Akademik Milli Dram Teatr
Hüseyn Cavidin "Şeyda" faciəsini
tamaşaçılara göstərdi. İlk baxışda
bu, adi xronikadır. Əslində isə Hüseyn Cavidə
müraciət etməyin özü yaradıcılıqda yeni
mərhələdir. Çox az dramaturq tapılar ki, onun pyesləri
səhnə meydanında ölçü meyarına
çevrilsin. Bu səbəbdən də hər teatr Cavid pyeslərinə
yaxın düşə bilmir. Bəli, qürurla demək olar
ki, doğma Azərbaycanımız bir daha Cavid
sınağından keçmişdir. Bu münasibətlə
bütün yaradıcı kollektivi təbrik edirik.
Bəli, Hüseyn Cavid
dramaturgiyasının özü bir teatr məktəbidır. Hüseyn
Cavid faciələri zahirən Avropa teatrını
xatırlatsa da, əslində, bu pyeslər Yaxın Şərq
ünvanlı türk soylu, doğma millətin müdrikliyi ilə
cilalanmış Azərbaycan dramaturgiyasıdır. Cavid faciələrini
tamam-kamal qavrayıb canlandırmaq üçün həvəsdən,
istedaddan əlavə, əflatuni vergi və Füzuli
şairliyi də lazımdır. Bunlarsız Cavid zirvəsinin
fəthi mümkün deyildir. Şükürlər olsun ki,
Cavid yaradıcılığına layiq bu keyfiyyət bizim
doğma milli dram teatrımızda var. Cavid dramaturgiyasına
vaxtaşırı müraciət etməsi də və hər
dəfə Cavid sınağından uğurla
çıxması da məhz bu akademik keyfiyyətdir.
"Şeyda" xalqlar
həbsxanası sayılan çar Rusiyasının ən
qarışıq, bulanıq dövründə Bakı zəhmətkeşlərinin
zülmə və ədalətsizliyə qarşı getdikcə
güclənən hərəkatından söhbət
açır. Hadisələr mətbəələrdən
birində gedir. Real həyat hadisələrinin
ölüm-dirim səviyyəsinə çatmasına
baxmayaraq bütün əsər boyu böyük sənətkarın
romantik ruhu hiss edilməkdədir. Hüseyn Cavid cəmiyyətin
siyasi, iqtisadi mübarizəsi fonunda insanların möhkəm
dostluğunu da, etibarlı yoldaşlığını da,
ülvi məhəbbət səhnələrini də gah nəsr
qələminin, gah da poetik ilhamının təkrarsız
boyaları ilə canlandırmışdır.
Mətbəədə
baş redaktorluq edən Şeyda Rəmzi həm də
şairdir. Respublikanın əməkdar artisti Sabir Məmmədov
həyatın rəhmsiz sərtliyi ilə ülvi hisslər
burulğanında çırpınan mürəkkəb
obrazın ilahi təbiiliyini pozmadan yaradır. Əsərin
başlanğıcında dostu Raufun "Şeyda!" Yenə
nə düşünürsən?" sualına
"Halım çox fəna... rəisi
şaşırmış bir gəmiçi kimi nə
yapacağımı bilmirəm..." - deyir. Bütün əsər
boyu Şeyda Rəmzi canında ilahi qüvvəyə
çevrilmiş şair təbiətinin əmri ilə
yaşayır. "Bitib-tükənməyən
boşluğa" düşdüyünü desə də,
bu boşluqdan zor gücünə çıxmağa can
atmır. Bir azad quş kimi bir budaqdan başqa budağa qonaraq
yenidən nəğmələnir.
Sanki bu zərif lirizmin
qarşılığı olaraq müəllif zindan və
çəkic sədasi verən, son ümidi güllənin
hökmünə çatan Qara Musa (artist Rövşən Kərimduxt)
obrazını təqdim edir. Ömrü boyu "hörmət
əvəzinə rəzalət" görən, ədalət
və mərhəmət əvəzinə mətbəə
müdirindən hədələr və təhqirlər
eşidən, iş prosesində qolunu itirən,
qurğuşun tozundan vərəm olmuş qardaşı Yusifə
kömək etmək üçün əli heç yerə
çatmayan Qara Musa məcbur olub tək əlinin
hökmünü göstərir.
Əsərdə ən
baxımlı obrazlardan biri Rozadır. O dövrdə Azərbaycan
mətbuatında alman rəssamlar da fəal iştirak
etmişlər. Məşhur "Molla Nəsrəddin"
jurnalında çalışmış Şmerlinçi və
Rotteri yada salmaq kifayətdir. Roza da milliyətcə alman olan
Maks Müllerin qızıdır. Roza (əməkdar artist Məsmə
Aslanqızı) elə də mürəkkəb olmayan
obrazdır. Məktəbli təbiətini hələ tam dəyişməyən,
yenicə sevməyə başlayan qızdır. Belə
yaşda insan var ki, gözlərdən ürəyə gedən
yolu asan tapır, insan da var həmin yolda çaşıb
qalır, hətta əlavə məsləhətə ehtiyac da
duyur. Rozanın ilk məsləhətçisi doğma
anası Mariya (artist Dilarə Nəzərova) olur. Həyatın
çox üzünü görüb ciyərparasının
ancaq və ancaq xoşbəxt taleyini arzulayan Mariya Şeyda ilə
Əşrəf bəy seçimində qalmış
qızına Əşrəf bəyi məsləhət
görür. Mariya üçün pulun atəşi şairin
atəşindən daha təsirlidir. Əşrəf bəy əvvəla,
Avropada təhsil almış, ən ümdəsi, sahibkar Məcid
Əfəndinin yeganə oğludur. Təbiidir ki, Roza da
Şeyda Rəmzi şeirinin romantikasından çox, doğma
ana məsləhətinin real işığı ilə gedir. Məhz
böyük səadət vəd edən real işıq da
Rozanı real ölümə aparır. Roza faciə əsərinin
ilk qurbanı olur.
Akademik Milli Dram
Teatrının yeni tamaşası bir daha sübut etdi ki,
romantik əsəri başlayan da, aparan da, tamamlayan da romantik
obrazlardır. Bu mənada qara geyimli Mələk də (əməkdar
artisit Sevinc Əliyeva) qeyd olunmalıdır. Qara Mələk ədalətsizlik
və rəhmsizlik girdabında can verənlərin
üstünə qanad açmaqla romantik bir əhval
yaradır. Və süjetin inkişafında lakonikliyə
kömək edir. Mələk qanadları ilə Roza kimi
talesizlərin heç olmasa ruhunu real dünyanın qəddar
oyunlarından qoruyur.
Ən yaxşı
aktyoru bir rol üçün, rejissoru isə bütün
tamaşa üçün qiymətləndirirlər. "Şeyda"
faciəsində uğurlu aktyor oyunları da, uğurlu dekorlar
və geyimlər də, uğurlu musiqi də, işıqlar da
tam halda quruluşçu, rejissor xalq artisti Mərahim Fərzəlibəyovun
müvəffəqiyyətidir.
ƏFQAN
dramaturq, əməkdar
incəsənət xadimi
Azərbaycan.- 2009.- 23 may.- S. 6.