Əsrdən əsrə atılmış körpü

Neft daşlarının bir yataq kimi kəşfi və dənizin bu ərazisində polad dirəklər üstündə şəhərin salınması təkcə neftimizin, iqtisadiyyatımızın deyil, ümumiyyətlə, xalqımızın tarixinin şanlı səhifələrindən biridir. İnsan əqlinin, zəkasının və əməyinin məhsulu olsa da, Neft daşlarını dünyanın səkkizinci mözücəsi adlandıranları qınamaq olmaz.

Bir şəhərin, yaxud nəhəng bir sənaye müəssisəsinin, istehsalat ocağının tarixindən söhbət gedəndə, 60 il o qədər də uzun vaxt deyil. Neft daşlarının 60 il əvvəl "ilk quyu", "ilk buruq", "ilk evcik"dən başlandığını nəzərə alsaq, onun bu dövr ərzində qazandığı nailiyyətləri, indiki yüksəlişini daha aydın görərik.

Azərbaycanın bu gün neft diyarı kimi şöhrətini daha da artırmasında, üstəlik, həm də qaz ixrac edən ölkəyə çevrilməsində Neft daşları böyük rol oynayıb. Hazırda Xəzərdə gedən nəhəng işlərin təməl daşları da məhz Neft daşlarıdır. Neft daşları olmasaydı, nə "Günəşli" olardı, nə "Çıraq", nə də "Azəri"…

Tarixin yaddaşında qalan illər

Neft daşlarına gedən yol heç də sadə və asan olmayıb. Bu akvatoriyada neftin varlığı barədə ilk mənbələr XVIII əsrin sonlarına təsadüf edir. XIX yüzillikdə və XX əsrin birinci yarısında tədqiqatlar davam edib. Lakin rayonun mütəmadi geoloji tədqiqatlarına 1945-ci ildə məşhur Azərbaycan geoloqu Ağaqurban Əliyevin rəhbərliyi ilə keçmiş SSRİ Elmlər Akademiyasının xüsusi ekspedisiyası tərəfindən başlanıb. Xəzərin tufanları qoynunda mürəkkəb və gərgin axtarışlar davam edib. Nəticədə rayonun geoloji xəritəsi hazırlanıb, sənaye üsulu ilə kəşfiyyatı planlaşdırılıb.

Qarşıya qoyulmuş məqsədə nail olmaq - Neft daşlarını işləməyə başlamaq üçün A.Əliyev böyük əmək və dözüm nümayiş etdirib. O, sübut edə bilib ki, Xəzərdə neft mövcuddur, özü də böyük həcmdə! Bunu çıxarmaq da mümkündür!

1948-ci ildə 23 nəfərdən ibarət ilk dəniz neftçiləri dəstəsi birinci quyunun kəşfiyyatına başladı. Böyük neft təşkilatçısı Sabit Orucovun, geoloq Ağaqurban Əliyevin və qazma sahəsində zəngin təcrübəyə malik olan Yusif Səfərovun təklifi ilə əlavə xərclərə yol verməmək və işçi qüvvəsinə qənaət etmək məqsədilə Bakı gəmi təmiri zavodlarından istifadədən silinmiş 7 iritonnajlı gəmi gətirilərək Qara daşların yanında basdırıldı. Süni buxta yaradıldı, qəhrəmanlıq mücəssəməsi olan əfsanəvi "7 gəmi adası" Xəzər fatehlərini fırtınalardan qoruyan sığınacağa və dənizin dərin qatlarına nüfuz etmək üçün istinad nöqtəsinə çevrildi. Batırılmış gəmilərdən istehsal avadanlıqları, mağaza, yaşayış otaqları, anbar, klub kimi istifadə olunurdu. 1949-cu ilin martında sərt qayaların üstündə dirəklər üzərində inşa edilmiş ilk evcik o illərin qəhrəmanlığının nişanəsi kimi bu gün də qorunub saxlanılır.

Usta Mixail Kaveroçkinin başçılıq etdiyi qazmaçılar briqadasının qazdığı 1 saylı quyudan götürülən nümunə 100 tona yaxın ilk neft fontanının yaxınlaşmasından xəbər verirdi. 1949-cu il noyabrın 7-də quyu fontan vurdu. Dəniz neftinin erası başlandı. Həmin gün unikallığına, onu yaradan insanların cəsarətinin və mətinliyinin misilsizliyinə görə "Möcüzələr adası", "dünyanın səkkizinci mözücəsi" adlandırılan Neft daşlarının doğum günüdür. Xəbər ildırım sürətilə bütün dünyaya yayıldı, yerli və xarici mətbuat bu barədə geniş məlumatlar verərək Azərbaycan alim və mütəxəssislərinin yaratdığı mözücəyə heyrət ifadə etdi.

İlk fontandan dərhal sonra - noyabrın 8-də Azərbaycanın rəhbərləri, mütəxəssislər buraya gəlib neftin gələcəyi üçün tədbirlər müəyyənləşdirdilər. Respublika rəhbərliyi tərəfindən N.Heydərova, S.Orucova, İ.Məlikpaşayevə, S.Çeplakova, B.Babazadəyə bu rayonda kəşfiyyat və qazma işlərinin aparılması üçun təşkilati-texniki tədbirlər planı hazırlamaq tapşırıldı. 1949-cu il dekabrın 1-də dənizdə qazma, neftçıxarma və tikinti ilə məşğul olacaq "Azərdənizneft" İstehsalat Birliyi yaradıldı. Həmin qərarla "Dənizneftqazlayihə" DETLİ təşkil olundu. Xəzərdə işləri operativ həll etmək üçün SSRİ Neft Sənayesi Nazirliyi nəzdində "Başdənizneft" Ümumittifaq İstehsalat Birliyi yaradıldı və görkəmli neft mütəxəssisi S.Orucov onun ilk rəisi, eyni zamanda, SSRİ neft sənayesi nazirinin müavini təyin edildi. Bu, təbii ki, bütövlükdə Azərbaycan mütəxəssislərinin istedad və qabiliyyətinin SSRİ səviyyəsində etirafı idi.

Bundan sonra Neft daşlarında kəşfiyyat-qazma və tikinti işləri geniş vüsət aldı. 1950-ci ilin dekabrında Q.Abbasov (Neftçi Qurban) və M.Kaveroçkinin qazdığı quyuların neft verməsi, 1951-ci ilin fevralında neftlə dolu ilk tankerin Neft daşlarından yola salınması rayonun böyük perspektivlərindən xəbər verirdi. 1951-ci ildən estakada və meydançaların tikilməsinə, hidrotexniki qurğuların, kommunikasiya xətlərinin, istehsal və yaşayış təyinatlı obyektlərin inşasına başlandı. Bu, böyük, şərəfli və çətin quruculuq yolunun başlanğıcı idi.

Ötən onilliklər ərzində Xəzərin qoynunda dünyanı heyrətə salan nadir neft-qaz kompleksi və yaşayış şəhəri yaradılıb. Bu, Neft daşlarında çalışan böyük neftçi ailəsinin - kəşfiyyatçıların, geoloqların, qazmaçıların, hasilatçıların, inşaatçıların, nəqliyyatçıların, geofiziklərin, energetiklərin əməyinin nəticəsidir.

Neft daşları yaşa dolduqca cavanlaşır. Bunun başlıca səbəbi dəniz yatağının və şəhərinin həmişə dövlətin diqqət və qayğısı ilə əhatə olunmasıdır. Neft daşlarında infrastrukturun daim təzələnməsi, iş prosesində ən müasir avadanlıqlardan istifadə olunması onun tükənməyən ehtiyatlarını üzə çıxarmağa imkan verir.

Unudulmaz görüşlər

Ulu öndər Heydər Əliyev dəniz neftçilərinə həmişə qayğı göstərirdi. "Neft daşlarında işləyən hər bir kəs ən böyük hörmətə layiq bir insandır. Orada işləməyən, oranı görməyən, oranı ziyarət etməyən insan bunu təsəvvür edə bilməz" deyən ümummilli lider dəniz şəhərinin inkişafı, əməkçilərin iş və məişət şəraitinin yaxşılaşdırılması üçün çox işlər görmüşdür.

Hələ 1967-ci ildə, təhlükəsizlik orqanlarında rəhbər vəzifədə işləyərkən Heydər Əliyev Neft daşlarına gəlmiş, müdafiə, təhlükəsizlik məsələləri ilə bağlı mühazirələr oxumuş, fərdi söhbətlər aparmışdı. Neft daşları rəhbərlyi ilə görüşərək klubda, kitabxanada, yaşayış evlərində olmuş, neftçilərin şəraiti, məişəti, istirahəti, asudə vaxtının təşkili ilə maraqlanmış, gecə saat 2-yə qədər qəsəbəni, mədənləri gəzmiş, səhərəcən neftçilərin qonağı olmuşdu.

1969-cu il avqust plenumunda Heydər Əliyevin təklifi ilə Azərbaycan KP MK-nın neft sənayesinin inkişafını sürətləndirmək tədbirləri barədə qəbul etdiyi qərar respublikada "qara qızıl" hasilatının enmə tempinin qarşısını almaq üçün geniş proqram müəyyənləşdirdi. Geoloqlar, geofiziklər, qazmaçılar, mədənçilər qarşısında məsul vəzifələr qoyuldu, dəniz neft donanmasının genişləndirilməsi və gücləndirilməsi nəzərdə tutuldu. Neftçilər qürurla qeyd edirlər ki, bütün bu vəzifələr Heydər Əliyevin rəhbərliyi və iştirakı ilə tam həyata keçirildi, neft sənayesi, o cümlədən Neft daşları yeni inkişaf mərhələsinə qədəm qoydu.

O zaman "Neft daşları" Neft və Qazçıxarma İdarəsinin tərkibində istismar olunan "Günəşli" yatağında ilk quyuların qazılması, ilk platformanın qoyulması, daha dərin yerlərdə özüllərin qurulmağa başlaması və digər çox önəmli işlər dəniz neftində inqilab yaratdı. Bu işlərin ilhamvericisi, bayraqdarı və əsas hərəkətverici qüvvəsi ümummilli lider Heydər Əliyev idi.

1972-ci ildə respublikanın rəhbəri Heydər Əliyev başda olmaqla böyük bir nümayəndə heyəti Neft daşlarına gəldi. Kiyev Şəhər Partiya Komitəsinin birinci katibinin rəhbərlik etdiyi heyət də bu tərkibdə idi. Neft daşlarında gözəl tədbir düzənləndi. Bu görüşə nümayəndə heyətindəki şəxslər ailə üzvləri ilə gəlmişdilər. Ulu öndərin ömür-gün yoldaşı, akademik Zərifə xanım Əliyeva ilə görüşlər, səmimi söhbətlər neftçilərin ürəyincə oldu, uzun müddət xatirələrdən silinmədi. Görüşlərdə Zərifə xanım böyük həssaslıqla neftçi qadınların problemləri, qayğıları ilə maraqlanırdı.

1975-ci ildə Azərbaycan KP MK Neft daşlarının 25 illik yubileyinin qeyd olunması barədə qərar qəbul etdi. Bu yubiley yerlərdə ümumxalq bayramı kimi qeyd olunurdu. Tədbirin zirvəsi isə Neft daşlarında keçirilən unudulmaz mərasim idi. Yubiley təntənələri 1975-ci il iyunun 17-də keçirildi. Ümummilli lider Heydər Əliyev və digər nümayəndələr "Möcüzələr adası"na gəmi ilə gəldilər. Gəmi meydançasında neftçilər ulu öndəri böyük sevinclə, gül-çiçəklə qarşıladılar. Heydər Əliyevlə birlikdə SSRİ neft sənayesi naziri V.A.Şaşin, Azərbaycan dövlətinin nümayəndələri və incəsənət ustalarından ibarət böyük bir dəstə gəlmişdi.

Ulu öndər polad dirəklər üzərində qurulan şəhərə çatan kimi dərhal neftçilərin əhatəsinə düşdü, onlarla çox səmimi söhbət etdi, işləri, uğurları, problemləri, qayğıları ilə maraqlandı. Sonda Çvanov adasında yubiley mitinqi və qəsəbədə, açıq meydançada böyük konsert oldu.

Mitinqdə Heydər Əliyev çıxış edərək dəniz neftinin tarixindən, neftçilərin uğurlarından ətraflı söhbət açdı, qabaqcılların təltifat mərasimini keçirdi. Ulu öndər elə oradaca yenicə bünövrəsi qoyulmuş beşmərtəbəli yaşayış binalarının inşasını sürətləndirmək barədə əlaqədar təşkilatlara göstəriş verdi. Qeyd etdi ki, bunlar mümkün qədər tez tikilməli və neftçilər vaxtında etibarlı binalara köçürülməlidirlər. Bu göstəriş vaxtında yerinə yetirildi və açıq dəniz şəraitində qeyri-adi beşmərtəbəli yaşayış binaları respublika rəhbərinin neftçilərə hədiyyəsi oldu.

Bayram konsertlərində SSRİ xalq artistləri Müslüm Maqomayev, Rəşid Behbudov, Zeynəb Xanlarova və digər tanınmış ifaçılar çıxış etdilər. Məşhur "Uqryum çay" filminin yaradıcı qrupu da yubiley iştirakçıları arasında idi.

Yubiley tədbirləri ertəsi gün Heydər Əliyev sarayında davam etdirildi. Tədbirə Neft daşlarının 50 nümayəndəsi dəvət olunmuşdu. Ulu öndərin məruzəsində və çıxışlarda dünyada ilk dəfə olaraq açıq dənizdə "qara qızıl" və "mavi yanacaq" çıxaran Neft daşları əməkçilərinə yüksək qiymət verildi, neft sənayesinin inkişaf etdirilməsi yolları barədə danışıldı. Moskva, Həştərxan, Ufa, Kazan şəhərlərindən, Tümen, Sibir, Saxalin, Qazaxıstan, Türkmənistan və başqa yerlərdən gəlmiş qonaqlar Neft daşlarının böyük təcrübə məktəbi olmasını, onların da bu təcrübədən bəhrələndiklərini bildirdilər, daim Azərbaycanın, onun neftçi-mütəxəssislərinin köməyinə ehtiyac duyduqlarını etiraf etdilər. Bu tədbirlər Heydər Əliyev şəxsiyyətinin neftçi əməyinə verdiyi dəyərin, neftçilərə məhəbbətin təcəssümü idi. Neft daşlarında söylənən bütün təklif və qeydlərə həssaslıqla yanaşan ulu öndər məsələlərin həllinə dair konkret tapşırıqlar verdi. O cümlədən, neftin sahilə boru xətti ilə nəql olunması, elektrik stansiyasının tikilməsi və sair əhəmyyətli məsələlər ümummilli lider Heydər Əliyevin köməyi ilə öz müsbət həllini tapdı.

Hələ Neft daşlarındakı mitinqdə çıxış edərkən ulu öndər "Möcüzələr adası"nın zəngin təcrübəsinə əsaslanaraq o vaxt kəşfiyyat mərhələsində olan "Günəşli" yatağının işlənməsi perspektivlərindən danışmış, "Azəri" yatağında qazmanın başlanması təşəbbüsünü irəli sürmüşdü. Cəmi dörd ildən sonra "Günəşli"dən ilk neft alındı.

Ulu öndər Heydər Əliyevin respublikaya rəhbərlik etdiyi illərdə dəniz şəhərində tikinti-quruculuq işləri geniş vüsət almışdı. Bu gün Neft daşlarının ahəngdar fəaliyyətini təmin edən bir çox sənaye, sosial əhəmiyyətli obyektlər məhz həmin illərdə tikilib.

1999-cu ildə müstəqil dövlətimizdə Neft daşlarının 50 illiyi böyük təntənə ilə qeyd olundu. Hələ iki il ondan əvvəl ulu öndər Heydər Əliyevin bu yubileyə hazırlıqla bağlı sərəncam verməsi dəniz neftçilərinə sonsuz hörmət və ehtiramın ifadəsi idi. Yubiley çox yüksək səviyyədə keçdi. Tədbirlərin zirvəsi isə ümummilli liderin Neft daşları əməkçilərinə ünvanlıdığı təbrik idi. Neft daşlarını XX əsrdən XXI əsrə atılmış bir körpü adlandıran ulu öndər bu dəniz şəhərinin böyük gələcəyinə inamını ifadə etmişdi.

Neft daşları hələ uzun müddət Azərbaycana xidmət edəcək

60 il əvvəl Neft daşlarını "Möcüzələr adası" adlandırıblar. Əlbəttə, insan ağlının və əməyinin yaratdıqlarından vəcdə gələrək belə deyiblər. Əslində, Neft daşları reallıqdır, möcüzəyə bənzəsə də, həqiqətdir. Bu gün Neft daşları işləyən, yaşayan, qurub-yaradan bir şəhərdir.

"Neft daşları" tükənməyən bir xəzinə - hələ də ehtiyatları bol olan "qara qızıl" yatağıdır. Nəhayət, "Neft daşları" böyük bir müəssisədir, neft və qazçıxarma idarəsidir. Ölkə Prezidenti cənab İlham Əliyev dəniz şəhərinin gələcəyinə böyük ümid və inam ifadə edərək demişdir: "Neft daşları hələ uzun illər Azərbaycana çox ləyaqətlə xidmət edəcəkdir".

Hazırda "Neft daşları" NQÇİ 1999 nəfərin iş yeridir. Bunlardan əlavə, dəniz şəhərində daha 20-dən çox təşkilat, yaxud onların sahələrinin nümayəndələri çalışırlar. Məsələn, "Neftqaztikinti" trestinin 6 və 7 saylı tikinti-quraşdırma idarələri, Kompleks Qazma İşləri Trestinin "Neft daşları" Dəniz Qazma İşləri İdarəsi, Xəzər Dəniz Neft Donanmasının Dalğıc və Qəza-Xilasetmə İdarəsi "Neft daşları" sahəsinin yüzlərlə əməkçisi, eləcə də geofiziklər, rabitəçilər, yanğınsöndürənlər, tibb, ictimai-iaşə işçiləri əmək növbələrindədirlər.

...Estakadalar sağa-sola şaxələnib, sanki əl-ələ veriblər. Gah paralel, gah da perpendikulyar şəkildə uzansalar da, bir-birinə bitişikdirlər. İndi onların ümumi uzunluğu 39,5 kilometrdir. Neftçilər polad dirəklər üstündə qərar tutan bu yollarla bəzən piyada hərəkət edir, bəzən də idarənin avtobusları ilə gedirlər. Bu, asılıdır hər kəsin iş yerinin yaxın-uzaqlığından, neftçinin həvəsindən, bir də havadan...

Dəniz qasırğalı olanda estakada ilə hərəkət etmək qadağandır. Burada qayda-qanun belədir. Yeri gəlmişkən, dənizin qoynunda hamı biri-birindən muğayat olur. Əbəs yerə deməyiblər ki, neftçi dostluğu tufanlarda bərkiyir. Elə qazanılan uğurların, işin rəvan getməsinin başlıca səbəbi də bu birlik, səfərbərlik, mehribanlıqdır.

Texniki şöbənin müdiri Şirinağa Əlizadə deyir ki, cari ilin 9 ayı ərzində NQÇİ neft hasilatı və təhvili üzrə tapşırıqları artıqlaması ilə yerinə yetirib. Nəzərdə tutulduğundan əlavə 2013 ton neft çıxarılıb və 2012 ton neft təhvil verilib. Quyulardan gözlənildiyi qədər səmt qazı alınıb.

Hazırda idarənin istismar fondunda 494 quyu var. Fəaliyyətdə olan quyu fondu 445 quyudan ibarətdir. İstismar quyu fondunu 441 işlək, 4 müvəqqəti dayanmış, 42 fəaliyyətsiz və 7 mənimsəmədə olan quyu təşkil edir.

Fəaliyyətsiz fonddan 9 quyu əvəzinə 19 quyu təmir olunaraq istismara daxil edilib, bu quyular 14081 ton neft verib. 225 əvəzinə 360 texniki tədbir həyata keçirilib. Geoloji tədbirlərdən xeyli səmərə əldə edilib.

NQÇİ-də bizə təqdim olunan arayışlardan həmçinin məlum olur ki, burada 11 əsaslı və 9 cari təmir briqadası fəaliyyət göstərir. Cari ilin 9 ayı ərzində əsaslı təmir briqadaları fəaliyyətsiz fondda olan 8 quyuda işi başa çatdırıblar. Bu quyulardan 4991 ton neft hasil edilib. 2 quyuda qəza ləğvetmə işləri aparılır. Daha 5 quyuda əsaslı təmir işləri gedir. Ümumiyyətlə, 9 ay ərzində 166 əvəzinə 172 əsaslı təmir işləri aparılıb, 499 cari təmir işi həyata keçirilib.

Neft daşlarında nəsillər dəyişir, Sabitlərin, Yusiflərin, Qurbanların, Xanoğlanların, Bəhmənlərin yerini onların övladları, nəvələri tutur. İstehsalata gənc mütəxəssislər gəlir, təcrübə toplayır, irəli çəkilirlər. Elə idarənin rəisi Balamirzə Ağarəhimov da kollektivin öz yetirməsidir.

Neft daşlarında qazmaçılarla, operatorlarla, elektriklərlə, inşaatçılarla, sürücülərlə həmsöhbət olduq. Növbədə olmayanların isə adlarını, xoş sorağını eşitdik. NQÇİ-nin müxtəlif sex və sahələrində çalışan təcrübəli işçilərdən operator Vahid Həmidovun, usta Yusif Məmmədovun, qazmaçı Rəfail Nuriyevin, mexanik Güloğlan Kərimovun, əmtəə operatoru Yusif İsmayılovun, çilingər Həmid Mehdiyevin işindən hamı razılıq etdi.

Dəniz şəhərinin "küçələri"ni gəzdikcə hər yanda inşaatçılara rast gəlirsən. Onlar geniş miqyaslı işlər həyata keçirirlər. Vertolyot meydançası əsaslı təmir olunub. Orada abadlıq və yaşıllaşdırma işləri davam edir.

NQÇİ-nin sosial inkişaf şöbəsinin müdiri Nəvai Həsənov bildirir ki, son dövrlərdə netfçilərin iş və məişət şəraitinin yaxşılaşdırılması istiqamətində xeyli iş görülüb. Yataqxanalar təmir edilib, yeni avadanlıq və məişət cihazları ilə təchiz olunub. Mərkəzi yeməkxana və yerlərdə fəaliyyət göstərən nisbətən kiçik yeməkxanalarda da təmir başa çatdırılıb.

Neftçilər və inşaatçılar Neft daşlarının inkişafına böyük diqqət və qayğı göstərmiş ulu öndərə ehtiram əlaməti olaraq Heydər Əliyev adına park salıblar, muzey yaradıblar. Azərbaycanın müstəqilliyi və torpaqlarımızın azadlığı uğrunda şəhid olan neftçilərin xatirəsi əbədiləşdirilərək idarənin həyətində onların şərəfinə xüsusi lövhə düzəldilib.

...Hər gün Neft daşlarına bir neçə reyslə vertolyotlar uçur. Gün yarı olanda isə "Sabit Orucov" gəmisi buradakı körpüyə yan alır. Əmək növbəsinə gələnlər işdən - dənizdən evinə dönənləri əvəz edir. Beləcə, 60 ildir dünyanı heyrətləndirməkdə olan bu bənzərsiz şəhər öz adi, eyni zamanda, qeyri-adi günlərini yaşayır.

Flora SADIQLI

Azərbaycan.- 2009.-5 noyabr.- S. 9.