Nurlu İnsan

Z.Quliyeva şəxsiyyəti, xidmətləri və imzası ilə elmi və ictimai-siyasi mühitə yaxşı məlum olan alimlərimizdəndir. O, müxtəlif, təzadlı, gərgin tarixi dövrlərdə yaşamış, həmişə də vicdan, həqiqət, vətəndaş idealına sədaqəti qoruyub saxlaya bilmişdir. Müdriklik, cəsarət, səmimiyyət, əxlaqi kamillik, dövrün reallıqlarını səlahiyyətli kürsülərdən etiraf etmək bacarığı, eyni zamanda yeniliyə qarşı həssaslığın zəifliyinə, təfəkkür ətalətinə, saxtalığa qarşı barışmaz mövqedə durmaq onun xarakterini səciyyələndirən xüsusiyyətlər idi. Haqqın, halallığın, insaniliyin tərəfdarı, ehkama, yalana xidmət edən mənasız düşüncənin əleyhinə idi.

Zəhra Quliyeva ziyalı ailəsində anadan olmuşdu. Adi ziyalı yox, dövrünə görə geniş məlumatlı, mütaliəni sevən, el ruhunu duyan və bu ali dəyərə pərəstiş edən bir şəxsin ailəsində böyümüşdü. Atası Tahir bəy Hacıqafar oğlu ali təhsilini Rusiyada Dəmir Yolu Nəqliyyatı İnstitutunda almış, mühəndis ixtisasına yiyələnmişdi. O, praktiki işlə yanaşı, elmi-pedoqoji fəaliyyətlə də məşğul olmuşdur.Müəllimliyi özünə məqsəd hesab etmiş, əsl xalq müəllimi, el ağsaqqalı kimi sayılıb-seçilmişdi. Tahir Hacıqafar oğlu professor adına layiq görülən ilk azərbaycanlılardan idi. Savadlı, müasir həyatı doğru başa düşən adamların az olduğu həmin illərdə ziyalılar nümunə və nüfuz sahibi olmaqdan savayı, onların evi həm də məsləhət və sayğı yeri idi. Onun evi insanların üzünə həmişə açıq olmuş, dövrün qabaqcıl fikirli ziyalılarının, alimlərinin toplaşdıqları ocağa çevrilmişdi. Zəhra Quliyeva məhz belə bir ocaqda böyüyüb formalaşmışdı. Atasından elmə, təhsilə həvəs, səxavət, humanistlik, milli kökə bağlılıq, fədakarlıq, torpağa, xalqa məhəbbət dərsləri alan Zəhra Quliyeva həkimliyi özünə peşə seçmişdi, 1940-cı ildə Azərbaycan Tibb Universitetinə daxil olmuşdu. Təhsil aldığı illər qanlı-qadalı, müharibənin ən ağır, məşəqqətli vaxtlarına düşdüyü üçün ailəyə kömək etmək lazım idi. Ona görə də gənc Zəhra oxuya-oxuya işləmək məcburiyyətində qalmışdı. Xatirələrində bu barədə yazırdı: "Qrup yoldaşım Aliyə İbrahimbəyova ilə Qanköçürmə İnstitutunda işə düzəldik. Donor-cərrah kimi donorlardan qan götürürdük. Tələbələrimizin əksəriyyəti hospitallarda çalışır, yaralılara kömək edirdi. İnstitutumuzda professor Yeqorov var idi. Görürdü ki, tələbələrin çoxu işləyir, ona görə də mühazirələri sərbəst elan etmişdi. Nəbzimiz cəbhə ilə birgə vururdu. Hamı cəbhə üçün işləyirdi." 1944-cü ildə ali təhsilini başa vuran Zəhra Quliyeva göz xəstəlikləri kafedrasında ordinatpr vəzifəsində saxlanılmışdı. İkinci dünya müharibəsindən sonra insanlarda quruculuq işlərinə böyük həvəs var idi. Onlar müharibənin arxada qaldığına sevinir, çətinliyin və məhrumiyyətlərin olmayacağı həyatı qurmağa tələsirdilər. Zəhra Quliyeva da cəmiyyətdə romantik arzuların qüvvətli olduğu bir dövrdə elmi-pedaqoji fəaliyyətə başlamışdı. O, 1946-cı ildə assistent, 1949-cu ildə dosent seçilmiş, 1958-ci ildə namizədlik, 1967-ci ildə doktorluq dissertasiyaları müdafiə edərək tibb elmləri doktoru alimlik dərəcəsi almışdır. ATU-nun oftalmologiya kafedrasının professoru, 1975-ci ildə isə həmin kafedranın müdiri seçilmişdi. Görkəmli alim dörd monoqrafiyanın, 160-dan artıq elmi məqalənin, dörd dərs vəsaitinin, Azərbaycan dilində çıxan "Göz xəstəlikləri" kitabının, bir ixtiranın və dörd səmərələşdirici təklifin müəllifi olmuşdur. Zəhra Quliyeva uzun müddət oftalmologiya kafedrasına rəhbərlik etmiş, sevimli müəllimi Azərbaycan Elmlər Akademiyasının müxbir üzvü Ümnisə xanım Musabəyovanın ənənələrinə sadiq qalaraq həkim və elmi-pedaqoji kadrların yüksək səviyyədə hazırlanmasına xüsusi səy göstərmişdir. 1975-ci ildən Azərbaycan Oftalmologiya Cəmiyyətinin sədri, Ümumittifaq Oftalmoloqlar Cəmiyyətinin üzvü seçilmişdir. ABŞ, Almaniya, Polşa, İsveçrə, Danimarka, Norveç, Finlandiya, Baltik dənizi ölkələrində keçirilən konqreslərdə, qurultaylarda, sülh günlərində iştirak etmişdir.

Ziyalı üçün vacib sayılan ən mühüm keyfiyyətlərdən biri də onun aydın mövqeyə sahib olması, taleyüklü məqamlarda xalqının mənafeyi baxımından ən doğru, dürüst olanı seçməsi, lazımi anda qətiyyət, cəsarət nümayiş etdirməsidir.

Zəhra Quliyeva da yaxşı alim olmaqla yanaşı, həm də milli ideallara bağlı vətənpərvər ziyalı kimi daim Azərbaycanın gələcəyini düşünmüş, dövrünün ictimai-siyasi hadisələrinə laqeyd qalmamışdır. Ümummilli lider Heydər Əliyevin siyasi kursuna sadiqlik xəttini seçmiş, ölkədə həyata keçirilən dövlət quruculuğu prosesində fəal iştirak etmişdir. Onun ömür yollarının mənalı anlarını məhz dahi şəxsiyyətin yaratdığı idarəçilik məktəbindən keçməsi, Əliyevlər ailəsinin xeyir-duası ilə başladığı işlərin uğurları təşkil etmişdi. Belə nəcib ailədən görüb, öyrənib, əxz etdiyi həyat dərsləri alimin daim bələdçisinə çevrilmişdir. Zəhra xanım xatirələrində özünün xoşbəxt insan olduğunu bildirirdi. O yazırdı: "Özümü xoşbəxt sayıram ona görə ki, mənəviyyatca yüksək, qüdrətli insanlarla bir dövrdə yaşamışam, çalışmışam, onları özümə dayaq sanmışam. Tale məni həyatda qüdrətli şəxsiyyət Heydər Əliyevlə qarşılaşdırdı. Bu dahi şəxsiyyət həyatıma mayak kimi yaşıl işıq yandırdı, yüksəlişimdə, cəmiyyətdə mövqe tutmağımda həmişə mənə qayğı göstərdi. Həyatda qazandığım bütün uğurlara görə mən yalnız ona borcluyam. Rektor təyin edilməyim, komitə sədri olmağım Heydər Əlirza oğlunun mənə göstərdiyi etimadın, qayğının, xoş münasibətin təzahürüdür. Bu dahi insanın həyat yoldaşı akademik Zərifə xanımla bir yerdə işləmişəm, dostluq, yoldaşlıq etmişəm". Zəhra xanım bütün bunları minnətdarlıq hissi ilə xatırlayırdı, ona böyük etimad göstərildiyini həmişə qeyd edirdi. Professor Zəhra Quliyeva 1972-ci ildə Azərbaycan Tibb İnstitutunun rektoru təyin olundu. Rektor təyin olunduqdan sonra onun həkimlik, müəllimlik və müalicə sahəsindəki işinə çox mühüm bir vəzifə də əlavə edildi. Tapşırılan işə böyük məsuliyyətlə yanaşan Zəhra xanım, ilk növbədə intizamın möhkəmləndirilməsinə, təlim-tərbiyə prosesinin təkmilləşdirilməsinə, professor-müəllim heyətinin, tələbələrin sosial-məişət şəraitinin yaxşılaşdırılmasına nail oldu. Yeni tədris korpuslarının insaşına, abadlıq-quruculuq işlərinə başladı. Qısa bir vaxtda təhsil ocağında əsaslı islahatlar aparıldı, bir çox uğurlar qazanıldı. Ümummilli lider Heydər Əliyev ATU-nun 70 illik yubileyindəki nitqində Zəhra xanımın o zamankı xidmətlərini yüksək dəyərləndirmişdi: "Mən Azərbaycana rəhbərlik etdiyim zaman Tibb İnstitutuna uzun illər-11 il Zəhra xanım rəhbərlik edibdir. Ona dörə də onun adını çəkmək çox lazımdır. Böyük fəaliyyətinə görə biz onu Azərbaycanın Qadın Problemləri üzrə Dövlət Komitəsinə sədr təyin etmişik və bununla da qadın hərəkatını genişləndirmək istəyirik".

Müəyyən dövr keçdikdən sonra, artıq müstəqillik illərində Zəhra xanımın taleyinə Heydər Əliyevlə yenidən bir komandada işləmək səadəti nəsib oldu. Bu dəfə o, ümummilli liderin fərmanı ilə 1998-ci ildə Qadın Problemləri üzrə Dövlət Komitəsinə sədr təyin olundu. Zəhra xanım hələ sovet dövründən Azərbaycan qadınlarının maariflənməsi, ideya tərbiyəsi işində fəal iştirak etmiş, onların təhsilə, elmə cəlb olunmasında böyük rol oynamışdır. Uzun müddət Nəsimi rayonunda Qadınlar Şurasının üzvü, sonra sədri vəzifəsində çalışmışdı. Sovetlər İttifaqında Qadın Problemləri üzrə Komitənin sədri, məşhur kosmonavt Valentina Tereşkovanın müavini işləmişdir. SSRİ Ali Sovetinə deputat seçiləndə qadın problemləri ilə məşğul olmuşdu. Müstəqillik illərində də qadın hərəkatında Zəhra xanımın misilsiz xidmətləri danılmazdır. Z.Quliyeva komitəyə sədr seçildikdən sonra qadın problemlərinin həllinə, gender siyasətinin həyata keçirilməsinə diqqətin artırılması, beynəlxalq aləmdə Azərbaycan qadınının imicinin yaradılması sahəsində ciddi işlər görüldü, Azərbaycanın haqq sözünün, doğma yurdlarından didərgin düşmüş minlərlə qadın və uşaqların insani hüquqlarının pozulması haqqında ən nüfuzlu beynəlxalq təşkilatların kürsülərindən bəyanatlar verildi. Zəhra Quliyeva 2000-ci ildə Nyu-Yorkda "Qadınlar 2000-ci ildə: gender bərabərliyi - sülh və inkişaf XXI əsrdə" mövzusunda BMT-nin Baş Assambleyasının xüsusi sessiyasında çıxış edən ilk azərbaycanlı qadın olmuşdur. Həmin sessiyada "Qadınlara qarşı bütün növ ayrı-seçkiliyin ləğv edilməsi haqqında" Konvensiyanın fakültativ protokolunun imzalanması ölkə rəhbərinin fərmanı ilə ona həvalə edilmişdi.

Z.Quliyeva bu illər ərzində qadın hərəkatının lideri imicini qazanmışdı. Ona insanların sonsuz ehtiramı nəcibliyi və ləyaqəti ilə bağlı idi. Z.Quliyevanın xarakterinə xas yüksək mədəniyyət, intellekt, səmimiyyət, xeyirxahlıq və müstəsna qayğıkeşlik və nikbinlik onu ətrafdakılara doğmalaşdıran və sevdirən ən mühüm keyfiyyətlər idi. O, bir şəxsiyyət kimi çox keşməkeşli həyat yaşadığından yetirmələrinə müstəsna dərəcədə dərin inam bəsləyirdi. Bu da onların həm şəxsi həyatlarının, həm iş, həm də elmi problemlərinin həllində qarşıya çıxan çətinliklərin müvəffəqiyyətlə aradan qaldırılmasına böyük psixoloji yardım göstərirdi. Onun bu insani keyfiyyətləri bütün dövrlərdə gənclərin elmi-tədqiqat işlərinə cəlb olunması və onların tədqiqatçı-alim, şəxsiyyət, vətənpərvər yetişməsi üçün əsas amil olmuşdur.

Zəhra xanım respublikamız və onun xaricində geniş ictimaiyyət tərəfindən dərin hörmət bəslənilən ziyalılardan olduğundan onun həyatı maraqlı görüş və hadisələrlə zəngin idi. Qadın Problemləri üzrə Dövlət Komitəsinin xəttilə keçirilən bütün tədbirlərdə, demək olar ki, iştirak edirdim. Həmişə də Zəhra xanımın ən mürəkkəb vəziyyətlərdə özünü necə aparmasını, ən gərgin məqamlarda sərbəstlik yaratmaq bacarığını, insanlarla tez bir vaxtda səmimi ünsiyyətdə olduğunu jurnalist kimi müşahidə edirdim. Çıxışları yığıncaqlarda xüsusi əhval-ruhiyyə yaradırdı. Sağlam ziyalı mövqeyi hər yerdə özünü göstərirdi. Aktual fikirləri, cəsarətli təşəbbüsləri onu hamının gözündə ucaldırdı. Hər hansı məsələ sülh ilə həll olunurdu.

Z.Quliyeva hər zaman üçün nümunə olan müqəddəs bir həyat yaşamışdır, tükənməz məhəbbət, unudulmaz xatirələr, saysız-hesabsız təşəkkürlər qazanmışdır. Bu gün haradasa bir xeyirxahlıq görəndə Zəhra xanım yada düşür. Onu hər yerdə, böyük kimi sevər, ehtiram göstərərdilər.

Görkəmli alim, ictimai xadim Zəhra Quliyeva böyük qəlbə malik bir insan, ən əsası isə özünü təsdiq edən şəxsiyyət kimi yaddaşlarda daim yaşayacaqdır.

İ.ƏLİYEVA

Azərbaycan.-2008.-28 noyabr.-S.7.