İşıqlı və mənalı
ömrün sahibi
Bu gün Azərbaycanın
elm ictimaiyyəti görkəmli iqtisadçı alim, akademik
Asəf Nadirovun 80 illik yubileyini qeyd edir. Hər bir insanın
şəxsiyyət olaraq əsl dəyəri onun
ziyalılığı və mənəvi kamilliyi ilə
ölçülür. Elmi özlərinə həyat kredosu
seçən belə insanlar həm də bəşəri dəyərlərin
qorunub zənginləşməsində əvəzsiz xidmətlər
göstərirlər. Onlara bitib-tükənməyən
örnək məktəbinin təmsilçisi desək,
yanılmarıq. Çünki bu insanlar həmin nüfuzu
qeyri-adi əməksevərlik, intəhasız ürək genişliyi,
səmimi hiss və duyğular, nadir bilik və qabiliyyət
hesabına fəth edirlər. Yüksək
ziyalılığı, mədəniyyəti,
xeyirxahlığı, şəxsiyyəti ilə elm ictimaiyyəti
arasında tanınan görkəmli iqtisadçı alimlərdən
biri də akademik Asəf Nadirovdur.
A.Nadirov Naxçıvan
mahalında pak əməlləri, vətənpərvərliyi,
zəhmətsevərliyi ilə el ağsaqqalı adını
şərəflə daşımış Abbasqulu kişinin
ailəsində dünyaya göz açmışdır. O
öz ağlı və zəkası ilə Azərbaycan Elmlər
Akademiyasında çalışdığı uzun və səmərəli
dövr ərzində kiçik elmi işçi vəzifəsindən,
coğrafiya elmləri namizədliyindən iqtisad elmləri
doktoru, professor, Azərbaycan Elmlər Akademiyasının həqiqi
üzvü, əməkdar elm xadimi kimi yüksək elmi adlar və
titullara layiq görülmüşdür. 1951-ci ildə Azərbaycan
Dövlət Universitetini əla qiymətlərlə bitirdiyinə
görə rəhbərlik onu assistent vəzifəsində
saxlamışdır. Gənc mütəxəssis olmasına
baxmayaraq, özünü əsl tədqiqatçı kimi
doğrultmuş və Azərbaycan SSR Ali Soveti Rəyasət
Heyəti yanında respublika inzibati-ərazi bölgüsü
üzrə məsləhətçi kimi məsul vəzifəyə
irəli çəkilmiş, iki ilə yaxın bu vəzifədə
çalışmışdır. 1952-ci ildə Asəf
Nadirov Azərbaycan EA-nın Coğrafiya İnstitutunun
aspiranturasına daxil olmuş və təhsilini davam etdirmək
üçün 1953-cü ildə Moskva şəhərinə
- SSRİ Elmlər Akademiyasına ezam olunmuşdur. Dünya
şöhrətli alimlərin
çalışdığı bu elm ocağında A.Nadirov
böyük elmi məktəb keçmiş və 1956-cı
ildə SSRİ EA Coğrafiya İnstitutunda
"Naxçıvan MSSR: iqtisadi-coğrafi səciyyəsi"
mövzusunda namizədlik dissertasiyası müdafiə
etmişdir.
Asəf müəllim
çox maraqlı və zəngin ömür yolu
keçmişdir. Mənalı həyatını doğma Azərbaycanımızda
elm və təhsilin inkişafına sərf etmiş akademik
respublika iqtisadiyyatının ən aktual problemlərindən
biri olan məhsuldar qüvvələrin yerləşdirilməsinin
tədqiqatçısı kimi nəinki doğma vətəndə,
həm də onun hüdudlarından kənarda
tanınmışdır.
Təsadüfi deyil ki, onun tədqiqatlarını
nəzərdən keçirdikcə elmi maraq və fəaliyyət
dairəsinin olduqca geniş və çoxcəhətli
olduğu dərhal gözə çarpır. Elə bu səbəbdən
akademik Asəf Nadirovu regional iqtisadiyyatın tətbiqi sahəsində
Azərbaycan məktəbinin banisi adlandırırlar.
Asəf müəllimin
xalqı qarşısında ən böyük xidmətlərindən
biri də hələ ötən əsrin 60-cı illərinin
ortalarında Azərbaycanda şəhərlərin inkişaf
problemlərinə dair yazdığı maraqlı bir
monoqrafiya ilə bağlıdır.
Müəllif bu əsərdə
Azərbaycan şəhərlərinin inkişafı problemlərini
tədqiq etmiş, perspektivli xırda və orta şəhərləri
müəyyənləşdirmiş və onların
inkişafda olanlarının regional mədəni-iqtisadi mərkəz
kimi formalaşmasının zəruriliyini elmi cəhətdən
əsaslandırmışdır. Bu ideyalar sonrakı illərdə
respublikada düzgün regional siyasət yeridilməsində,
xırda və orta şəhərlərin inkişafında
müsbət rol oynamışdır.
Alimin 1965-ci ildə çap
olunmuş "Sosialist istehsalının yerləşdirilməsi"
(rus dilində) və 1966-cı ildə nəşr edimliş
"Azərbaycan şəhərlərinin iqtisadi inkişaf məsələləri"
(rus dilində) adlı fundamental əsərlərində ərazi-istehsal
kompleksinin istehsalın ərazi təşkilinin səmərəli
forması olması ilə bağlı bir sıra prinsipial nəzəri-metodoloji
məsələlər araşdırılmış,
respublikada formalaşan ərazi-istehsal kompleksləri və
onların inkişaf istiqamətləri müəyyən
edilmişdir.
Ötən əsrin 90-cı
illərinin əvvəllərində gənc müstəqil
dövlətin sosial-iqtisadi həyatında buraxılmış
kobud səhvlər, keçid dövrü bu problemi bir növ
arxaya atmışdır. Ümummilli lider Heydər Əliyevin
1993-cü ildə respublika rəhbərliyinə
qayıdışı ilə Azərbaycanda makroiqtisadi sabitlik
yarandı. Ölkə dinamik inkişaf yoluna qədəm qoydu.
Azərbaycanın gələcək inkişaf
strategiyasının proporsiyaları müəyyənləşdirildi.
Ölkə Prezidenti İlham Əliyev 2004-cü ilin
fevralında regionların sosial-iqtisadi inkişafına dair
dövlət proqramını təsdiq etdi. Bununla da regional
siyasəti ölkənin iqtisadi inkişaf strategiyasının
mühüm istiqaməti kimi qiymətləndirdi. Bu o deməkdir
ki, bu gün və sabah regional inkişaf, məhsuldar qüvvələrin
ölkə ərazisində səmərəli yerləşdirilməsi
ən aktual problemlərdən biri kimi dəyərləndirilir.
Çünki yüksək inkişaf sürəti o vaxt daha
böyük nəticələrə gətirib
çıxarır ki, regionlar da tarazlı və sürətli
şəkildə tərəqqi etsin. Azərbaycan dövlətinin
apardığı siyasət məhz bu məqsədə xidmət
edir.
Asəf Nadirov hələ
1958-ci ildə apardığı tədqiqatı ümumiləşdirərək
Balaca Əbdürrəhmanovla və başqaları ilə birlikdə
Azərbaycanın iqtisadi rayonlaşmasının təkmilləşməsi
ideyasını irəli sürmüşdü. Onun mütəxəssislərlə
birlikdə hazırladığı yeni iqtisadi rayonlaşma
şəbəkəsi təklif olunmuşdur. Bu yeni iqtisadi
rayonlaşma şəbəkəsi 1996-cı ildən
başlayaraq orta məktəblərdə coğrafiyanın tədrisində,
habelə elmi-tədqiqat işlərində istifadə olunur.
Akademik Asəf Nadirov hələ
özünün ilk tədqiqatlarında Azərbaycanda
yüngül sənaye və yeyinti sahələrinin, o cümlədən
ipəkçiliyin və ipək sənayesinin səmərəli
inkişafı üçün respublikada geniş təbii
imkanların, əhalinin istehsal təcrübəsinin
olduğunu əsaslandırmışdır. O, Azərbaycanda qənd
istehsalının yaradılması ideyasını ilk dəfə
irəli sürmüş və eyni zamanda yem bazasının
möhkəmləndirilməsi sahəsinə öz dəyərli
töhfəsini vermişdir.
Ötən əsrin 60-cı
illərindən sonrakı dövrlərdə bu
monoqrafiyanın materiallarından Azərbaycanda yeyinti sənayesinin
inkişaf proqnozları işlənib hazırlanarkən istifadə
olunmuşdur. Həmin materiallar əsasında Bakıda
SSRİ alimlərinin iştirakı ilə böyük
elmi-praktik konfrans keçirilmişdir. Kollektiv monoqrafiya kimi nəşr
edilən "Azərbaycanın yeyinti sənayesi" həmin
dövrdə iqtisad elmində mühüm nailiyyət kimi qeyd
olunmuşdur.
Asəf Nadirov 1968-ci ildə
"Azərbaycanda sənayenin səmərəli yerləşdirilməsinin
iqtisadi problemləri" mövzusunda doktorluq dissertasiyası
müdafiə etmiş və öz tədqiqatlarını eyni
adlı böyük həcmli monoqrafiyasında ümumiləşdirmiş,
respublikamızın iqtisadi rayonlarında sənayenin kompleks və
səmərəli inkişafı üçün əlverişli
elmi-metodoloji zəmin yaratmışdır.
A.Nadirov tədqiqatlarında
elmi-texniki tərəqqinin problemlərinə də geniş
yer vermişdir. Ötən əsrin 80-ci illərində
akademik Əhməd Mahmudovun rəhbərliyi ilə
hazırlanan "Azərbaycan SSR-in elmi-texniki tərəqqisinin
kompleks proqramı"nın işlənib hazırlanmasında
böyük əmək sərf etmişdir. Bu sahədə
görülmüş işlər SSRİ EA, SSRİ Dövlət
Plan Komitəsi və Dövlət Tikinti Komitəsi tərəfindən
müsbət qiymətləndirilmişdir. Onun tədqiqatları
ayrı-ayrı dövrlərdə məhsuldar qüvvələrin
inkişafı və sənayenin ərazi təşkilinin, plan
və proqnozlarının işlənib
hazırlanmasının əsasını qoymuşdur.
Asəf Nadirov 17 il Azərbaycan
Elmlər Akademiyasının akademik-katibi vəzifəsində
çalışmışdır. Onun çap etdirdiyi 20-dən
çox monoqrafiya, dərslik, elmi-kütləvi kitabça,
500-dən çox məqalə ictimaiyyət tərəfindən
layiqli qiymətini almışdır.
Akademik Asəf Nadirovun elmi-tədqiqat
işlərinin nəticələri, mühüm elmi əsərləri
dəfələrlə keçmiş SSRİ və Azərbaycan
EA rəyasət heyətlərinin hesabatlarında
İttifaqın və respublika elminin mühüm naliyyətləri
kimi qeyd edilmişdir.
Asəf müəllim çox güclü elm təşkilatçısıdır. O, uzun illər görkəmli alim, iqtisad elminin müdrik ağsaqqalı sayılan akademik Əhməd Mahmudovun başçılıq etdiyi Elmlər Akademiyasının İqtisadiyyat İnstitutunda direktor müavini işləmişdir. Bu institutda isə çox gözəl ab-hava yaranmışdı. Əhməd Mahmudovla Asəf Nadirovun dostluğu hamı üçün nümunə idi. Mən o illəri çox yaxşı xatırlayıram. Bu nəcib, gözəl insanlar mənim də bir iqtisadçı alim, tədqiqatçı kimi formalaşmağımda xeyli zəhmət çəkmişdilər.
Asəf Nadirov uzun müddət Dövlət Plan Komitəsində, Ali Sovetdə müxtəlif komissiyaların üzvü olmaqla və vacib ümumrespublika tədbirlərində iştirak etməklə öz fikir və mülahizələrini müvafiq orqanlara çatdırmış və onların reallaşmasına nail olmuşdur. Bu baxımdan akademikin ötən əsrin 70-ci illərində respublikada məhsuldar qüvvələrin səmərəli yerləşdirilməsi məsələlərinə dair direktiv orqanlara ünvanladığı konkret təkliflərini, məruzələrini xüsusi qeyd etmək istərdim. Alimin müstəqillik illərində apardığı tədqiqatlarda yeni iqtisadi sistemin formalaşması, milli iqtisadiyyatın inkişaf məsələləri xüsusi yer tutur. Asəf Nadirov bu illərdə müstəqil Azərbaycanın azad bazar münasibətləri şəraitində iqtisadi inkişafı, özəlləşmə, regional iqtisadi siyasət məsələlərinə dair dəyərli əsərlər nəşr etdirən ən məhsuldar alim kimi tanınır. O, yorulmaq bilmədən çalışır, ölkənin sosial-iqtisadi həyatı ilə bağlı elmi konfranslarda, simpoziumlarda çıxışlar edir, gənc elmi kadrların hazırlanmasına böyük səy göstərir.
Qətiyyətlə demək olar ki, Asəf müəllim regional problemlərin ən aktual istiqamətlərinə dair böyük bir elmi məktəb yaratmışdır. O, güclü və indi də inkişaf edən elmi bir məktəb sayılır. Alimin gərgin və səmərəli fəaliyyətinin, dərin elmi tətqiqatlarının ana xəttini Azərbaycana layiqli xidmət təşkil edir. Asəf müəllim tam əmindir ki, zəngin təbii sərvətlərə, böyük iqtisadi potensiala malik olan yurdumuz daha qüdrətli dövlətə çevriləcək.
Azərbaycanın elmi ictimaiyyəti akademik Asəf Nadirovun xidmətlərini yüksək qiymətləndirir. Onun apardığı tədqiqatlar, yazdığı monoqrafiyalar Azərbaycan iqtisad elmində yeni səhifələr açmışdır.
Qürur hissi ilə demək olar ki, müdrik insan, görkəmli ziyalı, uzun illər şəxsiyyətinə dərin hörmət bəslədiyim Asəf Nadirovun yüksək vətəndaşlığı, vətənpərvərliyi, gənc nəslin təlim-tərbiyəsindəki rolu, yetişdirdiyi alimlərə diqqət və qayğısı elmə, milli-mənəvi dəyərlərimizə, vətənə, torpağa bağlılıqdan qaynaqlanır.
Asəf Nadirov 80 illik işıqlı və mənalı ömrün sahibidir. Görkəmli alimə cansağlığı və uğurlar diləyirik!
Ziyad Səmədzadə,
AMEA-nın həqiqi üzvü,
Milli Məclisin İqtisadi siyasət
daimi komissiyasının sədri
Azərbaycan.-2009.-13 mart.-S.6.