"Real insanlar, real ehtiyaclar"

Uzun illər əvvəl, SSRİ dönəmində dünyanın müxtəlif guşələrində yaşadıqları yerlərdən didərgin salınmış qaçqın-köçkün insanları televiziya ekranlarında görürdük, əsasən də, Moskvanın "Vremya" xəbərlər proqramında. Aclıq və susuzluqdan arıqlamış, günün altında qaralmış yarımçılpaq qaradərili uşaqları və məskunlaşdıqları çadırların qarşısında oturan boynubükük anaları görən hər bir sovet adamı yaşayışından qürur və məmnunluq duyurdu.

Üzərində ingilis dilində "BMT humanitar yardım" yazılan maşınlarda onlara su və çörək gətirirdilər. Qaçqın-köçkünlük deyiləndə, gözümüzün qarşısına yalnız onlar gəlirdi. Dünya qaçqınlar gününün bizlərə heç bir aidiyyəti yox idi. Ağlımıza da gəlməzdi ki, quruluşun bizə göstərəcəkləri gördüklərimizdən qat-qat ağır olacaq.

Bu gün Ümumdünya Qaçqınlar Günüdür. Ötən gün M.Maqomayev adına Azərbaycan Dövlət Filarmoniyasında bu tarixə həsr olunmuş tədbir keçirildi. BMT-nin Qaçqınlar üzrə Ali komissarı Antonio Quterreşin videomüraciəti səsləndi.

Ali komissarın müraciətində humanitar fikirlər, təskinlikverici ifadələr vardı, ancaq etiraf yox idi ki, işğalçı Ermənistan bir neçə il öncə BMT kimi nüfuzlu beynəlxalq qurumun qəbul etdiyi 822, 853, 874 və 884 saylı qətnamələrini eyninə almayıb, Azərbaycan torpaqları hələ də işğal altındadır. Baş nazirin müavini, Qaçqınlar və Məcburi Köçkünlər üzrə Dövlət Komissiyasının rəhbəri Əli Həsənov Bakıda keçirilən Ümumdünya Qaçqınlar Gününə həsr olunmuş beynəlxalq toplantıda dəfələrlə bu məqamın üzərində dayandı və Avropa Şurası Parlament Assambleyasının Miqrasiya, Qaçqınlar və Əhali üzrə məruzəçisi Con Qrinveyin hazırladığı məruzədə və BMT-nin Qaçqınlar üzrə Ali Komissarlığının 2008-ci ildə hazırladığı hesabatında Azərbaycandakı qaçqın və məcburi köçkünlərin sayının 600 min nəfər göstərilməsinə də münasibət bildirdi: "1999-cu ildə BMT-nin "Qaçqınların statusu" haqqında konvensiyasına riayət edərək Azərbaycandakı qaçqınlara vətəndaşlıq verəndən sonra çox təəssüf ki, BMT-nin Qaçqınlar üzrə Ali Komissarlığı onların adlarını öz siyahısından çıxarıb. Təəssüf ki, onlar bu qaçqınların artıq vətəndaşlıq aldıqlarını, yerləşdiklərini və Azərbaycan hökuməti tərəfindən təmin edildiklərini əsas gətirir. Halbuki 2001-ci ildə Dövlət Neft Fondu yaradılarkən ümummilli lider Heydər Əliyevin imzaladığı fərmanın ilk bəndində də Ermənistandan qovulmuş qaçqınların siyasi statuslarının doğma torpaqlarına qayıdanadək sabit saxlandığı qeyd olunur.

Azərbaycan hökuməti bunu dəfələrlə deyib. Ermənistandan qovulmuş soydaşlarımız qaçqın statusuna malikdir. Düzdür, onların imtiyazları ləğv olunub, çünki məskunlaşıblar. Ancaq bu o demək deyildir ki, onlar bu statusu da itiriblər. Xeyr, Azərbaycanın qədim torpaqları olan Ermənistandan qovulmuş vətəndaşlarımız öz yurd-yuvalarına qayıdanadək qaçqın statusunu saxlayacaqlar".

Hazırda dünyada 40 milyondan çox qaçqın və məcburi köçkün var. Təəssüf ki, bu statistikanın bir milyonu Azərbaycanın payına düşür. Onlardan 250 mini 1988-1992-ci illərdə Ermənistandan qovulmuş azərbaycanlılar, 50 mini 1992-ci ildə Özbəkistanda baş verən Fərqanə hadisələri zamanı qovulmuş Axısxa türkləri, 600 minə qədəri Azərbaycanın işğal olunmuş rayonlarından zorla çıxarılmış ölkə vətəndaşları, 100 min nəfər isə sərhəd zonalarından və cəbhə xəttindən geri çəkilən məcburi köçkünlərdir. Qaçqın və məcburi köçkünlər ölkənin 62 şəhər və rayonunda, 1600-dən çox yaşayış məntəqəsində müvəqqəti məskunlaşıblar.

BMT-nin Qaçqınlar və Məcburi Köçkünlər üzrə Ali Komissarlığının Azərbaycandaki nümayəndəsi Arun-Sala Ngarm Azərbaycanda qaçqın və məcburi köçkünlərin vəziyyətindən danışarkən bu sahədə atılan uğurlu addımlardan danışdı. O xüsusilə vurğuladı ki, dünyanın heç bir münaqişə zonasında hər bir qaçqın və ya məcburi köçkün üçün ildə 660 ABŞ dolları dəyərində vəsait xərclənmir, yəni, belə bir rəqəm qeydə alınmayıb. Azərbaycanda qaçqın və məcburi köçkünlər arasında yoxsulluğun səviyyəsi də azalıb. Bu göstərici bir neçə il öncə 75 faiz olduğu halda, bu gün 25 faizə düşüb. Bu, müsbət haldır. Arun-Sala Ngarm dünyadakı qaçqınların və məcburi köçkünlərin problemlərindən də danışdı: "Hazırda qaçqın və məcburi köçkünlərin sığınacaq, səhiyyə xidmətləri, təhsil, qida, təmiz su, sanitariya, zorakılıq, sui-istifadədən müdaifə kimi əsas ehtiyaclarının ödənilməsində boşluqlar var. Zəif qidalanmanın, o cümlədən ölüm hallarının səviyyəsi yurd-yuvalarından didərgin düşmüş əhali arasında daha yüksəkdir. Təhna qadınların istismara məruz qalması tez-tez baş verir. Lakin təcrübə göstərir ki, təhsilini davam etdirənlər bu cür sui-istifadələrə daha az məruz qalırlar. Beynəlxalq aləmdə qaçqın və məcburi köçkünlər arasında fərq qoyulur. Bu, həmin faciəni yaşayan insanlar üçün absurddur. Axı, onların hər ikisi eyni problemi yaşayıb. Ali Komissarlıq bu problemlərin həllinə çalışır. Əlbəttə, bu sahədə dövlətin rolu çox böyükdür. Bu istiqamətdə Azərbaycanın göstərdiyi səyləri və dövlətin dəstəyini yüksək dəyərləndiririk. Məhz bu dəstəyin sayəsində biz mandatımızı yerinə yetiririk. Dövlət qaçqın və məcburi köçkünlərin evlə təmin olunmasından tutmuş sosial-məişət qayğılarının yaxşılaşdırılmasına qədər bütün məsələlərə diqqətlə yanaşır, mikrokredit və infrastruktur layihələri həyata keçirir. Azərbaycan hökuməti bu istiqamətə ildə 2 milyard manat xərcləyir. Bu, həqiqətən də, örnəkdir".

1992-ci ildə Özbəkistanda baş verən Fərqanə hadisələrindən sonra 50 mindən çox axısxalı türk də qardaş bildiyi Azərbaycana pənah gətirib. Artıq onlar da neçə illərdir burada məskunlaşıb, özlərinə yurd-yuva salıblar. Ancaq arzuları vətənlərinə qayıtmaqdır. Məhəmməd Noageli gürcü soyadı daşımasını Stalin repressiyasının bu xalqa gətirdiyi bəlalardan biri kimi izah etdi: "Qaçqın olsaq da, neçə illərdir ki, Azərbaycanda evimizdəki kimi yaşayırıq. Ancaq bir neçə nəsildir ki, yaşadığımız yerlərdən didərgin düşmüşük. Fərqanə hadisələrindən sonra Azərbaycanda bizi mehribanlıqla qarşıladılar. Atamgil təzəcə Xocalıda məskunlaşmışdılar. Xocalı facisi bizim ailəni yenidən soyqırıma məruz qoydu, sağ qalanlarımız növbəti dəfə qaçqın düşdü. Məskunlaşdığı yerdə yaşamamaq sanki bizim alın yazımızdır.

Ən böyük arzumuz vətənimizə - Gürcüstana, Axıshaya dönməkdir.

Azərbaycan xalqı bizim qan-can qardaşımızdır. Ancaq bizlərin kökü, ulu yurdu Axıshadır. Burada bizi yerli qaçqın və məcburi köçkünlərdən fərqləndirmirlər, ancaq nə qədər hörmətli də olsa, qonaq bir gün öz evinə dönməlidir. Azərbaycan xalqı neçə illərdir ki, qaçqınlıq, köçkünlük kimi ağır bir yükü çiyinlərində daşıyır. Ancaq bizim bölgələrimizdə, özü də məhz ərazisinin yarısı işğal olunmuş rayonlarımızda salınmış qəsəbələrdə Azərbaycan vətəndaşları kimsənin əlinə baxmadan yaşayır, işləyir, kənd təsərrüfatı ilə məşğul olur. Dövlətimizin diqqət və qayğısı nəticəsində ona yaradılan bu gözəl şəraitdən yararlanmağa çalışır. Əkib-becərməklə, mal-qara saxlamaqla, yaradılmış iş şəraiti ilə özünə gün-güzəran qurub dövlətinə, millətinə daha az yük olmaq istəyən Azərbaycanın qaçqın və məcburi köçkünlərinin ən böyük arzuları doğma yurd yerlərinə qayıtmaqdır. Ötən gün keçirilən tədbirdə o da vurğulandı ki, məcburi köçkünləri öz doğma torpaqlarına qayıdacağı zaman lazımi şəraitlə təmin edilməsini nəzərdə tutan "Böyük qayıdış" proqramı tam hazırdır. Torpaqlar işğaldan azad olunan kimi, Azərbaycan dövləti həmin ərazilərdə bərpa işlərinə başlayacaq.

R.RZALI

Azərbaycan.- 2009.- 20 iyun.- S. 4.