Milli qurtuluş: Azərbaycanın təminatlı uğur faktoru

Hər bir xalqın taleyində böyük əhəmiyyət daşıyan elə günlər var ki, onun gələcək həyatını müəyyən edən böyük başlanğıcların əsası məhz həmin günlərdə qoyulur. Müxtəlif tarixi hadisələrlə əlamətdar olan belə günlərdən Azərbaycan xalqı üçün ən önəmlisi 1993-cü ilin 15 iyun günüdür. Tariximizə Milli Qurtuluş Günü kimi daxil olmuş və bu il rəsmən 12-ci dəfə qeyd olunacaq 15 iyun sadəcə təqvim bayramı deyil, böyük ictimai, siyasi və tarixi əhəmiyyətə malik bir gündür. Vətənini, xalqını sevən, müstəqilliyin ilk illərinin çətin, ağrılı günlərinin dəhşətlərini yaşayan, həmin hadisələri gözləri ilə görən insanlar üçün 15 iyun əsl qurtuluş tarixi, Azərbaycan xalqının ölüm-dirim mübarizəsi tarixidir. Bu tarixi yaradan isə Azərbaycanın inkişafında, müstəqilliyində, gələcəyində müstəsna rol oynayan, daim xalqına arxalanan və xalqına arxa, dayaq olan bir insan - ulu öndər Heydər Əliyevdir.

Bu gün biz hamımız böyük iftixar hissi ilə qeyd edirik ki, Azərbaycan Respublikasının siyasi tarixinin son 40 ili ulu öndər Heydər Əliyevin adı ilə, onun Azərbaycan xalqının bugününə və gələcəyinə yönəlmiş uğur siyasəti ilə bağlıdır. Sovet hakimiyyəti illərində Heydər Əliyev təxminən 14 il respublikaya rəhbərlik etmiş və həmin dövrdə onun fəaliyyətinin mühüm istiqamətlərindən birini iqtisadiyyatın səmərəli şəkildə təşkili və idarə olunması əsasında respublika əhalisinin maddi və mədəni həyat səviyyəsinin getdikcə yüksəldilməsi problemi təşkil etmişdir. Məlum olduğu kimi, bu mühüm həyati problemin həlli naminə hər bir tarixi dövrdə müəyyən işlər görülsə də, XX əsrin 70-ci illərinin əvvəllərinədək Azərbaycanın iqtisadi və sosial inkişafında lazımi dönüş yaradılmamış, respublikanın malik olduğu iqtisadi, elmi-texniki və humanitar potensialdan tam dolğun və səmərəli şəkildə istifadə edilməmiş, bu isə istər-istəməz sosial-iqtisadi inkişafın ümumi səviyyəsinin o vaxtkı orta İttifaq göstəricilərindən aşağı olması ilə nəticələnmişdir. Ağır iqtisadi və sosial şəraitdə respublikada rəhbərliyə gələn Heydər Əliyev həmin vaxt üçün mövcud olan vəziyyəti siyasi uzaqgörənliklə düzgün qiymətləndirmiş, iqtisadiyyatda, sosial-mədəni və mənəvi sahələrdə əsaslı dəyişikliklərin həyata keçirilməsini, iqtisadiyyatın təşkili və inkişafı sahəsində dönüş yaradılmasını başlıca vəzifə kimi müəyyənləşdirərək çox qısa zaman kəsiyində bütün əsas göstəricilər üzrə Azərbaycanın keçmiş SSRİ-də öncül mövqelərə çıxmasını təmin etmişdir. O cümlədən respublika iqtisadiyyatında ənənəvi geriliyin qısa müddətdə aradan qaldırılması, iqtisadiyyatın maddi-texniki bazasının və maliyyə təminatının möhkəmləndirilməsi, bunun da əsasında iqtisadi proseslərin dinamik inkişafının təmin edilməsi son dərəcə gərgin və ardıcıl işin, düzgün və səmərəli idarəetmənin nəticəsi kimi meydana çıxmışdır.

Maddi istehsalın bütün sahələrində, xüsusən sənayedə, kənd təsərrüfatında, tikintidə və digər sahələrdə aparılan dərin struktur-keyfiyyət dəyişiklikləri təkcə iqtisadiyyatda deyil, sosial sferada da nəzərəçarpacaq yüksəlişin əldə olunmasına zəmin yaratmışdır. Nəticədə 1970-ci illə müqayisədə 1982-ci ildə məcmu ictimai məhsul 2,32 dəfə, milli gəlir 2,3 dəfə, bütün sənaye məhsulları 2,2 dəfə, ümumi kənd təsərrüfatı məhsulları 2,25 dəfə, o cümlədən bitkiçilik məhsulları 2,66 dəfə və heyvandarlıq məhsulları 1,62 dəfə, əsaslı vəsait qoyuluşu 1,86 dəfə, xalq təsərrüfatı üzrə mənfəət, müqayisəli qiymətlərlə, 2,74 dəfə, adambaşına real gəlir 1,51 dəfə, fəhlə və qulluqçuların orta aylıq əməkhaqqı 1,41 dəfə artmışdır. 1970-1982-ci illər ərzində adambaşına milli gəlirin artım sürəti 1961-1970-ci illərdəkinə nisbətən 2,7 dəfə, sosial sığorta və sosial təminat 2 dəfədən də çox, pərakəndə ticarət dövriyyəsi 79 faiz, mənzil tikintisinin həcmi şəhər yerlərində 13,4 milyon kvadratmetr artmış, kənd yerlərində ümumi sahəsi 4,8 milyon kvadratmetr olan yaşayış evləri, çoxlu məktəb, məktəbəqədər uşaq tərbiyə müəssisəsi, bütün respublikada isə 220-dən çox yeni sənaye müəssisəsi tikilib istifadəyə verilmişdir. Respublikada ümumi ticarət sahəsi 2 dəfə genişlənmiş, əhaliyə göstərilən xidmətlərin həcmi 1975-ci ildəki 72,2 milyon manatdan 1982-ci ildə 133,3 milyon manata çatmışdır.

Bütövlükdə 1970-1982-ci illər Azərbaycan Respublikası üçün böyük quruculuq illəri, iqtisadi inkişafla yanaşı, sosial sferanın da inkişafına böyük qayğı illəri olmuşdur.

Lakin ulu öndər SSRİ rəhbərliyinə irəli çəkiləndən sonra Azərbaycanın sosial-iqtisadi inkişafında əldə edilmiş yüksək mövqelər nəinki möhkəmləndirilmiş, əksinə, tədricən itirilmiş, 1989-cu ildən etibarən isə iqtisadiyyatda istehsal həcmi sürətlə aşağı düşməyə başlamışdı. 1991-ci ilin oktyabrında özünün dövlət müstəqilliyini elan edərkən respublikamız əslində siyasi-hərbi böhranla yanaşı, həm də dərin sosial-iqtisadi böhranla üz-üzə qalmışdı. Ölkənin ictimai-siyasi həyatında baş verən mürəkkəb proseslər, iqtisadiyyatda idarəetmə və istehsal intizamının pozulması, Azərbaycanın məcburi cəlb olunduğu müharibə və bunun nəticəsində ayrı-ayrı bölgələrin bir-birinin ardınca Ermənistanın silahlı qüvvələri tərəfindən zəbt edilməsi, qaçqın və məcburi köçkünlər ordusunun gündən-günə artması, müxtəlif şəxslərə və siyasi qruplaşmalara tabe olan silahlı dəstələrin hakimiyyət uğrunda mübarizəyə cəlb edilməsi, separatçılıq meyillərinin güclənməsi, dövlət çevrilişinə cəhdlərin bir-birini əvəzləməsi iqtisadi inkişafa ciddi zərbə vurmuş, məhsul istehsalını kəskin surətdə azaltmış, əhalinin rifahının nəzərəçarpacaq dərəcədə pisləşməsinə səbəb olmuşdu. Nəticədə 1993-cü ildə ÜDM-in həcmi həmin göstəricinin 1988-ci ildəki səviyyəsinin cəmi 60 faizini təşkil etmişdi. 1992-1994-cü illər ərzində real daxili məcmu məhsul ildə orta hesabla 20 faiz, milli gəlir 50 faiz azalmışdı. 1991-ci ildən etibarən hər il dövlət büdcəsi böyük kəsirlə formalaşdığından, yalnız Mərkəzi Bankın yeni kreditləri hesabına maliyyələşdirilirdi. Elə 1993-cü ildə büdcə kəsiri 23,8 milyon manat təşkil etmişdi ki, bu da ÜDM-in 14,4 faizinə bərabər idi. Həmin il idxal və ixracın həcmi 50 faizdən çox azalmış, tədiyə balansında mənfi saldo 23 milyon dollar təşkil etmişdi. 1990-cı illə müqayisədə isə üç ildə ÜDM-in real həcmi iki dəfə azalmış, sənaye istehsalı 63 faiz, kənd təsərrüfatı istehsalı 47 faiz aşağı düşmüş, sürətli inflyasiya prosesi nəticəsində əhalinin həyat səviyyəsi 3,6 dəfə aşağı enmişdi.

Keçmiş SSRİ respublikaları arasında əvvəllər mövcud olmuş iqtisadi əlaqələrin qırılması, bunun ucbatından da xammal və komplektləyici məmulatlarla təchizatda yaranan ciddi problemlər, ənənəvi satış bazarlarının əldən çıxması, idarəetmədə yol verilən naşılıq və məsuliyyətsizlik, sahədaxili zəruri struktur dəyişikliklərinin aparılmaması sənayenin də acınacaqlı hala düşməsinə gətirib çıxarmış, sənaye məhsullarının istehsal həcmi nəzərəçarpacaq dərəcədə azalmışdı. Belə ki, 1988-ci ilə nisbətən 1993-cü ildə metallurgiyada polad 32,5 faiz, polad borular 24,2 faiz, maşınqayırmada neftçıxarma avadanlığı 30,6 faiz, nasos qurğuları 21,6 faiz, elektrik motorları 19,1 faiz, transformatorlar 11 faiz, tikinti materialları sənayesində dəmir-beton məmulatları 30 faiz, kərpic 50,4 faiz, kirəmid 55,4 faiz, kimya sənayesində gübrə 10 faiz, kaustik soda 20,8 faiz, sulfanol 16,3 faiz, məişətdə işlədilən cihaz və məmulatlardan kondisionerlər 42,5 faiz, yuyucu vasitələr 47,6 faiz, emal üçün yararlı ağac 8,1 faiz az istehsal edilmişdi.

Respublika əhalisinin məşğulluğunda və ərzaq məhsulları ilə təchizatında illər boyu aparıcı sahələrdən biri olmuş kənd təsərrüfatı tənəzzül girdabında boğulurdu. 1988-1993-cü illərdə xalis maddi məhsulun tərkibində kənd təsərrüfatı bölməsinin payı 30 faizdən 17 faizə qədər azalmış, mühüm kənd təsərrüfatı bitkilərinin istehsalı xeyli aşağı düşmüşdü. O cümlədən 1988-ci ilə nisbətən 1993-cü ildə taxıl istehsalı 1.417 min tondan 1.143 min tona, pambıq istehsalı 616 min tondan 283 min tona, tütün istehsalı 57 min tondan 47 min tona, üzüm istehsalı 1.254 min tondan 410 min tona, yaşıl çay yarpağı istehsalı 35 min tondan 24 min tona enmişdi. Heyvandarlıqda vəziyyət daha dözülməz idi: bütövlükdə respublika üzrə 1992-ci ildə ət istehsalı 26 faiz, süd və yumurta istehsalı 20 faizə qədər, 1993-cü ildə isə ət və süd istehsalı daha 30 faiz, yumurta istehsalı 56 faiz azalmışdı.

1993-cü ilin iyununda xalqın təkidli tələbi ilə respublikada siyasi rəhbərliyə qayıdan Heydər Əliyev yeni tarixi şəraitdə iki mühüm vəzifənin - Azərbaycan dövlətçiliyinin məhv olmaq təhlükəsinin aradan qaldırılması, dövlət müstəqilliyimizin qorunub saxlanması, dönməz və əbədi edilməsi, habelə dünyəvi, demokratik dövlət quruculuğunun həyata keçirilməsi vəzifələrinin həlli istiqamətində cahanşümul işlərə başladı. Müdrik rəhbərin gərgin əməyi, səriştəsi, böyük təşkilatçılıq qabiliyyəti, uzaqgörən daxili və xarici siyasəti nəticəsində qısa zaman kəsiyində dövlət müstəqilliyimizin dönməz xarakter alması təmin olundu, demokratik hüquqi dövlət quruculuğunun möhkəm təməli qoyuldu, siyasi sabitlik, bunun ardınca isə makroiqtisadi sabitlik bərqərar olundu.

Heydər Əliyev ümumxalq dəstəyinə arxalanaraq, özünün yenilməz siyasi iradəsi, rəhbər qətiyyəti və zəngin idarəetmə təcrübəsi sayəsində:

Azərbaycanda vətəndaş müharibəsi alovlarını söndürdü;

baş qaldırmaqda olan separatçılıq meyillərinin kökünü kəsdi və dövləti keçmiş zamanlarda olduğu kimi, xanlıqlara parçalanmaq təhlükəsindən xilas etdi;

nizami ordu quruculuğuna başladı, Ermənistanın Azərbaycana qarşı hərbi ekspansiyasını dayandırdı və 1994-cü ildə atəşkəsin əldə edilməsinə nail oldu;

böhran və tənəzzül içərisində olan milli iqtisadiyyatın maddi bünövrəsini yaratmaq üçün Azərbaycanın yeni neft strategiyasını formalaşdırdı və 1994-cü il sentyabrın 20-də "Əsrin müqaviləsi"nin imzalanması ilə xarici investisiyaların ölkəmizə axını üçün möhkəm zəmin yaratdı;

iqtisadiyyatın bazar münasibətləri prinsipləri əsasında inkişafını təmin etmək üçün dövlət mülkiyyətinin özəlləşdirilməsinə və MDB-də misli-bərabəri olmayan radikal aqrar islahatlara başladı;

Azərbaycan dövlətinin müstəqilliyini, suverenliyini və ərazi bütövlüyünü qorumaq, Konstitusiya çərçivəsində demokratik quruluşa təminat vermək, vətəndaş cəmiyyətinin bərqərar edilməsinə nail olmaq, xalqın iradəsinin ifadəsi kimi qanunların aliliyini təmin edən hüquqi, dünyəvi dövlət qurmaq, ədalətli iqtisadi və sosial qaydalara uyğun olaraq hamının layiqli həyat səviyyəsini təmin etmək, ümumbəşəri dəyərlərə sadiq olaraq bütün dünya xalqları ilə dostluq, sülh və əmin-amanlıq şəraitində yaşamaq və bu məqsədlə qarşılıqlı fəaliyyət göstərmək kimi ülvi niyyətlərlə Azərbaycan Respublikasının yeni Konstitusiya layihəsinin hazırlanmasına və ümumxalq səsverməsi yolu ilə qəbul edilməsinə nail oldu;

bazar infrastrukturlarının formalaşması və azad sahibkarlığın hərtərəfli inkişafı üçün müvafiq qanunvericilik bazası yaratdı;

dövlət idarəetmə sistemində geniş islahatlar həyata keçirdi;

Azərbaycanın beynəlxalq birliyə intensiv inteqrasiyasını təmin etdi və son nəticə etibarilə Azərbaycan Respublikasını Cənubi Qafqaz və Mərkəzi Asiya regionunda dünya siyasətinin başlıca geostrateji maraq mərkəzinə, iqtisadi cəhətdən daim yüksəlişdə olan bir diyara çevirdi.

Azərbaycanda Heydər Əliyevin rəhbərliyi ilə həyata keçirilən qətiyyətli və məqsədyönlü tədbirlər əvvəllər baş alıb gedən özbaşınalıqlara və xaosa son qoydu, ictimai-siyasi sabitliyi təmin etdi, ölkənin hərtərəfli sosial-iqtisadi inkişafı və beynəlxalq iqtisadi sistemə inteqrasiyası üçün əlverişli şərait yaratdı. 1995-ci ildən başlayaraq ardıcıl surətdə aparılan düşünülmüş, bir sıra məqamlarda isə hətta radikal xarakterli islahatlar nəticəsində iqtisadiyyatın inkişafında ciddi irəliləyiş əldə edildi, əksər sahələrdə, xüsusilə makroiqtisadi göstəricilərin artımında yüksək nəticələrə nail olundu. Bazar münasibətlərinin dərinləşməsində və iqtisadi potensialın formalaşmasında həlledici rol oynayan azad sahibkarlığın təməli qoyuldu və özəl bölmənin, vətəndaş təşəbbüskarlığının inkişafında əhəmiyyətli uğurlar qazanıldı. Əhalinin rifah halının yaxşılaşdırılması, cəmiyyətin sosial müdafiəyə ehtiyacı olan üzvlərinə dövlət qayğısının artırılması istiqamətində mühüm addımlar atıldı. Bütün bunlar, mövcud imkanlardan daha səmərəli istifadə etməklə, Azərbaycanın iqtisadi cəhətdən güclü dövlətə çevrilməsi, onun dünya təsərrüfat sisteminə inteqrasiyası və bu sistemdə özünə layiq olan yeri tutması, ölkədə sosial problemlərin həlli və əhalinin güzəranının daha da yaxşılaşdırılması üçün etibarlı zəmin yaratdı.

"Azərbaycan dövlətinin strateji yolu yalnız demokratiya, sərbəst iqtisadiyyat və sahibkarlıq yoludur" deyən ulu öndərin iqtisadi siyasət strategiyası sabitləşdirmə, islahatlaşdırma, dünya iqtisadi inteqrasiyasına qoşulma, sosial-iqtisadi inkişaf və xalqın rifahının yüksəldilməsi kimi başlıca istiqamətləri əhatə etmiş, cəmiyyət həyatının bütün sahələrinə dair düşünülmüş, genişmiqyaslı radikal islahatların müvəffəqiyyətlə həyata keçirilməsi sayəsində artıq 1996-cı ildən etibarən yeni Azərbaycan quruculuğunun, o cümlədən milli iqtisadiyyatın sürətli inkişaf və yüksəliş dövrü başlanmışdır.

Bir sözlə, Heydər Əliyev tarix üçün çox qısa olan zaman kəsiyində özünün şah əsərini - demokratik dünya dəyərlərinə tam uyğun olan YENİ AZƏRBAYCANı qurmağa müvəffəq olmuşdur.

İqtisadiyyatdakı uğurları möhkəmləndirmək və daha da inkişaf etdirmək, sosial sahədə qarşıda duran problemlərin həllini sürətləndirmək dövlət səviyyəsində yeni səylər göstərilməsini, dövlətin tənzimləyici rolunun gücləndirilməsini və sosial-iqtisadi inkişaf tədbirlərinə hərtərəfli dövlət himayəsinin artırılmasını tələb edirdi ki, bütün bunlar da Heydər Əliyev siyasətinin ardıcıl və uğurlu davamçısı, Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyevin tale qisməti olmuşdur.

Çox sonralar - 2005-ci il iyunun 15-də Milli Qurtuluş Günü münasibətilə Yeni Azərbaycan Partiyasının keçirdiyi mitinqdə çıxış edərkən cənab İlham Əliyev deyirdi: "Gəlin 1993-cü ildəki Azərbaycanı və bugünkü Azərbaycanı müqayisə edək. O vaxt Azərbaycanda xaos hökm sürürdü. Bu gün Azərbaycanda sabitlikdir. O vaxt Azərbaycanda hərc-mərclik var idi. Bu gün Azərbaycanda sülhdür, əmin-amanlıqdır. O vaxt Azərbaycanın iqtisadiyyatı tənəzzülə uğrayırdı. Bu gün Azərbaycan dünyada ən dinamik inkişaf edən ölkələrdən biridir. O vaxt Azərbaycan vətəndaş müharibəsi ilə üz-üzə qalmışdı. Bu gün Azərbaycanda milli birlik, milli həmrəylik mövcuddur. O vaxt Azərbaycanda total böhran hökm sürürdü. Bu gün dünyanın aparıcı dairələri etiraf edir ki, Azərbaycan ən qüdrətli ölkəyə çevrilməkdədir. Bütün bunları edən, bütün bunları yaradan xalqın dəstəyinə arxalanan xalqımızın lideri Heydər Əliyev olmuşdur. Onun zəhmətidir, onun əməyidir və xalqla birlikdə bu gün biz Azərbaycanı daha da inamla, daha da sürətlə inkişaf etdiririk".

Bəli, bu gün Azərbaycanda iqtisadiyyatın intensiv inkişafının təmin edilməsi, dövlət büdcəsi mədaxilinin neft sektorundan asılılığının azaldılması, sənayenin, kənd təsərrüfatının, iqtisadiyyatın digər sahələrinin sistemli inkişafı, xalq təsərrüfatının bütün sahələrində sahibkarlıq fəaliyyətinin genişləndirilməsi və vətəndaş təşəbbüskarlığına hərtərəfli stimullar yaradılması üçün ardıcıl tədbirlər görülür.

Dünya tarixinə maliyyə və iqtisadi böhran ili kimi düşən 2008-ci il Azərbaycan üçün növbəti uğurlu il olmuş, nəzərdə tutulmuş bütün proqramlar uğurla icra edilmişdir.

İqtisadiyyatımız il ərzində təxminən 11 faiz, əhalinin pul gəlirləri 36 faiz artmışdır; yoxsulluğun səviyyəsi 2003-cü ildəki 49 faizdən 13,2 faizə düşmüşdür. Son beş ilin başlıca sosial-iqtisadi inkişaf proqramı - regionların inkişafına dair dövlət proqramı uğurla yerinə yetirilmişdir. Son beş ildə ölkədə 766 min yeni iş yeri açılmışdır ki, bunların da 548 mini daimi iş yeridir, o cümlədən 2008-ci ildə 120 mindən çox yeni iş yeri açılmışdır; Azərbaycanın valyuta ehtiyatları 18 milyard dollardan artıq olmuşdur; Heydər Əliyevin neft strategiyası uğurla həyata keçirilir. Bu gün Azərbaycan neftini və qazını dünya bazarına çıxaran 7 kəmər işləyir, bölgədə enerji siyasəti baxımından Azərbaycan misilsiz əhəmiyyət kəsb edir.

Dünya Bankı 2008-ci ilin yekunlarına görə Azərbaycanı ilin bir nömrəli islahatçı ölkəsi kimi tanımışdır: "Doing Business-2009" hesabatında Azərbaycan 181 ölkə arasında əvvəlki ildəki 97-ci yerdən 33-cü yerə qalxaraq biznes mühitinin əlverişliyi üzrə reytinqdə bu hesabatın bütün tarixi ərzində görünməmiş sıçrayışa nail olmuşdur. Bu cür ciddi irəliləyiş Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyevin möhkəm siyasi iradəsinin, ölkədə biznes mühitinin əhəmiyyətli dərəcədə yaxşılaşdırılması üzrə hökumət qarşısında qoyduğu vəzifələrin uğurla həyata keçirilməsinin məntiqi nəticəsi olaraq meydana gəlmişdir. Görülmüş ardıcıl və məqsədyönlü tədbirlər nəticəsində sahibkarlıq fəaliyyətində mühüm inkişaf müşahidə olunmuş, iqtisadiyyatın liberallaşmasının dərinləşdirilməsi istiqamətində ciddi nailiyyətlər qazanılmışdır. Eyni zamanda, iqtisadi artım əhalinin rifah səviyyəsinin yüksəlməsi üçün görülən konkret tədbirlər, struktur-texnoloji müasirləşmənin həyata keçirilməsi və ölkənin rəqabət üstünlükləri sayəsində təmin edilmişdir. Sosial-iqtisadi inkişafda yeni nailiyyətlərin əldə edilməsi həm də islahatların düşünülmüş şəkildə aparılması, şəffaflığın təmin olunması, iqtisadiyyatın müasirləşməsi, sosial dəyişikliklərin keçirilməsinə kompleks yanaşma zəminində baş vermişdir.

Son beş ildəki uğurlar Azərbaycanda həyata keçirilən məqsədyönlü islahatların, iqtisadi strategiyanın, qəbul olunmuş ümummilli proqramların uğurla reallaşdırılmasının məntiqi nəticəsidir. Təkcə onu demək kifayətdir ki, 2004-2008-ci illərdə ölkə həyatının bir çox sahələrinin inkişafını əhatə edən 70-dən artıq dövlət proqramı qəbul edilmiş, onların bir çoxu çevik şəkildə icra olunmuş, digərləri isə tamamlanmaq üzrədir. Məhz bütün bunların nəticəsidir ki, 2006-2007-ci illərdə Azərbaycanda iqtisadi artım, müvafiq olaraq, 34,5 və 25 faiz təşkil etmişdir.

Ümummilli lider Heydər Əliyevin rəhbərliyi ilə işlənib hazırlanmış yeni neft strategiyasının uğurla həyata keçirilməsi Azərbaycanın iqtisadi qüdrətini və beynəlxalq nüfuzunu xeyli artırmışdır. Artıq qlobal enerji layihələrinin mərkəzinə çevrilmiş Azərbaycan təkcə özünün deyil, həm də Avropa ölkələrinin enerji təhlükəsizliyinin təminatına mühüm töhfələr verir. Son illərdə istifadəyə verilmiş, böyük tarixi əhəmiyyət kəsb edən, transmilli infrastruktur layihələri olan Bakı-Tbilisi-Ceyhan neft və Bakı-Tbilisi-Ərzurum qaz kəmərləri dövlətimizin iqtisadi qüdrətini artırmış, geosiyasi mövqeyini xeyli möhkəmləndirmişdir.

Neft gəlirlərinin əhəmiyyətli dərəcədə artması Azərbaycanda qeyri-neft sektorunun inkişaf etdirilməsi üçün çox yaxşı zəmin yaratmışdır. Elə son dövrlərdə ölkəmizdə qeyri-neft sektorunun inkişaf sürətinin 16 faizə çataraq neft sektorunu (7 faiz) üstələməsi də bunun bariz nümunəsidir. Hazırda Azərbaycanın valyuta ehtiyatlarının 18 milyard dolları ötməsi və bu məbləğin getdikcə artması belə deməyə əsas verir ki, ölkəmizin sosial-iqtisadi inkişafı, rifahlı cəmiyyətin möhkəmlənməsi tendensiyası qarşıdakı illərdə də davam edəcəkdir.

Son illər ölkəmizdə ardıcıl və sistemli şəkildə atılan bütün addımlar güclü iqtisadi potensialın yaradılmasına, dövlətin möhkəmlənməsinə və xalqın ictimai təhlükəsizlik və sabitlik şəraitində yaşamasına müsbət təsir göstərmişdir. Regionların tarazlı inkişafı, yoxsulluğun azaldılması, işsizliyin aradan qaldırılması istiqamətində mühüm uğurlar qazanılmışdır. Son beş ildə dünyada analoqu olmayan nəticələr əldə edilmiş, iqtisadiyyatın əsas makroiqtisadi göstəricisi olan ümumi daxili məhsul 2,6 dəfə artmışdır.

2008-ci ildə ümumi daxili məhsulun həcmi 38 milyard manat olmuş, əvvəlki ilə nisbətən real artım 10,8 faiz təşkil etmişdir. Qeyri-neft sektorundakı 15,7 faiz artım isə ölkə iqtisadiyyatının inkişafının və onun neft sektorundan asılılığının azaldılmasının nəticəsidir. Əsas kapitala 9,1 milyard manat investisiya yönəldilərək əvvəlki illə müqayisədə 34,3 faiz artım əldə olunmuşdur. Burada diqqət çəkən ən əsas məqamlardan biri odur ki, əsas kapitala istiqamətlənmiş vəsaitin 75,5 faizini daxili investisiyalar təşkil etmişdir.

Ölkədə sosial məsələlərin həlli istiqamətində də mühüm göstəricilər əldə olunmuşdur. Belə ki, orta aylıq əməkhaqqı 268 manata, əmək pensiyalarının orta aylıq məbləği isə 96 manata çatdırılmışdır. Son beş il ərzində minimum pensiya 3,8 dəfə, minimum əməkhaqqı 8 dəfə, orta aylıq əməkhaqqı isə 3,5 dəfə artmışdır. Əhalinin sosial müdafiəsinin təmin olunması, büdcə təşkilatlarında çalışan işçilərin əmək haqlarının artırılması üçün Prezident İlham Əliyev tərəfindən silsilə sərəncamlar imzalanmışdır.

Ölkə Prezidentinin xüsusi diqqəti və qayğısı nəticəsində dövlət büdcəsi investisiyayönümlü büdcəyə, inkişaf və quruculuq büdcəsinə çevrilmişdir. Büdcənin gəlir və xərclərinin səmərəli və şəffaf şəkildə icrasında əhəmiyyətli irəliləyiş əldə olunmuşdur. Belə ki, son beş ildə dövlət büdcəsi on dəfədən çox artmışdır. Əgər 2003-cü ildə Azərbaycanın dövlət büdcəsi 1,2 milyard dollar təşkil edirdisə, 2008-ci ildə 13 milyard dollar olmuşdur. Dövlət büdcəsinin xərclərində böyük əhəmiyyət kəsb edən səhiyyə xərcləri 6,3 dəfə, kənd təsərrüfatı və meşə təsərrüfatı xərcləri 5,2 dəfə, təhsil xərcləri 4,8 dəfə, sosial müdafiə və sosial təminat xərcləri 3,9 dəfə, müdafiə xərcləri isə 9,7 dəfə artmışdır.

2008-ci ildə ölkə iqtisadiyyatının ən mühüm sahələrindən olan yanacaq-energetika kompleksinin inkişafı da davamlı xarakter almışdır. Bütövlükdə isə son beş ildə Azərbaycanda neft hasilatı 2,9 dəfə, qaz hasilatı isə 3 dəfədən çox artmışdır. Qaz hasilatındakı belə yüksək artım Azərbaycanı qaz ixrac edən dövlətə çevirməklə yanaşı, daxili tələbatın ödənilməsini də xeyli yaxşılaşdırmışdır. Təsadüfi deyil ki, indi ölkəmizdə qazlaşdırmanın səviyyəsi 86 faizə çatdırılmış, bütün rayon mərkəzləri "mavi yanacaq"la təmin olunmuşdur.

Son beş ildə Azərbaycanın elektroenergetika sənayesi də xeyli inkişaf etmiş, ölkəmizin elektrik enerjisi idxalından asılılığı tam aradan qaldırılmışdır. Bu sahədə infrastruktur imkanları xeyli yaxşılaşdırılmış, ümumi gücü 750 meqavat olan 6 yeni elektrik stansiyası tikilmiş, istismar gücü 24,3 faiz artırılmışdır.

Bütün bunlar dövlətimizin iqtisadi və hərbi qüdrətinin artmasına, müstəqilliyimizin qorunub saxlanmasına, ölkəmizin iqtisadi təhlükəsizliyinin təmin edilməsinə zəmin yaradan və ona xidmət edən ən mühüm vasitələrdən biri olub, ulu öndər Heydər Əliyevin müəyyənləşdirdiyi iqtisadi inkişaf strategiyasının və onun həyata keçirilməsinə yönəlmiş taktiki gedişlərin düzgünlüyünün müsbət nəticəsi kimi qiymətləndirilməlidir. İdarəetmə sistemində aparılan köklü islahatlar, o cümlədən dövlət nəzarəti sisteminin təkmilləşdirilməsi, yeni bazar infrastrukturlarının yaradılması, azad sahibkarlığın hər vasitə ilə genişləndirilməsi, onun sürətli inkişafını ləngidən süni maneələrin qətiyyətlə aradan qaldırılmasına yönəldilmiş səmərəli tədbirlərin ardıcıllıqla həyata keçirilməsi mahiyyət etibarilə cəmiyyətdə iqtisadi demokratiyanın genişlənməsinə, maliyyə şəffaflığının bərqərar olmasına xidmət edir. Bu isə iqtisadiyyatda bazar münasibətlərinin dərinləşməsində əhəmiyyətli rol oynayır.

Ölkədə bazar infrastrukturlarının, o cümlədən bütün dünyada maliyyə nəzarətinin sivil forması kimi qəbul edilən auditor xidmətinin inkişafı üçün də yeni-yeni imkanlar açılmışdır. Azərbaycan Respublikası Auditorlar Palatası da ölkə iqtisadiyyatının mühüm infrastruktur sahəsi olan auditin inkişafı və onun beynəlxalq standartlara uyğun qurulması istiqamətində Azərbaycan Respublikası Prezidentinin imzaladığı fərman və sərəncamlarda icrası tələb olunan məsələlərin auditor xidməti sahəsində həllinə nail olmaq, bu xidmət növünün tənzimlənməsini təkmilləşdirmək, ölkədə auditor xidməti bazarının mövcud vəziyyətini öyrənmək, bu sahədə gedən prosesləri təhlil etmək, xidmətin inkişaf problemlərini müəyyənləşdirmək və auditor xidmətinin inkişafı üzrə kompleks tədbirlərin hazırlanmasını təmin etmək üçün 2008-ci il ərzində müəyyən işlər həyata keçirmiş və bu işləri daha böyük əzmkarlıqla davam etdirəcəkdir.

Avropa Yenidənqurma və İnkişaf Bankının proqnozuna əsasən, 2009-cu ildə Azərbaycan iqtisadiyyatında artım 8 faiz olacaqdır. Bu da o deməkdir ki, ölkəmiz dünyanı bürümüş maliyyə böhranından daha az zərərlə çıxmaqla yanaşı, iqtisadiyyatını da inkişaf etdirəcəkdir.

Əldə edilmiş nailiyyətlərin möhkəmlənməsi və dinamik iqtisadi inkişafın təmin olunması üçün görülməli işlər də az deyildir. Qarşıda duran vəzifələrin tam həcmdə həllinə nail olmaq, cəmiyyət həyatının bütün sahələrində, o cümlədən sosial-iqtisadi inkişafda əldə edilmiş möhtəşəm uğurları davam etdirmək və artırmaq missiyası bu gün Azərbaycan xalqının inam və ümid yeri olan cənab İlham Əliyevin öhdəsinə düşmüşdür. Azərbaycanın siyasi dühası, dünya miqyaslı siyasətçi və müdrik dövlət xadimi Heydər Əliyevin siyasi və mənəvi varisi olmaq etibarilə cənab İlham Əliyevin topladığı zəngin həyat təcrübəsi, malik olduğu biliklər, idarəetmə-təşkilatçılıq qabiliyyəti, indiyədək nümayiş etdirdiyi və hər bir dövlət adamına örnək ola biləsi iş keyfiyyətləri belə düşünmək üçün tam əsas verir ki, 40 il əvvəl Heydər Əliyevin Azərbaycana birinci dəfə rəhbər seçilərkən bəyan etdiyi, Azərbaycan Respublikasının və xalqının tərəqqisinə və daha xoş gələcəyinə yönəlmiş, yeni tarixi şəraitdə də uğurla davam etdirilmiş və Azərbaycanı dünya birliyinin tamhüquqlu üzvləri sırasına daxil etməyə imkan yaratmış əzəmətli quruculuq proqramı cənab İlham Əliyevin parlaq zəkası, siyasi bacarığı və dövlət idarəçiliyi məharəti sayəsində yeni keyfiyyət səviyyəsinə qaldırılacaq, dövlətimizin və xalqımızın ümidli sabahına etibarlı təminat olacaqdır.

Bir neçə gün əvvəl, 28 May Respublika Günü münasibətilə təşkil olunmuş rəsmi qəbulda çıxış edərkən cənab İlham Əliyev demişdir: "Azərbaycan öz tarixinə, milli irsinə bağlı olan, ancaq müasir, dünyəvi ölkədir və belə də inkişaf edəcəkdir. Mən Azərbaycanın gələcəyini çox gözəl görürəm, çox nikbin görürəm. Bizim uzunmüddətli inkişaf strategiyamız var və biz fəaliyyətimizi bu strategiya əsasında qururuq. Mən şübhə etmirəm ki, ölkəmiz növbəti illərdə də sürətlə inkişaf edəcək, Azərbaycan xalqının rifah halı daha da yaxşılaşacaq, Azərbaycanın dünyadakı mövqeləri daha da möhkəmlənəcəkdir".

Dövlət başçısının bu nikbinliyinə hər bir azərbaycanlı qəlbən şərik çıxır.

Vahid NOVRUZOV,

Azərbaycan Respublikası

Auditorlar Palatasının sədri,

iqtisad elmləri doktoru, professor

Azərbaycan.- 2009.- 14 iyun.- S. 2.