Azərbaycanda turizmin inkişafı ulu öndərin
adı ilə bağlıdır
Azərbaycanda turizmin inkişafı, turizm və ekskursiyaların coğrafiyasının genişlənməsi 1970-1980-ci illərə aid edilir. Bu, ümummilli lider Heydər Əliyevin həmin sahəyə bilavasitə diqqətinin və qayğısının nəticəsində mümkün olmuşdur. Turizm işinin təşkili üçün Azərbaycan əlverişli coğrafi şəraiti, tarixi-memarlıq və mədəniyyət abidələri, qonaqpərvərliyi, milli adət və ənənələri, zəngin, ləziz mətbəxi və digər amilləri seçilməsinə baxmayaraq, 1950-1960-cı illərdə SSRİ məkanında turizm infrastrukturunun ən zəif inkişaf etdiyi bölgələrdən biri idi. Belə ki, İkinci Dünya müharibəsi illərində və müharibədən sonrakı onilliklərdə sovetlər birliyini neft və neft məhsulları ilə təmin edən respublika kimi tanınan Azərbaycan haqqında SSRİ-nin televiziya və mətbuatında hazırlanan verilişlərdə və yazılarda əsas etibarilə neft sənayesindən danışılır, Bakının ətrafında olan neft buruqları və neft gölməçələrindən, şanlı neftçilərin küləkli, yağışlı hava şəraitində fədakar əməyindən söhbət açılırdı. Televiziya tamaşaçılarında və oxucularda Azərbaycanın və onun paytaxtı Bakı şəhərinin neft qoxulu, cansıxıcı, maraqsız bir məkan olduğu haqqında rəy formalaşmışdı. Azərbaycanın turizm bölgələri haqqında isə məlumatlar yox dərəcəsində idi.
Həmin dövrlərdə məzuniyyət və
istirahətlərini Qafqazda keçirmək istəyən
xarici turistlər və SSRİ-nin müxtəlif
regionlarından, iri sənaye şəhərlərindən
olan insanlar əsasən, Gürcüstana, Qara dəniz sahilində
yerləşən kurort şəhərlərinə və
Şimali Qafqaz kurortlarına üstünlük verirdilər.
Faktlara nəzər
saldıqda görərik ki, 1969-cu ilədək Azərbaycanda
turizm sahəsinə aid olan obyektlərin miqdarı da çox
az olmuşdur. Azərbaycan Həmkarlar İttifaqlarının
Turizm İdarəsinin nəzdində cəmi 3 turist bazası:
Nabran zonasında 1963-cü ildə yaradılmış və əsasən
çadır şəhərciyindən ibarət olan "Xəzər"
turist bazası, 1957-ci ildə Mingəçevirdə və
1966-cı ildə Hacıkənddə yaradılmış
turist bazaları var idi. Respublikamızda ekskursiyaların təşkili
ilə Bakı ekskursiya bürosu, Mərdəkan qəsəbəsində
yerləşən Abşeron ekskursiya bürosu və Gəncə
ekskursiya bürosu məşğul olurdu.
30 may 1969-cu il tarixdə
Sov.İKP MK, SSRİ Nazirlər Soveti və ÜHİMŞ
(Ümumittifaq Həmkarlar İttifaqları Mərkəzi
Şurası) birlikdə "Ölkədə turizmin və
ekskursiyaların inkişafı tədbirləri
haqqında" qərar qəbul etdilər. Həmin il Azərbaycan
KP MK, Azərbaycan Respublikası Nazirlər Soveti və Azərbaycan
Həmkarlar İttifaqları Şurası analoji qərar qəbul
etdi. Respublikamızda turizmin inkişafına təkan verən bir
qərarın qəbul olunmasının və həyata
keçirilməsinin əsas təşəbbüskarı isə
həmin il Azərbaycan KP MK-nın birinci katibi
seçilmiş Heydər Əliyev idi. Bu qərarda
respublikada turizm və ekskursiya işinin inkişafı,
kütləvi turizmin təşkili, turist-ekskursiya təşkilatlarının
işinin yaxşılaşdırılması və şəbəkəsinin
genişləndirilməsi, turist-ekskursiya işinin zəhmətkeşlərə
iri xidmət sahəsinə çevrilməsi
yönümündə tədbirlər görülməsi haqqında əlaqədar nazirliklərə,
komitələrə və təşkilatlara göstərişlər
verildi. Şəhərətrafı istirahət zonaları,
turist-sağlamlıq düşərgələri, uşaq
turist stansiyaları yaratmaq, turist ləvazimatı və
inventarlarının kirayə məntəqələrinin
artırılması, turist və ekskursiyaçıların
təbii sərvətlərin, tarixi və mədəniyyət
abidələrinin qorunmasında fəal iştirakının təmin
olunması həmkarlar, dövlət və təsərrüfat
orqanlarına təklif edildi.
Həmin qərarda 1971-1975-ci illərdə
bir sıra turist bazalarının, mehmanxanaların, kempinqlərin,
turist-sağlamlıq çadır düşərgələrinin
yaradılması nəzərdə tutulurdu. Qərarın
yerinə yetirilməsi istiqamətində respublikamızda yeni
turist bazalarının və mehmanxanaların tikintisinə
başlanıldı. 1970-ci ildə Zaqatalada və
Şuşada hərəsi 100 yerlik olan turist bazaları,
1973-cü ildə Bakıda 1040 yerlik "Azərbaycan"
mehmanxanası, 1975-ci ildə Qəbələdə 342 yerlik
"Qafqaz" turist bazası, Nabranda 400 yerlik "Dostluq"
turist bazası və Bakıda 342 yerlik "Qarabağ"
turist mehmanxanası tikilərək istifadəyə verildi.
1969-cu ildə
Sumqayıtda və Naftalanda, 1971-ci ildə Xankəndidə, 1972-ci
ildə Mingəçevirdə, 1978-ci ildə
Naxçıvanda ekskursiya büroları fəaliyyətə
başladı. Kütləvi turist-ekskursiyalar tədbirlərinin
keçirilməsinə, bu məqsədlə qatarlardan, dəniz
və çay gəmilərindən, təyyarələrdən
və avtobuslardan geniş istifadə olunmasına başlanıldı.
Ulu öndər Heydər Əliyevin
təşəbbüsü və rəhbərliyi ilə
Bakı şəhərində, respublikamızın digər
rayonlarında, turizm bölgələrində geniş quruculuq
və abadlıq işləri aparıldı.
27 dekabr 1980-ci ildə Azərbaycan
KP MK, Azərbaycan SSR Nazirlər Soveti və AHİŞ birilkdə
"Respublikada turist-ekskursiya işinin inkişafı və təkmilləşdirilməsi
haqqında" qərar qəbul etdilər. Bu qərarda
xidmət keyfiyyətinin yüksəldilməsi və həmçinin
artırılması, xidmət növlərinin təkmilləşdirilməsi,
turist-ekskursiya təşkilatları şəbəkəsinin
genişləndirilməsi və digər tədbirlər
proqramının hazırlanması nəzərdə
tutulmuşdu. Qəbul olunmuş həmin qərar Azərbaycanda
turist-ekskursiya işinin inkişafına yeni təkan verdi.
Respublikamızın bir sıra şəhərlərində -
Lənkəranda, Qubada, Şəkidə, Şirvanda, Qazaxda və
Şamaxıda yeni səyahətlər və ekskursiya
büroları yaradılaraq fəaliyyətə
başladı.
Yeni turizm obyektlərinin tikintisinə
başlanıldı. Zaqafqaziyada ən iri turist
mehmanxanalarından biri olan "Abşeron" mehmanxanası
(Bakı, 940 yerlik) istifadəyə verildi. 1982-ci ildə Azərbaycan
Həmkarlar İttifaqlarının turist bazalarında artıq
2364 çarpayı-yer var idi. Həmkarlar ittifaqlarının nəzdində
müstəqil balansa malik olan 27 turist təsərrüfatı
fəaliyyət göstərirdi.
Bu illərdə
turist təsərrüfatlarının maddi-texniki bazası
möhkəmləndirilir, yeni turist obyektlərinin tikintisi ilə
yanaşı, fəaliyyətdə olan turist müəssisələrində
abadlıq və genişləndirmə işləri
aparılır, zəhmətkeşlərin və onların ailə
üzvlərinin istirahəti üçün daha münasib şərait yaradılırdı.
Heydər Əliyev
SSRİ Nazirlər Soveti Sədrinin birinci müavini vəzifəsində
çalışarkən özünün bilavasitə təşəbbüsü
və iştirakı ilə, 28 aprel 1983-cü ildə SSRİ
Nazirlər Soveti 375 saylı "Azərbaycan SSR-in Xəzər
dənizi sahillərində Ümumittifaq əhəmiyyətli
kurort zonasının yaradılması tədbirləri haqqında" qərar
qəbul etdi.
2 oktyabr 1984-cü il tarixdə Azərbaycan
SSR Nazirlər Sovetinin 381 saylı qərarına əsasən,
"Azərbaycan Respublikasında 1985-1990-cı illərdə
və 2000-ci ilə qədər turizmin inkişafı
sxemi" qəbul olundu. Qəbul olunmuş
proqrama əsasən, 1990-cı ilə qədər 7700, 2000-ci
ilə qədər isə 21300 yerli müxtəlif turist obyektləri
tikilib istifadəyə verilməli idi. İlk mərhələdə
tikilməsi nəzərdə tutulan obyektlərin 70 faizi (5300
turist yeri) birbaşa Xəzər sahillərində, 30 faizi isə
(2400 turist yeri) respublikanın digər bölgələrində
yaradılmalı idi.
1980-ci ildən başlayaraq Azərbaycan
turizminin şöhrəti genişlənir və bu sahə
respublika əhalisinin məişətinə möhkəm daxil
olurdu. O vaxtdan respublikanın turist-ekskursiya təşkilatları
SSRİ-nin 170-dən çox şəhərinin turist təşkilatları
ilə əlaqə saxlamağa başladı. Bu da öz
növbəsində səyahət marşrutlarının
genişlənməsinə səbəb oldu. Həmkarlar
ittifaqlarının xətti ilə Bakıya gələn xarici
turistlərə keyfiyyətli xidmət göstərmək
üçün Bakı Xarici Turizm Bürosu yaradıldı.
Xatırladaq ki, 1987-ci ildə həmkarlar ittifaqları xətti
ilə dünyanın 20-dən artıq ölkəsindən
150 turist qrupu Azərbaycanda olmuşdu.
Turizm sahəsi ilə
məşğul olan mütəxəssislərin fikrincə,
ötən əsrin 80-ci illərində Azərbaycan turizmi ən
yüksək inkişaf səviyyəsinə
çatmışdı. Həmin il respublikaya xarici ölkələrdən
50 min, SSRİ-nin müxtəlif bölgələrindən isə
250 minə yaxın turist gəlmişdir. Turist-ekskursiya bürolarının təşkil
etdikləri ekskursiyalarda 2,5 milyon nəfərdən artıq
adam iştirak etmişdi.
Əfsuslar olsun ki,
Azərbaycanda turizmin sonrakı illərdə inkişafına
və nəzərdə tutulan layihələrin həyata
keçirilməsinə maneələr yarandı. Əgər
proqramda nəzərdə tutulanlar həyata keçsəydi,
Azərbaycan, sözün əsl mənasında, inkişaf
etmiş turizm diyarına çevrilə bilərdi. SSRİ-nin ləğvi,
Dağlıq Qarabağ hadisələri, 1980-ci illərin sonu -
1990-cı illərin əvvəllərində Azərbaycanda
hakimiyyətdə olan qüvvələrin səriştəsizliyi
və bacarıqsızlığı nəticəsində
respublikamızın iqtisadi-sosial həyatının
bütün sahələrinə olduğu kimi turizm sahəsinə
də böyük ziyan vuruldu. Müharibə
şəraitində yaşayan Azərbaycana turist səfərləri
tamamilə dayandırıldı, ölkənin müxtəlif
bölgələrində olan turist bazalarında və
sanatoriya-kurort müəssisələrində qaçqın və
məcburi köçkün soydaşlarımız müvəqqəti
olaraq məskunlaşdırıldı. Turizm müəssisələrinin
bir hissəsi ləğv edildi, bir hissəsi isə fəaliyyətlərini
məcburi olaraq dayandırdı.
1993-cü ildə
ümummilli lider Heydər Əliyev respublika rəhbərliyinə
qayıtdıqdan sonra Azərbaycan tarixində yeni mərhələ
başlandı. Ölkədə siyasi vəziyyət tədricən
sabitləşməyə, iqtisadi-sosial həyatın
bütün sahələri, o cümlədən turizm sahəsi
yüksəlişə başladı. Azərbaycanın turizm
regionları hesab edilən və 1990-cı illərin əvvəllərində
ən narahat bölgələr olan Qusar-Quba-Xaçmaz,
Zaqatala-Qax-Şəki, Masallı-Lənkəran zonalarında
ulu öndər Heydər Əliyevin müdrik siyasəti sayəsində
sabitllik bərpa olundu, qonşu dövlətlərlə sərhədlərimiz
möhkəmləndirildi. Həmin ərazilərdə turizm
inkişaf etməyə başladı. Azərbaycan həmkarlar
ittifaqlarının bu regionlarda yerləşən istirahət
bazalarına turist yollayışlarının verilməsi bərpa
olundu.
1995-ci ildə "Əsrin
müqaviləsi" imzalandı. Həmin ərəfədə
ulu öndər Heydər Əliyevin xarici və yerli iş
adamlarını Azərbaycanda hotelçilik və turizm
biznesinə sərmayə qoyuluşuna
çağırışı tezliklə öz bəhrəsini
verdi. Müasir tələblərə cavab verən hotellərin
tikintisi genişlənməyə başladı.
Turizmin inkişaf
tendensiyası ölkənin ali qanunvericilik aktlarında öz əksini
tapdı. 1999-cu ildə Milli Məclisdə "Turizm
haqqında" qanun qəbul edildi. 27 iyul 1999-cu ildə ulu
öndər Heydər Əliyev "Turizm haqqında" Azərbaycan
Respublikası Qanununun tətbiq edilməsi haqqında" fərman
imzaladı. Bu qanun Azərbaycan Respublikasında turizm
bazarının hüquqi əsaslarının bərqərar edilməsinə
yönəlmiş dövlət siyasətinin prinsiplərini,
turizm fəaliyyətinin əsaslarını müəyyənləşdirdi,
turizm sahəsində münasibətləri tənzimləyərək,
sosial-iqtisadi inkişafı təmin edən vasitələrdən
biri kimi turizm ehtiyatlarından səmərəli istifadə
olunması qaydalarını müəyyən etdi.
2001-ci ilin sentyabr ayının
25-də Cənubi Koreya Respublikasının paytaxtı Seul
şəhərində Ümumdünya Turizm Təşkilatının
(ÜTT) XIV Baş Assambleyasında Azərbaycan Respublikası
bu beynəlxalq turist təşkilatına üzv oldu. Bu isə,
öz növbəsində, respublikamıza turizm fəaliyyəti
üzrə tövsiyələr və praktiki kömək edilməsinə
imkan yaratdı.
2001-ci ildə ilk dəfə
olaraq Azərbaycanı tam genişliyi ilə təbliğ edən
"Welcome to Azerbaijan" adlı xüsusi disk
hazırlandı və ÜTT-nin Baş Assambleyasına təqdim
olundu. Bununla yanaşı, diskin "Turizm
in
Ölkədə turizmi inkişaf etdirmək və turizm ehtiyatlarından səmərəli istifadə etmək məqsədilə respublika Prezidentinin 2002-ci il 27 avqust tarixli sərəncamı ilə "Azərbaycan Respublikasında 2002-2005-ci illərdə turizmin inkişafına dair Dövlət Proqramı" təsdiq olundu.
Artıq XXI əsrin başlanğıcında Bakıda, Gəncədə, Naxçıvanda və ölkənin digər şəhərlərində xarici qonaqları qəbul edə bilən müasir mehmanxana və hotellər fəaliyyət göstərirdi. Respublikamızın bütün regionlarını əhatə edən 100-dən artıq turizm firması xarici turistlərin qəbulu və yerli əhaliyə turist xidməti ilə məşğul olur, 149 mehmanxana rəsmi qeydiyyatdan keçmişdir. Həmin hotellərdə yerlərin ümumi miqdarı 5000-dən artıqdır. Turizm üçün əlverişli regionlarda müasir səviyyəli özəl müalicə və istirahət mərkəzləri istifadəyə verilib. Respublikamıza gələn xarici qonaqların sayı 1 milyon nəfəri ötüb keçib.
Turizmin inkişafı Azərbaycanın regionlarının iqtisadi inkişafının prioritet istiqamətlərindən biri kimi qəbul edilib və beynəlxalq təşkilatların rəyinə görə, həyata keçirilməsi üçün gözəl imkanlar var. Son on ildə ölkəmizin iqtisadi, siyasi, sosial, mədəni və turizm sahələrində əldə etdiyi nailiyyətlər Azərbaycan dövlətinin qurucusu və memarı dahi Heydər Əliyevin və bu gün onun daxili və xarici siyasətini layiqincə davam etdirən möhtərəm Prezident İlham Əliyevin böyük zəhməti hesabına qazanılmışdır.
2003-cü ildə "Azərbaycan Respublikasında sosial-iqtisadi inkişafın sürətləndirilməsi tədbirləri haqqında", 2004-cü ildə "Azərbaycan Respublikası regionlarının sosial-iqtisadi inkişafı Dövlət Proqramı" haqqında Prezident fərmanları ölkə iqtisadiyyatının, o cümlədən turizm sektorunun inkişafı yolunda mühüm addımlar oldu. Hazırda Azərbaycan turizmi yüksələn xətt üzrə inkişaf etməkdədir. 2008-ci ildə Azərbaycana gələn turistlərin sayı bir milyon üç yüz min nəfəri ötüb keçdi. 2009-cu ilin aprel ayında Bakıda Heydər Əliyev adına İdman və Konsert Kompleksində artıq 8-ci dəfə Beynəlxalq Turizm Sərgisi keçirildi. Sərgidə 20 ölkədən 78 turizm müəssisəsi iştirak etmişdir.
"2009-2018-ci illərdə Azərbaycan Respublikasında kurortların inkişafı üzrə Dövlət Proqramı" ölkəmizdə yaxın gələcəkdə turizm-kurort sahələrinin planlı surətdə inkişaf etdirilməsinə və səmərəli istifadəsinə zəmin yaradır.
Xarici turizmlə yanaşı, daxili turizmin inkişafına da diqqət yetirilir. Xüsusilə də sosial turizmin - aztəminatlı ailələrin, əlillərin istirahət və sağlamlıqlarının bərpasına yönələn turizmə önəm verilir. Turizmin bu növlərinin genişlənməsində Mədəniyyət və Turizm Nazirliyi, Azərbaycan Həmkarlar İttifaqları Konfederasiyası, Dövlət Sosial Müdafiə Fondu və digər əlaqədar təşkilatlar dövlətimizin siyasətini uğurla həyata keçirirlər.
Əminliklə demək olar ki, Azərbaycan Respublikasında turizm tədricən iqtisadi siyasətin ən qabaqcıl istiqamətlərindən birinə çevrilir. Təbiət bizə Azərbaycanın turizm sənayesini beynəlxalq səviyyəyə qaldırmaq üçün bütün imkanları bəxş etmişdir, bundan sonrakı işlər isə insanların fəaliyyətindən və bu işə münasibətlərindən asılıdır.
Əlixan Mürvətov,
AHİK-in Turizm və
Ekskursiyalar Şurasının baş mütəxəssisi
Azərbaycan.-2009.-7 may.-S.3.