycanın işğal olunmuş ərazilərində vəziyyətlə bağlı BMT-nin Baş Məclisində qətnamənin qəbul edilməsi bizim həm mənəvi, həm siyasi qələbəmizdir. Eyni zamanda, bu, ədalətin təntənəsidir".

Bunun nəticəsidir ki, beynəlxalq aləmdə Ermənistana qarşı radikal bir mövqe formalaşmaqdadır. Bu ölkənin demokratik dəyərlərə qarşı açıq hücuma keçməsi və müxalifəti, vətəndaş cəmiyyətini güc yolu ilə boğması isə dünyanın Ermənistana qarşı mövqeyini daha da sərtləşdirir. Xüsusən də ötən ilin fevralında keçirilən prezident seçkilərində yol verilən total saxtakarlıq, bunun ardınca qanlı mart hadisələri, Yerevan meriyasına keçirilən seçkilərdə yenidən kütləvi saxtakarlıqlar və qanun pozuntusu Ermənistanın beynəlxalq mövqelərini əhəmiyyətli dərəcədə sarsıdıb. Levon Ter-Petrosyan bu məqamla bağlı qeyd edir ki, Serj Sarkisyan iqtidarının Dağlıq Qarabağ, Ermənistan-Türkiyə sərhədləri məsələsində aqressivlik nümayiş etdirməyə çalışması, ölkədə rəqib qüvvələrə qarşı zorakı metodların miqyasını daha da genişləndirməsini Qərb dövlətləri cavabsız qoymayacaq: "Əslində, Qərb Sarkisyanın addımlarına cavab verməkdə gecikməyib. Avropa Şurası Parlament Assambleyası gözlənilmədən iyun sessiyasında Ermənistanın demokratiya və insan haqları sahəsində öhdəliklərini necə yerinə yetirməsini müzakirə etmək qərarına gəlib. ABŞ hökuməti isə 2010-cu ildə Ermənistana maliyyə yardımını demək olar ki, 40 faiz azaltmağı, bunun əvəzində Azərbaycana hərbi yardımı artırmağı nəzərdə tutur. Və nəhayət, Türkiyənin Baş naziri ölkəsinin BMT Təhlükəsizlik Şurasının daimi üzvü olmasa da, indiki vəziyyətindən istifadə edərək bu təşkilatda Ermənistanın işğalçı dövlət kimi tanınması istiqamətində səylərini gücləndirəcəyini bildirir".

Məhvə doğru gedən yol

Beləliklə, işğalçı siyasətinə görə Ermənistan dünya birliyinin açıq qəzəbinə tuş gəlib, həmçinin mühüm regional layihələrin hamısından kənarda qalıb. Bu, məhdud iqtisadi resurslara malik Ermənistanda sosial durumun daha da ağırlaşmasına səbəb olub. İşğal siyasəti davam edən müddət ərzində Azərbaycan Ermənistanın regional təcridi və dünyada işğalçılığına görə bu dövlətə qarşı daha radikal mövqenin formalaşması istiqamətində siyasətini davam etdirəcək.

Həmçinin Ermənistanda onu da gözəl anlayırlar ki, Azərbaycanın artıq işğal edilmiş ərazilərində yaradılan separatçı rejim heç vaxt beynəlxalq birliyin müstəqil subyekti ola bilməyəcək. Çünki dünya birmənalı şəkildə Azərbaycanın ərazi bütövlüyünü tanıyır və bu ölkənin işğala məruz qaldığını bildirir. Elə bu səbəbdən Ermənistandan işğal olunmuş əraziləri mümkün qədər tez geri qaytarmaq tələb olunur. Həmçinin işğalçı siyasətinə görə dünya Azərbaycanın Ermənistana tətbiq etdiyi iqtisadi pressinqə və bu ölkənin regional layihələrdən kənarda qalmasına haqq qazandırır.

Bütün bunlar isə Ermənistanın təkcə siyasi yox, iqtisadi durumunun da pisləşməsi və bu ölkənin daha acınacaqlı duruma düşməsinə gətirib çıxarır. Belə vəziyyətdə Ermənistan daxilində mövcud hakimiyyət əleyhinə sürətlə radikal əhval-ruhiyyə formalaşmaqdadır və ölkədə hər an sosial partlayışın yaşanması istisna olunmur. Bu duruma qarşı çıxan qüvvələri isə Ermənistan hakimiyyəti ən zorakı metodlar hesabına zərərsizləşdirir. Hətta bunun üçün hakimiyyət özünün killer dəstələrini də yaradır. Bununla bağlı Levon Ter-Petrosyan qeyd edir: "Xidməti formada olan killerlər institutu yaratmaqla hakimiyyət təkcə müxalifətlə mübarizəyə hazırlaşmır. Bu dəstələrdən hakimiyyət daxilində gedən savaşlarda da istifadə olunacaq. Əgər kimsə tabe olmaqdan imtina edəcəksə, onda killer dəstələri fəaliyyətə keçəcək".

Ermənistan hakimiyyətinin xalqa və ona qarşı çıxan qüvvələrə amansız divan tutması artıq bu ölkədə totalitarizmin bərqərar olmasından xəbər verir. Bu vəziyyətdə isə Ermənistanın gələcək perspektivlərindən söhbət belə gedə bilməz. Çünki ölkə daxildən tənəzzülə uğrayır, totalitar mövqeyinə görə isə demokratik dünya birliyi Ermənistanı özündən uzaqlaşdırır. Deməli, hadisələrin bu səpkidə inkişafı Ermənistanı bir dövlət kimi faktiki məhvə məhkum edir. Bütün bunların arxasında isə qeyd olunanlardan aydın göründüyü kimi, Ermənistanın işğalçı siyasəti durur. Bu siyasətin davam etməsi Ermənistanın öz məhvinə gedən yolla irəliləməsindən başqa bir şey deyil.

R.İSLAMOĞLU

Azərbaycan.- 2009.- 19 iyul.- S. 2, 3.