Qlobal inteqrasiya və Azərbaycanda fəlsəfi fikrin yenidən nəzərdən keçirilməsinə dair

Azərbaycan dövləti inkişafın yeni mərhələsinə qədəm qoymuşdur. Ölkə Prezidenti İlham Əliyev Azərbaycanın intellektual inkişafının təmin edilməsini milli prioritet kimi bəyan etmişdir. Qarşıdakı mərhələdə qlobal elm, təhsil və informasiya məkanına inteqrasiya, modernləşmə və innovasiya kursunu həyata keçirmək üçün yeni nəsil tədqiqatçıların, XXI əsrin kreativ elitasının formalaşmasına böyük zərurət yaranmışdır. Azərbaycanın milli varlığını, perspektivlərini yeni yüzillikdə məhz bu nəslin potensialı müəyyən edəcəkdir.

Müasir fəlsəfi düşüncənin strukturunda min illərdən bəri toplanmış ənənəvi bilik və metodlarla yanaşı, yeni dövrün spesifikasından irəli gələn məqamlar da ortaya çıxır. Ona görə də fəlsəfənin qarşısında duran vəzifələr təkcə klassiklərin əsərlərini təhlil etməkdən ibarət olmayıb, həm də yaşanılan dövrün xüsusiyyətlərinin üzə çıxarılmasını əhatə edir. Müasir dövr öz fəlsəfi təhlilini gözləyən yeni hadisələrlə zəngindir. Bu hadisələr həm siyasi, iqtisadi, sosial sahələri, həm də mədəni-mənəvi həyatı ehtiva edir. Qeyd etməliyəm ki, inkişaf səviyyəsindən asılı olmayaraq ən qabaqcıl hesab olunan dünya ölkələri də humanitar islahatlar strategiyasını bu yeni məqsədə tabe etmişlər. ABŞ-ın Humanitar Elmlər üzrə Milli Fondunun sədri Kini "Yeni - kreativ Amerika" təşəbbüsünü, Almaniya isə "İctimai elmlərin yenidən düşünülməsi" proqramını milli layihə kimi irəli sürmüşdür. Bir sözlə, insanın dünyagörüşü, elm və bilik XXI əsrdə hər bir ölkənin innovasiyalar sahəsində liderliyinin, davamlı yüksəlişinin fundamental amilinə çevrilmişdir.

Qloballaşma şəraitində inteqrasiya meyilləri bütün xalqları və dövlətləri yaxınlaşdırır. Bununla yanaşı, ictimai həyatda baş verən proseslərin intensivliyinin artması, hər bir xalqın özünüdərk və özünütəsdiq istiqamətində atdığı addımların sürətlənməsi ənənəvi dəyərlərin yenidən nəzərdən keçirilməsini tələb edir. Dünyada 200 dövlətin, 8 sivilizasiyanın yarışdığı inteqrasiya məkanında Azərbaycanın sosial-humanitar potensialı bütün cəmiyyət miqyasında səfərbər edilməlidir, adekvat sosial-mədəni mühitin yaradılması yönündə tədbirlərin görülməsi ümummilli vəzifə hesab olunmalıdır.

Cəmiyyətdə baş verən siyasi proseslər müəyyən nisbi müstəqilliyə malik olmaqla, ayrıca tədqiqat sahəsində - politoloji müstəvidə araşdırılır. İqtisadi həyatın qanunauyğunluqları və buradakı hadisələr də, əsasən, iqtisadçı alimlərin maraq dairəsinə aiddir. Sosial gerçəkliyin, mədəni-mənəvi həyatın problemləri isə, ilk növbədə, sosioloji, kulturoloji, sosial-psixoloji tədqiqatların mövzusudur. Bütün bu hadisələri isə qarşılıqlı surətdə bir-biri ilə əlaqələndirən, proseslərin ümumi mənzərəsinin sürətlə dəyişdiyi həyatda insanın mövqeyini formalaşdıran, rəhbər tutduğu mənəvi meyarları, qoruyub saxlamağa çalışdığı prioritetləri dəyərləndirməyə imkan verən prinsiplər məhz fəlsəfənin predmetinə aiddir. Düşüncə tərzinin spesifikasını ifadə edən intellektual paradiqma ilə yanaşı, ictimai proseslərin qanunauyğunluqlarını müəyyən edən inkişaf paradiqmasının da konturları üzə çıxarılmalı və bu sahələrdə hər hansı miqyaslı, gözlənilməz dəyişikliyin öncədən proqnozlaşdırılması mümkün olmalıdır.

Müstəqilliyini yenidən bərpa etdikdən sonra Azərbaycanın ictimai-siyasi, mənəvi həyatında ən mühüm məsələlərdən biri imtina etdiyimiz kommunist ideologiyası əvəzinə milli mahiyyətimizi və varlığımızı ifadə edən yeni dünyagörüşün və düşüncə tərzinin nəzəri-fəlsəfi əsaslarının müəyyən edilməsi olmuşdur. Bu istiqamətdə müəyyən addımlar atılsa da, milli düşüncənin yeni strukturunun formalaşması prosesi hələ davam etməkdədir. İlk növbədə, nəzərə alınmalıdır ki, yeni iqtisadi münasibətlərə keçidin təsiri ilə ictimai və fərdi maraq arasında, ictimai varlıqla ictimai şüur arasında münasibətin dəyişilməsi, şəxsiyyətin və elitanın rolu haqqında təsəvvürlərin yeniləşməsi bütövlükdə dünyagörüşə dərin təsir göstərmişdir. Belə bir amil də nəzərə alınmalıdır ki, bir tərəfdən, Qərb mədəniyyətinə və Qərb fəlsəfəsinə, digər tərəfdən, dinə və islami dəyərlərə yeni baxışın formalaşması fəlsəfi dünyagörüşdə qərarlaşmış birtərəfli meyillərin aradan qaldırılmasına imkan vermişdir. Lakin kütləvi mədəniyyətin yayılmasını sürətləndirən yeni imkanların, kommunikasiya vasitələrinin mövcudluğu şəraitində bütün informasiyanın nəzəri-fəlsəfi fikrin süzgəcindən keçirilməsi vaxt tələb edir. Buna görə də ictimai şüurun inkişafı, sanki birtərəfli qaydada getmiş, nəzəri konsepsiya və metodoloji baza geridə qalmışdır.

Bu baxımdan, ölkəmizdə fəlsəfi fikrin indiki inkişaf səviyyəsi qənaətbəxş hesab oluna bilməz. Belə ki, ictimai həyatımızın müxtəlif sahələrində əldə olunmuş böyük uğurlar və sürətli tərəqqi kontekstində fəlsəfi araşdırmaların səviyyəsi xeyli zəif görünür. Bəzən fəlsəfi fikir reallığın önündə getmək əvəzinə ondan geri qalır, hadisələr nəzəriyyəni önləyir və bu sahədə yazılanlar çox vaxt təsviri xarakter daşıyır. Proseslərə münasibətdə belə bir dinamizm tələb olunan dövrdə hələlik sosial, siyasi, iqtisadi sahələrdə intensiv inkişafın xüsusiyyətlərinə uyğun, yalnız nəzəri deyil, həm də praqmatik yönümlü proqram və konsepsiyalar mövcud deyildir.

Halbuki fəlsəfənin müxtəlif funksiyaları arasında ən mühümlərindən biri onun ictimai inkişafın proqnozlaşdırılmasında metodoloji təməl kimi çıxış etməsi, proqnostik funksiyaya malik olmasıdır. Düşünürəm ki, milli ictimaiyyatşünaslıq bu barədə ciddi düşünməli, daha fəal mövqe tutmalı, filosoflarımız milli inkişafımıza aid məsələlərə daha çox diqqət yetirməlidirlər.

Son illərdə ölkəmizdə gedən ictimai-siyasi proseslərin elmi-fəlsəfi təhlili aparılır və nəinki təkcə Azərbaycanda, hətta bütün dünyada və regionda baş verən proseslərin ümumi meyilləri müəyyənləşdirilir. Başqa sözlə desək, siyasətin fəlsəfəsi sahəsində müəyyən uğurlar əldə edilmişdir. Lakin bununla belə, milli fəlsəfi fikir tarixinin öyrənilməsinə, yeni mərhələdə qarşıya çıxan əxlaqi-mənəvi problemlərin araşdırılmasına, ictimai həyatın strukturunda elmin, təhsilin və mədəniyyətin yerinin müəyyən edilməsinə, onların qarşılıqlı nisbəti və əlaqəsinin baş verən dəyişikliklər fonunda optimallaşdırılmasına olan böyük ehtiyac fəlsəfi fikrin bu problemlərə yönəldilməsini, həssaslığını zəruri edir.

Baş verən dəyişikliklər və zamanın çağırışları dalğasında formalaşan gənc nəslin dünyagörüşü, ənənəvi düşüncənin modernləşməsi, yeni təfəkkür tərzinin formalaşdırılması fəlsəfi tədqiqatların da qarşısına tamamilə yeni vəzifələr qoyur. Ona görə də ictimaiyyatşünaslıq sahəsində tədqiq olunan mövzuların aktuallığı vaxtaşırı olaraq nəzərdən keçirilməli, prioritet sahələr müəyyən edilməlidir. Aparılan tədqiqatların cəmiyyətdə mövcud real proseslərlə əlaqələndirilməsi günün mühüm vəzifələrindən biridir.

Müasir mərhələdə Azərbaycan fəlsəfi fikrinin qarşısında duran başlıca vəzifələri qruplaşdırmalı olsaq, ilk növbədə, ölkəmizdə mövcud ictimai gerçəkliyin elmi-nəzəri dəyərləndirilməsi problemi önə çıxır. Biz demokratik dövlət quruculuğunun məlum modellərindən istifadə etsək də, onları olduğu kimi təqlid etməmişik. Çünki bu illər ərzində bütün sahələrdə həyata keçirilən strateji məsələlər məhz Azərbaycan reallığına uyğun bir modelin formalaşmasını həqiqətə çevirmişdir. Hər hansı bir başqa ölkənin təcrübəsini mənimsəməklə bu uğurları qazanmaq mümkün olmazdı. Ona görə də çağdaş Azərbaycan fəlsəfi və ictimai-siyasi fikrinin müstəqillik dövründə qət edilmiş böyük quruculuq mərhələsinin konseptual əsaslarının hazırlanmasına və eyni zamanda, tranzit dövrünü yaşayan digər ölkələrdə dövlət quruculuğu problemlərinin müqayisəli təhlilinə yönəldilməsinə böyük ehtiyac var. Azərbaycanda dövlət quruculuğu fəlsəfəsinin Heydər Əliyev tərəfindən əsası qoyulmuş prinsiplər üzərində inkişaf etdirilməsi və son illərdə bu sahədə əldə olunmuş praktiki nailiyyətlərin nəzəri cəhətdən ümumiləşdirilməsi milli demokratik modelin işlənib hazırlanmasına imkan verir. Bu modelin xüsusiyyətləri, fərqli cəhətləri müasir politoloji konsepsiyalar prizmasında, onlarla müqayisədə dəyərləndirilməli, həqiqi mahiyyəti üzə çıxarılmalıdır.

Əlbəttə, Azərbaycanın fəlsəfi və ictimai-siyasi fikir tarixinin öyrənilməsi də öz aktuallığını saxlamaqdadır. Milli fəlsəfi irsin müasir dünya fəlsəfi fikir sistemində yeri, ideya potensialı və imkanları bir daha nəzərdən keçirilməlidir. Bu məqsədlə Şərq-Azərbaycan fəlsəfəsinin spesifikasını daha dəqiq müəyyənləşdirməklə yanaşı, onun müasir Qərb fəlsəfəsi ilə müqayisəsinə böyük ehtiyac yaranmışdır. Belə ki, reallıqda bəzi mövqelərə görə artıq tarixi keçmişdə qalması bəyan edilən Şərqin bir sıra fəlsəfi təlimləri və ideyaları indi gözlənilmədən xüsusi aktuallıq kəsb etmişdir. Müasir Qərb filosoflarının, bir tərəfdən, qədim hind-Çin fəlsəfəsinə, digər tərəfdən, orta əsr islam fəlsəfəsinə, xüsusən, sufizm və işraqilik təlimlərinə böyük diqqət yetirmələri heç də təsadüfi deyildir. Şərq fəlsəfi təlimlərinə dərindən bələd olan alim və mütəxəssislərin ABŞ-da və Avropa ölkələrində geniş tədqiqat aparmaları müxtəlif fəlsəfi ideyaların və təlimlərin sintezi, bir-birindən bəhrələnməsi üçün əlverişli şərait yaradır.

Son illərdə Amerikada və Avropada islamı araşdıran filosofların yaradıcılığına diqqət xeyli artmışdır. Bunu həm obyektiv, həm də subyektiv səbəblər şərtləndirmişdir. Qərbdə istehlak cəmiyyətinin formalaşması ictimai tərəqqi ilə yanaşı, ifrat individualizm təzahürlərini artırmış, fərdi maraq və tələbatların önə çəkilməsi insanın mənəvi aləmi ilə bağlı problemlər doğurmuş, bu sahənin öyrənilməsini aktuallaşdırmışdır. Bütün bunlar isə Şərq fəlsəfəsinin mənəvi-etik təlimlərini, onun insan konsepsiyasını yenidən gündəmə gətirmişdir. Çünki Şərq fəlsəfəsi yarandığı vaxtdan insan, onun mənəvi aləmi, şüur və nəfs münasibətlərini, insan həyatının ali, əxlaqi-mənəvi meyarlara tabe etdirilməsi məsələlərini başlıca təhlil mövzusu kimi müəyyən etmişdir. Qərbdə isə bu məsələlər daha sonralar, psixologiyanın bir elm kimi formalaşmasından və insanın daxili aləminin tədqiqat predmetinə çevrilməsindən sonra diqqət mərkəzinə gətirilmişdir.

Qloballaşma dövründə Şərq və Qərb fəlsəfi fikir ənənələrinin yaxınlaşması və insanların dünyaya baxışlarının ortaq konseptual sisteminin yaradılması işində regional əlaqələrin inkişafına böyük ehtiyac vardır. Azərbaycan üçün bir tərəfdən, Qərb məkanına inteqrasiyanın siyasi, iqtisadi və elmi-texnoloji əhəmiyyəti getdikcə artır. Digər tərəfdən, MDB məkanında, habelə türk dövlətləri arasında qarşılıqlı əlaqələrin inkişaf etdirilməsində yeni perspektivər açılır. Bu proseslər dünyagörüşün bəzi ümumi prinsiplərinin, vahid metodoloji sistemlərin formalaşmasını və elmi-fəlsəfi araşdırmaları da əhatə edir.

Azərbaycan Fəlsəfə və Sosial-Siyasi Elmlər Assosiasiyasının (AFSEA) nəşr etdiyi "Fəlsəfə və sosial-siyasi elmlər" jurnalı bir neçə ildir ki, öz səhifələrində Türkiyə filosoflarının əsərlərinə geniş yer verir, Türkiyədə və digər türk dövlətlərində fəlsəfi və sosial-siyasi elmlərin vəziyyəti ilə bağlı məqalələr dərc edir. Jurnalın bu sahədəki təşəbbüsü gələcəkdə türkdilli xalqların birgə fəlsəfi tədqiqatlarını təmin etmək üçün xüsusi əhəmiyyətə malikdir.

Mövlananın 800 illik yubileyinin təntənə ilə qeyd edilməsi də Türkiyə və Azərbaycan filosoflarının bir araya gəlməsi üçün yeni imkanlar açdı. Cəlaləddin Rumi ilə yanaşı, Əhməd Yasəvinin, Sədrəddin Konəvinin, Cəmaləddin Əfqaninin, Cəmil Merisin yubileylərinin keçirilməsi və onların əsərlərinin bütün Şərq dünyası üçün birləşdirici rolunun yenidən qiymətləndirilməsi qloballaşma şəraitində ortaq mədəni-mənəvi dəyərlərin və fəlsəfi düşüncələrin səfərbər edilməsinə xidmət edir.

Türk xalqlarının milli məfkurələrinin və fəlsəfi fikir tarixinin qarşılıqlı əlaqə şəraitində öyrənilməsi heç də milli, yaxud regional özünütəcrid mənasında yox, əksinə, dünya fəlsəfi fikri ilə inteqrasiya yollarının birlikdə axtarılması və bu zaman özünəməxsus cəhətlərin qorunub saxlanmasını nəzərdə tutur. Məlum olduğu kimi, orta əsr Şərq fəlsəfəsinin inkişafında türk filosoflarının xüsusi xidmətləri vardır. Bu sırada əl-Fərabi, Biruni, İbn Sina, Bəhmənyar, Sührəvərdi, Əhməd Yasəvi, Yunus İmrə, Füzuli və digərlərinin adları xüsusi qeyd edilməlidir. Onlar indi də düşüncə birliyinin rəmzi rolunu oynamaqdadırlar.

XIX əsrin axırları - XX əsrin əvvəllərində bütün türk dünyasında, hətta demək olar ki, bütün müsəlman Şərqində Qərb dəyərlərinə inteqrasiya, müasirləşmə meyilləri baş qaldırmışdır. Bu dövrdə A.Bakıxanov və M.F.Axundov tərəfindən əsası qoyulan müasirləşmə fəlsəfəsinin fəal davamçıları, Azərbaycanda Həsən bəy Zərdabi, Əli bəy Hüseynzadə, Məhəmməd Hadi, Hüseyn Cavid və digərləri, Türkiyədə Yəhya Kamal, Ziya Göyalp və başqaları yeni dövrün dünyagörüşünü və ictimai-siyasi platformasını işləyib hazırlamaq sahəsində böyük səylər göstəriblər.

Müasir dövrdə ideyalar və düşüncə səviyyəsində ortaq nöqtələrin tapılması istənilən sahə ilə müqayisədə daha önəmli sayılmalıdır. Belə ki, dünyada mövcud olan problemlər və onların həlli yollarına münasibətdə fərqli baxışlar arasında uçurum həddinə çatan fikir ayrılığı çox ciddi problemlər yaratmaqdadır. Dünyagörüşlər səviyyəsindəki yaxınlıq isə hələlik tarixi ənənələr çərçivəsindən kənara çıxa bilməmişdir. Halbuki başlıca məqsəd bu amilin məhz müasir ictimai-siyasi və iqtisadi proseslər kontekstində birgə fəaliyyətin qurulması naminə istifadə edilməsidir. Belə ki, nəhəng regional layihələrin həyata keçirilməsi üçün, sadəcə, iqtisadi maraqların üst-üstə düşməsi kifayət deyildir. Burada ictimai rəy, ortaq mədəni-mənəvi dəyərlərlə yanaşı, ortaq düşünsə tərzi və dünyagörüşü də inteqrativ amil rolunu oynayır. Bakı-Tbilisi-Ceyhan neft kəməri, Bakı-Tbilisi-Qars dəmir yolunun inşası kimi qlobal layihələrin gerçəkləşməsi üçün siyasi iradə və iqtisadi amillərlə yanaşı, heç şübhəsiz, mədəni-mənəvi amillərin də rolu böyük olmuşdur.

XXI əsrdə yeni dünya nizamının formalaşması fəlsəfi fikrin reallığa münasibətinin yenidən nəzərdən keçirilməsini tələb edir. Bu gün hansı irsin daha qədim, aktual olduğunu müəyyənləşdirmək, klassik fəlsəfi ənənələri davam etdirməklə yanaşı, dinamik dəyişən reallığı çevik təhlil edən nəzəriyyələrə xüsusi önəm verilməlidir. Azərbaycan dünyada gedən siyasi və iqtisadi proseslərdə fəal mövqe tutduğu kimi, alimlərimiz yeni əsrin ideya-fəlsəfi paradiqmasının formalaşmasında da fəal iştirak etməlidirlər. Ənənə və yeniliklərin dialoq məkanı kimi Azərbaycanın XXI əsrin intellektual təşəbbüsünü irəli sürməsi günün tələblərindən biridir. Bunun üçün, bir tərəfdən, yaranmış ictimai-siyasi reallığı vaxtında dəyərləndirməliyik. Digər tərəfdən isə proqnozlaşdırılan gələcəyə yad ideyaların təsiri altında deyil, daxili imkanları səfərbər edərək, təyin etdiyimiz mövcud inkişaf dinamikasına uyğun surətdə daxil olmalıyıq. Bu isə bizim inteqrativ proseslərin inkişafında xüsusi rol oynayan əsas və hərəkətverici subyekt kimi çıxış etməyimizi, beynəlxalq məkanda söz sahibi olmağımızı şərtləndirir.

Azərbaycan bu gün öz tarixi inkişafının tamamilə yeni bir mərhələsini yaşayır. Ümumdünya və regional miqyaslı transformasiyaların intensivləşdiyi şəraitdə qlobal mədəni inkişaf prosesində dövlətin rolu və yeri dəyişir. Yeni dünya nizamı təkcə dövlətlərarası münasibətlərin məzmun və formalarını deyil, həm də insanlar arasında münasibətlərin xarakterini dəyişir və yenidən formalaşdırır. İnformasiya-kommunikasiya texnologiyaları ünsiyyət və qarşılıqlı münasibətlər üçün hər gün yeni imkanlar və perspektivlər açır. Elm adamlarının və fəlsəfə tədqiqatçılarının da bu yeni imkanlardan istifadə etməsinə və əlaqələrinin intensivləşməsinə böyük ehtiyac vardır.

XXI əsrdə intellektual əməyin məhsuldarlığının yüksəldilməsi üçün yeni yollar axtarılır. Düşünürəm ki, insanların həyatına və şüuruna innovasiya texnologiyalarının təsiri xeyli dərəcədə artacaqdır. Artıq bu gün özünün elektron poçtu olmayan, yaxud informasiya-kommunikasiya texnologiyalarından istifadə etməyən insanları təsəvvür etmək çətindir. İnformasiya texnologiyalarının inkişafı ilə açılan yeni imkanlar sayəsində "biliyə əsaslanan cəmiyyət", başqa sözlə desək, "informasiya cəmiyyəti" formalaşır. Bəşəriyyət artıq informasiya cəmiyyəti mərhələsinə qədəm qoymuşdur. Kompüter texnologiyalarının, kosmik rabitənin, informasiya yeniliklərinin misli görünməmiş inkişafı ənənəvi meyarların yenidən dəyərləndirilməsinə ehtiyac yaradır. Bu yeni cəmiyyətdə fəlsəfənin yeri, rolu və əhəmiyyəti məsələsi də bir daha gündəmə gəlir, zamanın ruhuna uyğunlaşmaq üçün əlavə səylər tələb edir.

Qlobal inteqrasiya, dünyada mövcud olan problemlər ənənəvi birgəyaşayış prinsiplərini və qaydalarını formalaşdıran universal fəlsəfi kateqoriyaların bir daha nəzərdən keçirilməsini tələb edir. Bu isə bəşəriyyətin artıq yeni bir eraya qədəm qoyduğunu, bu eranın qarşıdakı bir neçə onillikdə bizim inkişaf strategiyamızı müəyyən edəcəyini göstərir.

"Biliyə əsaslanan cəmiyyət" bütün ölkələrdə, cəmiyyətin bütün sahələrində, insan həyatında, hətta məişət və xidmət sektorunda da elmi yükün, intellekt amili rolunun artırılmasını şərtləndirmişdir. Bu da öz növbəsində, elmə olan münasibətin dəyişilməsini, yeni elmi siyasətin işlənib hazırlanmasını, islahatların həyata keçirilməsini bir vəzifə olaraq qarşımıza qoyur. Lakin elm sahəsində islahatlara başlamazdan öncə vaxtını ötüb keçmiş bəzi ənənəvi təşkilati formaların yeni sosial sifariş və ictimai tələbatlar kontekstində nəzərdən keçirilməsi zəruridir. Eyni zamanda, mövcud ictimai durumun konkret sosioloji tədqiqatlar sayəsində daha dəqiq surətdə öyrənilməsi günün tələbi hesab edilməlidir.

Azərbaycanda mövcud ictimai-siyasi reallığın elmi səviyyədə araşdırılması üçün sosioloji və politoloji tədqiqatların səmərəsi və intensivliyi daha da artırılmalıdır. Sovet dövründə sosiologiyanın müstəqil fənn kimi inkişaf etməməsi onun ideoloji qəliblərlə müəyyənləşdirilməsindən qaynaqlanırdı. Klassik sosioloji təlimlərdən biri olan marksizm təlimi, hər şeyi öncədən müəyyən edən sosial-siyasi nəzəriyyə kimi mövcud olduğundan və məqsəd ictimai həyatı həmin nəzəri qəlibə uyğun şəkildə qurmaqdan ibarət olduğuna görə, konkret sosioloji tədqiqatların aparılması məqsədəuyğun hesab edilmirdi. İndi isə biz paralel olaraq həm ölkəmizin ictimai-iqtisadi durumunu təhlil edir, həm bütün planet miqyasında gedən ictimai-iqtisadi prosesləri izləyir, həm də ölkəmizin iqtisadi inkişaf strategiyasını bu kontekstdə müəyyənləşdirməyə çalışırıq.

Qlobal maliyyə böhranı beynəlxalq miqyasda bütün ölkələrin ictimai-iqtisadi durumuna təsir göstərir. Bu böhrandan ən az itki ilə çıxmaq böyük uğur sayılır. Neftin qiymətinin dünya bazarında aşağı düşməsi, heç şübhəsiz, Azərbaycan iqtisadiyyatına da müəyyən təsir göstərə bilər. Lakin bütün bunların irəlicədən proqnozlaşdırılması, yəni, ölkə iqtisadiyyatının ancaq neft amilindən asılı olmaması və qeyri-neft sektorunun inkişaf etdirilməsi Azərbaycan rəhbərliyinin problemləri öncədən görə bilən, preventiv siyasət həyata keçirməsindən xəbər verir.

Bizi əhatə edən proseslər bir daha sübut etdi ki, ölkənin ictimai-iqtisadi həyatında baş verən dəyişikliklər, həyat səviyyəsinin yüksəlməsi düzgün iqtisadi siyasətin təşkil edilməsini tələb edir. Bu isə daha çox əsaslandırılmış nəzəri-fəlsəfi ideyalara malik olan inkişaf strategiyasından asılıdır ki, onun da təməlində zamanla səsləşən fəlsəfi konsepsiyalar dayanır.

Təəssüflər olsun ki, hələlik müasir fəlsəfə daha çox ənənəvi fəlsəfi baxışlar üzərində qərar tutur. Ona görə də, biz fəlsəfənin praqmatik, metodoloji və proqnostik funksiyalarını ümumi dünyagörüşü ilə vəhdətdə inkişaf etdirməliyik. Bu mənada klassik fəlsəfi irsin öyrənilməsi yenə də öz aktuallığını saxlamaqdadır. Biz uzun müddət Şərq fəlsəfəsini yalnız rus alimlərinin təqdim etdiyi mənbələrdən oxumuş, Şərq-islam dünyasında fəlsəfənin vəziyyəti ilə əlaqədar məlumatları da keçmiş sovet məkanında nəşr olunan mərkəzi mətbuatdan izləmişik. Müstəqillik dövründə dünya fəlsəfə klassiklərinin əsərlərini Azərbaycan dilinə çevirərək nəşr etmək fəlsəfə ictimaiyyəti qarşısında duran mühüm vəzifələrdən biridir. Lakin bu iş çox ləng gedir və yenə də orijinal mənbələrdən deyil, rus dilindən tərcümələr hesabına həyata keçirilir. Digər tərəfdən, Şərq fəlsəfəsi ilə bağlı bir sıra mənbələr indiyə qədər rus dilinə çevrilmədiyindən, ərəb və türk dillərindən tərcümələrə böyük ehtiyac yaranmışdır. AFSEA-nın təşəbbüsü ilə orta əsr Şərq fəlsəfəsinə dair bir sıra klassik nümunələrlə yanaşı, XX əsrin görkəmli filosoflarının da əsərləri dilimizə tərcümə olunur. Dünya fəlsəfəsinin ən gözəl nümunələrini dilimizə çevirmək və Azərbaycan fəlsəfi dilini, terminologiyasını inkişaf etdirmək də qarşıda duran vəzifələrdən biridir.

Bu gün birgə fəlsəfi tədqiqatların həyata keçirilməsi, alimlərimiz arasında əməkdaşlığın qurulması həm ortaq türk fəlsəfi terminologiyasının formalaşmasına müsbət təsir göstərir, həm də gələcəkdə bu inteqrativ proseslərin daha böyük perspektivləri üçün şərait yaradır.

Fikrimi yekunlaşdıraraq qeyd etməliyəm ki, bütövlükdə ictimai elmin nüfuz və statusunu qaldıran, onu dünyada tanıda bilən tədqiqatlar ortaya qoyulmalıdır. Dünya elminin alimə və tədqiqatçıya münasibətdə irəli sürdüyü tələb və standartlara cavab verən milli elmi elitanın formalaşması son dərəcə vacibdir. Azərbaycanda XXI əsrin tələblərinə uyğun yeni cəmiyyət quruculuğu sahəsində dövlət siyasətinin, milli layihələrin həyata keçirilməsində ictimaiyyatşünaslığın real təsiri, dəstəyi və səmərəsi hiss ediləcək dərəcədə olmalıdır. Bu mürəkkəb və şərəfli vəzifənin reallaşdırılması sahəsində hər birimiz daha fəal və səmərəli çalışmalıyıq.

Azərbaycan.-2009.-5 may.-S.3.